MAAKIMAAKI 11Ngowili Yekpei lɔ kɔlooni Yesu Kristi, Ngewɔ Hindoloi ma. 2I lɔtoni na ma lɔ Ngewɔ lutui Aisaya i nyɛini wɔɔ yɛ, “Ngewɔ yɛ, ‘Nyaa nya lutui yoyoma bi gulɔ aako i pelei la bi gulɔ.’ 3Numu yila lɔ yiama ngeleya ndɔgbɔ lambɛi ma yɛ, ‘A pelei gbatɛ Ndemɔi i wama jiama la, wu yeepelei wɔna!’ ” 4Faale Jɔn i gbuɛilɔ nga ndɔgbɔ lambɛi ma, a jumbui wua nungaa ma, a Ngewɔ layie la a hee yɛ, “A wounve wu jumbuisia ma, ngi wu wua, aako Ngewɔ i manu wu ma wu jumbuisia va.” 5Numu gboto ti gbuɛilɔ Judia lɔlei hu gbi kɛɛ Jelusalɛm ti li wolova Jɔn ma, ta gaye a ti jumbuisia, a ti wua Jɔdan yɛi hu. 6Jɔn malomɛi vɛlɛngɔ yɛla wɔɔ a nyɔma yomboi lɔ, hua-gɔlɛi yeehakpɛi i ngi lia, tawao ngi mɛhɛɛ lɔ wɔɔ a kondeisia kɛɛ ndɔgbɔ gɔmii. 7I hugɛilɔ na a nungaa yɛ, “Numui na i wama nya wooma i leweni nya ma poloŋ, ngi gɔwɛi vulii ngii gbekpeni mawɛɛva ngi fulo. 8Njɛi lɔ nga wu wua la kɛɛ ta, a wu wua a Ngewɔ Yafei lɔ.” 9Hu ii guhani na wooma kɛ Yesu i gbuanga Nasalɛti, Galili lɔlei hu, i wa Jɔn gama, kɛ Jɔn i ngi wuanga Jɔdan hu. 10Kia lekee i gbuani njɛi hu, kɛ i ngelei lɔnga ndawongɔ, Ngewɔ Yafei a yei ngi ma kia bomukulo. 11Kɛ ngoo i gbuanga ngelegoohu yɛ, “Bia lɔ nya liima Hindoloi a bie, bi hinda i nya goohu nɛngɔ wa le.” 12Hugutungɔ na wooma Ngewɔ Yafei i pieilɔ Yesu i li yakpe ndɔgbɔ lambɛi ma. 13I yɛ yeendɔgbɔ lambɛi na ma njii numu fele gbɔyɔngɔ va Seitana a ngi gɔlɛ tawao tia ndɔgbɔ-huangeisia lekee lɔ ti yɛ na; kɛɛ malikeisia ti yɛlɔ a ngi magbewe gbua. 14Na wooma kia ti Jɔn houni ti ngi wu kpindiwɛlei bu, Yesu i wailɔ Galili lɔlei hu a Ngewɔ Wowili Yekpei le yɛ, 15“Watii i hitinga, kɛ i ndea, tawao Ngewɔ mahayɛi walei lɔ na kpla. A wounve wu jumbuisia ma, wu la a Ngowili Yekpei ji.” 16Kia Yesu i yɛ lewema Galili Wopei gbla kɛ i Saimɔn lɔnga tia ngi ndewei Andru ta nyɛi gbɛ a mboomɛi ajifa nyɛɛ gbɛbla lɔ wɔɔ a tie. 17Kɛ Yesu i ndenga ti ma yɛ, “A to nya ma, nga wu gaalɔ a walaa a nungaa nya gama kia wa wa a nyɛi wua yekpe va.” 18Ngamɛi na ti ti bomɛisia loilɔ ti to ngi ma. 19Kia i gbɔma lini kulo kɛ i ndewengaa weka fele lɔnga, Jemisi kɛɛ Jɔn, kenɛi Jɛbidi leengeisia, ti ti lɛndɛi hu ta ti bomɛisia hugbatɛ. 20Kia lekee i ti lɔni kɛ i ti lolinga; kɛ ti ti kɛkɛ Jɛbidi longa ndɛndɛi hu taa pawa-yengebleisia, ti to ngi ma. 21Yesu taa ngi gaalopoisia ti liilɔ Kapaniɔm, kɛ i wuanga hɛɛ wɛlei bu Juubleisia ti Lɛɛvu Volei ma, i tɔtoo a nungaa gaala na. 22Kɛ nungaa ti wuhu i wunga kaa na va i kɛni, jifa i ti gaalɔ kia numui na i na kpaya i ngi wɛ; ii wieni kia Sawei Yeekaamɔisia ti yɛ na. 23Ngamɛi na kɛ taamɔ yila i wuaanga ti hɛɛ wɛlei na bu ngafa nyamu i ngi hu; kɛ i yelei gulanga yɛ, 24“Gbɛe bi loko wilima mu mahinda hu, bia bi Yesu Nasalɛtimɔi? Bi wanga mu jukuluva lɔ? Ngi bi gɔɔlɔ, Ngewɔmɔi yeemagayemangɔ mia a bie.” 25Kɛ Yesu i gbandɛnga ngi la yɛ, “Londo, bi gbua taamɔi ji hu!” 26Kɛ ngafa nyamui i taamɔi gulanga, i yele wa gula, i gbua ngi hu. 27Kɛ numui gbi ti wuhu i wunga, ta ti nyɔunyɔ mɔli tɛɛ, “Gbɔɔ a ji? Kaa nina! Taamɔi ji a hinda la a kpaya ngafa nyamuisia vulii bɛɛ yeya ta golo ngi wɛ!” 28Kɛ Yesu malɔwɔi i vayanga ngama Galili yee taateisia kpɛlɛɛ hu. 29Na wooma Yesu taa ngi gaalopoisia, Jemisi kɛɛ Jɔn ti ti lia, ti gbuailɔ hɛɛ wɛlei bu ti li yakpe Saimɔn kɛɛ Andru ti yeepɛlɛbu. 30Kɛɛ Saimɔn ngi yemɔi i yɛ lanilɔ kɔlɛvula wa i ngi ma. Kia lekee Yesu i foni, kɛ ti hugɛnga a ngie. 31Kɛ i ya nyapoi gama, i ngi lokoi hou, i ngi wumbu, kɛ kɔlɛi i gbuanga ngi ma; kɛ yeenyapoi i mɛhɛɛ venga ti wɛ. 32Kpɔkɔi na, ji foloi i gulani, nungaa ti wailɔ Yesu gama a heegbɛbla gbi kɛɛ nasia ngafa nyamuisia ti yɛ ti hu. 33Tei na hublaa gbi ti yaandɔɛilɔ pɛlei la. 34Kɛ i heegbɛ laasi gboto bawonga numu gboto ma, i ngafa nyamu gboto gbua nungaa hu, tawao ii yɛ luma yeengafeisia taa yɛpɛ ajifa ti yɛ kɔɔlɔ ye lɔ a ngie. 35A ngewohui, huguhangɔ pɛiŋ ngele i ya wo, Yesu i hiyeilɔ i gbua tei hu, i li mia na yaa louŋ, i Ngewɔ vɛli na. 36Kɛɛ Saimɔn taa ngi mbaangɛisia ti hitɛilɔ ngi gɔkɔlima, 37tawao kia ti ngi lɔni, kɛ ti ndenga ngi ma tɛɛ, “Nungaa gbi lɔ bi gɔkɔlima.” 38Kɛɛ i ndeilɔ ti ma yɛ, “A mu lewe mu li fuula wekeisia hu ti mbei galangɔ aako ngi Ngewɔ yiɛi le na bɛɛ, ajifa na va lɔ ngi wani.” 39Yesu i jiɛilɔ Galili lɔlei hu gbi, a Ngewɔ yiɛi le ti hɛɛ wɛleisia bu, a ngafa nyamuisia gbua nungaa hu. 40Kɛ kpɔukpɔumɔ yila i wanga ngi gama, i wombi gbakpa, i ngi manɛnɛ gbouŋ yɛ, “Bi lumangaa, ba gulɔ bi nya bawo ngi yɛ sɛwɛ.” 41Kɛ ngi mamamau i Yesu lɔnga wa, i ngi lokoi lambo, i jaa a ngie yɛ, “Nya lumangɔe, bawo bi yɛ sɛwɛ.” 42Kɛ kpɔukpɔui i bawonga ngi ma ngama, ngi luwui i yɛ sɛwɛ. 43Kɛ Yesu i ngi laahinga kpɔtukpɔtu, i pie i li yakpe, 44i nde ngi ma pɛiŋ i ya li yɛ, “Wote mbei, baa ji hugɛ a numu gbi, kɛɛ li yakpe Saa Gbuamɔi gama i bi gbe, bi saai na gbua Mojisi i ndani wɔɔ a sawa, seliva kɛ bi bawonga.” 45Kɛɛ taamɔi i gbuailɔ i tɔtoo a yeevei ji vayala hu gbi, na hii Yesu ii yɛ yaa gu aa wuaa taa hu foofo hu; i yɛ na mia lɔ na yaa louŋ. Na hu gbi nungaa ti yɛlɔ a wa ngi gama ta gbua Galili luwuma gbi.MAAKI 21Folo lɛɛngaa wooma kia Yesu i yamani Kapaniɔm, yeetɔwɔi i vayɛilɔ hu tɛɛ taa pɛlei bu. 2Kɛ numu gboto wa ti yandɔnga, na hii numu loma gbi ii yɛ ya na pɛlei la vulii bɛɛ, tawao Yesu i yɛlɔ a Ngewɔ yiɛi le ti ma. 3Kɛ ti waa ngi gama a kpɔɔkpɔmɔ yila, numu naani ti looni ngi bu. 4Kɛɛ kia tii guni a fola Yesu gbla fahii gbotoyii va, kɛ ti pɛlei wumba gbuanga Yesu mahui, ti kpɔɔkpɔmɔi yei mboomɛi hu a yeendowei na hu wee. 5Kia Yesu i nungei nasia ti layii lɔni a ngie, kɛ i ndenga kpɔɔkpɔmɔi ma yɛ, “Nya loi, bi jumbuisia ti kafainga bi ma.” 6Sawei Yeekamɔɛisia lɛɛnga ti yɛ heini na ti tia yekpe mɔlilɔ nɛmahu, 7tɛɛ, “Gbɛe taamɔi ji i yɛpɛma hii? Ngewɔ yɛlila lɔ a ji! Ye lɔ a gu a manula jumbubleisia ma kɛlee Ngewɔ yakpe?” 8Yesu i kilii nasia gɔɛilɔ ngama ti yɛ pie nɛmahu, kɛ i ti mɔlinga yɛ, “Gbɛe wu kili bondɛi nasia wiema? 9Yeegbɔɔ bɛwɛbɛwɛngɔ ndeva kpɔɔkpɔmɔi ji ma, ‘Bi jumbuisia ti kafainga,’ ɔɔ ‘Hiye bi bi bomɛi wumbu bi jia’? 10Kɛɛ ngi kɛmaa a wue kɛ kpaya lɔ numui na wɛ Nuuvu Hindoloi le dunyei hu manuva jumbuisia ma.” Kɛ i ndenga kpɔɔkpɔmɔi ma yɛ, 11“Ngɛɛ bi ma, hiye, bi bi bomɛi wumbu, bi li bi yeekuwuhu.” 12Kɛ kpɔɔkpɔmɔi i hiyenga, i ngi bomɛi wumbu yakpe ti gbi yama, i gbua fulo. Numui gbi ti wuhu i wuilɔ hulewengɔ, ti Ngewɔ lato tɛɛ, “Wɔɔ gba muii ya ji nyɔkɔ hulɔni.” 13Yesu i yamɛilɔ gbɔma Galili Wopei gblanga, kɛ numu vaha wa ti wanga ngi gama, kɛ i tɔtonga a ti gaala. 14Na wooma kia i yɛ lewema kɛ i Livai lɔnga, Afiɔs hindoloi, i heini kɔnjɔ wɔyɔmɛi. Kɛ Yesu i ndenga ngi ma yɛ, “To nya wooma.” Kɛ Livai i hiyenga i to ngi ma. 15Na wooma Yesu yɛlɔ mɛhɛɛ mɛma Livai yeepɛlɛbu. Pawa wɔyɔblaa gboto kɛɛ jumbubleisia ti yɛlɔ a to ngi wooma, tawao ti gbotoma ti heilɔ mɛhɛɛ mɛmɛi tia Yesu-ni kɛɛ ngi gaalopoisia. 16Sawei Yeekaamɔi nasia Farisiisia a tie, kia ti tɔni Yesu tia jumbublaa kɛɛ pawa wɔyɔblaa ta mɛhɛɛ mɛ, kɛ ti ngi gaalopoisia mɔlinga tɛɛ, “Gbɛe Yesu tia numu bondɛi nasia ta mɛhɛɛ mɛ?” 17Kia Yesu i humɛnini, kɛ i ndenga ti ma yɛ, “Nasia heegbɛ gbi ii ti ma tii gbeweni halemɔ va, kɛlee nasia ti heegbɛngɔ; ngii wani pɔɔnableisia loliva, kɛlee jumbubleisia.” 18Jɔn, Nguamɔi, kɛɛ Farisiisia ti woomableisia ti yɛlɔ a sui hou; faale nungaa ti wailɔ ti Yesu mɔli tɛɛ, “Gbɛe Jɔn kɛɛ Farisiisia ti woomableisia ta sui hou kɛɛ bia bi ndɛisia tɛɛ su hou?” 19Kɛ i ti mɔlinga yɛ, “Wu lii a yɛlɔ nasia ma nyaha jɔmɔi a ti loli nyaha gɔli gɔmɛi hu guva a su houla ji lɛ ta yɛ ngi gɔwɔma? Ina lekee nyaha jɔɔmɔi lɔ ti lia, tɛɛ su hou. 20Kɛɛ watii a hitilɔ nyaha gɔlimɔi a gbua ti yeya; yeewatii na mia ta sui hou. 21Numu gbi ɛɛ ndoma wova lombo a kula nina; i piengaa, kula ninɛi a ndoma wovei lewelɔ ma i gbua la na kɛ mblamɛi i wɔlɔnga. 22Numu gbi ɛɛ ndɔ nina wu hua-kɔlɔ goko wova hu; i piengaa, ndɔi a kokoi blalɔ, kɛ ndɔi tia kokoi ti jukulunga. Sao! Ndɔ ninɛi a wu koko niinangaa lɔ hu.” 23Ndɛvu Volo yila ma Yesu taa ngi gaalopoisia ti yɛlɔ jiama a pelei nyɔi na ta fuka ta mɔ a bledii yeekpalɛi hu; kɛ ngi gaalopoisia ti tɔtonga a nyɔi yalela ta mɛ. 24Kɛ Farisiisia ti ngi mɔlinga tɛɛ, “Gbɛe bi gaalopoisia ti mu jawei nyanima kɔlooni Ndɛvu Voloi ma?” 25Kɛ Yesu bɛɛ i ti mɔlinga yɛ, “Wuii ya kaani wɔɔ gbɔɔ Mahɛi Devidi pieni ji hani gbi ii yɛ taa ngi woomableisia yeya tawao ndɔlɛ wa i ti ma, 26ji i wuani Ngewɔ vɛli wɛlɛi bu watii na Abieta i yɛni a Saagbuablɛisia ti gulɔmɔ wai, i bledii na mɛ fengɔ Ngewɔ wɛ, na numu gbi ɛɛ mɛ kɛlee Saa Gbuablɛisia lekee, i yama i fe ngi woomableisia wɛ ti mɛ?” 27Kɛ i ndenga na ti ma yɛ, “Ndɛvu Volei i gbatɛni nuuvu gbekpeya va lɔ, nuuvu ii le aa gbatɛ Ndɛvu Volei va. 28Faale, numui na Nuuvu Hindoloi a ngie, ta lɔ Ndemɔ a ngie Ndɛvu Volei vulii bɛɛ mahu.”MAAKI 31Yesu i wuailɔ gbɔma Juubleisia ti hɛɛ wɛlei bu, kɛɛ taamɔ yila i yɛlɔ na ngi lokoi bengɔ. 2Nungaa lɛɛnga ti yɛlɔ na ta Yesu yabɛɛ tɔva ina a yeetaamɔi bawolɔ Ndɛvu Volei ma, aako ti nyamu lo ngi ma. 3Yesu i yeetaamɔi lolilɔ yɛ, “Gbua mbei kulɔ.” 4Kɛ i nungeisia mɔlinga na yɛ, “Gbɔɔ mu jawei i lumani mu wɛ pieva Ndɛvu Volei ma? Kpɔma wieva ɔɔ numu gbalɛva? Numu lɛɛvui bawova ɔɔ nyaniva?” Njɛpɛ gbi ii gbuani ti la. 5Kɛ Yesu i yama jianga ti gbi ma a ndiilewe, ngi lii nyaningɔ ti woohugbɔndɛi va; kɛ i ndenga taamɔi ma yɛ, “Bi lokoi lambo.” Kɛ i taambonga, mbawongɔ. 6Kɛ Farisiisia ti gbuanga ti hɛɛ wɛlei bu, ti wuhitɛ ngama tia Hɛlɔd mableisia, ti hinda hula ngi waava. 7Yesu tia ngi gaalopoisia ti gbuɛilɔ ti li Galili Wopei la, kɛ faha lakpa wa ti tonga ngi ma ta gbua Galili lɔlei goohu kɛɛ Judia, 8kɛɛ Jelusalɛm kɛɛ Idumia lɔlei kɛɛ Jɔdan yɛi wooma, kɛɛ Taya tia Saidɔn yeetateisia hu. Yeefaha lakpa wai ji ti wailɔ ajifa ti hindei nasia mɛnini i yɛ pie. 9Jifa fahii hulewengɔ yɛla, Yesu i ndeilɔ ngi gaalopoisia ma yɛ ti njaya-lɛndɛ yila mahou i ngi mawulo kɔɔ fahii aa ngi gbɔnda. 10Jifa i numu gboto bawoni, nasia gbi heegbɛ yɛ ti ma ti yɛlɔ a nungaa lukpe-lukpe aako ti foo ngi ma, ti jaa a ngie. 11Kɛɛ watii gbi lekee nasia ngafa nyamuisia ti yɛ ti hu ti Yesu lɔnga, ti yɛ gulalɔ ngi gɔwɔbu, ta yelei gula tɛɛ, “Ngewɔ Hindoloi lɔ a bie!” 12Kɛɛ i yɛ ndalɔ yeengafa nyamuisia yeya a kpaya yɛ ta ngi hinda hugɛ a numu gbi. 13Na wooma Yesu i lɛilɔ ngiyei hu, i nasia loli ngi longɔ yɛla a tie, kɛ ti wanga ngi gama. 14Kɛ i ti puu mahu fele wɔyɔnga kɔɔ ti yɛ ngi ma fɔ, a ti lo tateisia hu ngi wowili yekpei leva nungaa ma, 15tawao yɛ ta kpaya majɔlɔ ngafa nyamuisia gbuava nungaa hu. 16Nasia i ti wɔyɔni tia lɔ: Saimɔn (na Yesu i ngi laaheini gbɔma a Pita); 17kɛɛ Jemisi kɛɛ ngi ndewei Jɔn, Jɛbidi leengeisia; (Yesu i ti laheilɔ a Boanajis, yeembui a “Ngeleyiawoi Ngɔngɛisia”;) 18kɛɛ Andru kɛɛ Filipi kɛɛ Batɔlɔmiu kɛɛ Matiu kɛɛ Tɔmɔsi kɛɛ Jemisi, Afiɔs loi, kɛɛ Tadiu kɛɛ Saimɔn ndɔlɔ hinda madi houmɔi, 19kɛɛ Judasi Kɛriɔtmɔi, na kɛlɛmɛi i Yesu veni. 20Kɛ Yesu i ya ngi yeekuwuhu. Kɛ faha wa i gbɔma yandɔnga na hii Yesu tia ngi gaalopoisia tii guni a mɛhɛɛ vulii mɛla. 21Kia ngi bondeisia ti humɛnini, ti liilɔ ngi makpava ajifa nungaa ti yɛlɔ a nde tɛɛ, “Ngi wui gbuanga ngi wumba.” 22Sawei Yeekaamɔi nasia lɛɛngaa ti gbuani Jelusalɛm ti yɛlɔ a nde tɛɛ, “Biɛlsibu mia i ngi hu! Ngafa nyamuisia ti mahɛi na mia a kpayei na ve ngi wɛ ngafa nyamuisia gbuava nungaa hu.” 23Kɛ Yesu i ti lolinga pɛlei bu i nde ti ma salengaa hu yɛ, “Seitana a yee gu i ta yekpe gbua nungaa hu? 24Ndɔlɔ yakpei hubleisia ti blangaa ti gɔ a ti nyɔunyɔ, yeendɔɔlɛi na a gulalɔ. 25Mbonda yakpei hubleisia ti blangaa ti gɔ luahu, yeembondei na ɛɛ gbekpe. 26Faale, Seitana luahu i gɔlɛngaa, i gɔ a ta yekpe, ɛɛ gu aa gbekpe, a gbɔyɔlɔ. 27Numu gbi ɛɛ gu aa wua kpayamɔ yeepɛlɛbu aa na gapu, kɛlee a kpayamɔi na yili pɛiŋ; na lekee lɔ a wie i gu i yeepɛlei na bu gapu.” 28“A tɔnya, ngɛɛ wu ma, Ngewɔ a manulɔ jumbu gbi ma nuuvungaa ta pie kɛɛ njia nyamu gbi ta nde Ngewɔ ma. 29Kɛɛ numu gbi lekee a Ngewɔ Yafei bɛlɛ nyani, Ngewɔ ɛɛ manu ngi ma fɔ, tawao yeejumbui a lo ngi ma lɔ kunafɔ.” 30Yesu i ji leilɔ ajifa nungaa lɛɛngaa ti yɛlɔ a nde tɛɛ, “Ngafa nyamui lɔ ngi hu.” 31Na wooma Yesu ngi nje kɛɛ ngi ndewehingeisia ti wɛilɔ ti lo ngitii ya, ti numu lo ngi gama ngi loliva. 32Kɛɛ faha yɛlɔ heini ti ngi galangɔ; kɛ ti ndenga ngi ma tɛɛ, “Kafai lɛ, bi nje tia bi ndewehingeisia lɔ bi lolima ngitii ya.” 33Kɛ i potenga yɛ, “Ye lɔ nya nje le kɛɛ nya ndewehingeisia?” 34Kia i yama jiani nasia gbi ma ti yɛ heini ti ngi galangɔ, kɛ i ndenga yɛ, “Nya nje tia nya ndewehingeisia gbe! 35Numu gbi lekee a Ngewɔ liima hindei wie ta lɔ nya ndewehindoi le kɛɛ nya ndewenyahaloi kɛɛ nya nje.”MAAKI 41Yesu tɔtoilɔ gbɔma a nungaa gaala Galili Wopei gbla. Faha lakpa wa ti ngi magbindilɔ, kɛ i wilinga ndɛndɛ yila hu i hei njɛi ya, fahii gbi ti ngiyei ma njɛi gbla. 2Kɛ i ti gaanga a hinda gboto dɔmii hu yɛ, 3“A wolo nya ma! Kpala yengemɔ yila i liilɔ wɔɔ tuhani galei valima ngi gbalei hu. 4Kia i yɛ falima kɛ tɛngaa i gulanga pele galei ma, kɛ ŋɔningɛisia ti ngɔyɔnga ngama. 5Yeepekeisia ti gulailɔ fawa lɔlɔmɛi mia pɔlɛi yɛngɔ yɛla fɛlɛfɛlɛ fawei ya, kɛ ti valenga hugutungɔ. 6Kɛɛ kia foloi i lɛni, i gbandi, kɛ ti logbonga, ti ha, ajifa pɔlɔ yekpe ii yɛ na hapiisia ta yei hu. 7Tuhani galei lɛɛngaa i gulani ngaali lɔlɔmɛi lɔ, kɛ ngaali i wɔpɔnga, i tuhani magboli na hii yeetuhanii ii gbekpeni. 8Tuhani galei yeemɔnii i gulani ndɔlɔma yekpei lɔ ma, i wɔpɔ, i wua kpoto, tɛngaa numu gbɔyɔngɔ mahu puu, tɛngaa numu sawa gbɔyɔngɔ, tɛngaa hɔndɔɔ yila.” 9Kɛ i ndenga ti ma yɛ, “Numui na ngoli i ngi ma njia mɛniva; i wolo ji ma.” 10Kia fahii i vayani, nasia lɛɛngaa ti yɛ ngi woma tia ngi gaalopo puu mahu feleisia ti ngi mɔlilɔ kɔlooni dɔmiisia ma. 11Kɛ i ndenga ti ma yɛ, “Ngewɔ mahayɛi yɛyii na hulɔwungɔ wɔɔ, Ngewɔ i huvulonga wu gama. Kɛɛ yeenasia wua tieni ii le, ta hindei gbi mɛni dɔmii hu lɔ; 12aako ‘Ti kpee kaka kɛɛ tɛɛ tɔ, tawao ti wolo kaka kɛɛ tɛɛ mbugɔɔ, aako tɛɛ wounve ti jumbuisia ma Ngewɔ aa manu ti ma.’ ” 13Kɛ i ti mɔlinga yɛ, “Wuii dɔmii ji yeembui gɔɔ? Wa yee na hɔɔ gu wu dɔmii gbi bugɔɔ? 14Tuhani galɛ valimɔi mia a numui na a Ngewɔ wowili yekpei le. 15Tuhani galei nasia ta gula pele galei ma tia mia a nungei nasia ta Ngewɔ yiɛi mɛni, kɛ Seitana i wanga yakpe i kpua ti lii hu. 16Kaalɛi nasia ti gulani fawa lɔlɔmɛi tia mia a nungei nasia ta Ngewɔ yiɛi mɛni, ti mbumbu a kohunɛ; 17kɛɛ ɛɛ yei panda ti lii hu, tawao ta houlɔ mba watii wulo va. Kɛɛ ji lekee kpundɛ ɔɔ juwuya a hiye kɔlooni yeengoowili ma, kɛ ti gbenga ma ngama. 18Tuhani galei nasia ti gulani ngaali hu tia mia a nungei nasia ta Ngewɔ yiɛi mɛni, 19kɛɛ dunyei yeendiihɛlɛma hindeisia kɛɛ kpatɛi yeenɛnɛi kɛɛ hani wekeisia yeemanii i ti liisia laavenga, i Ngewɔ wowili gboli, kpekpeya gbi ɛɛ gbua hu. 20Kɛɛ tuhani galei yeenasia ti gulani ndɔlɔma yekpei ma, tia mia a nungei nasia ta Ngewɔ yiɛi mɛni, i wua ti lii hu, ti wua kpotongɔ, tɛngaa numu gbɔyɔngɔ mahu puu, tɛngaa numu sawa gbɔyɔngɔ, tɛngaa hɔndɔɔ yila.” 21Kɛ i ti mɔlinga yɛ, “Numu gbi a lambo lolɔnga pɛlei bu i ngua busɛ bu ɔɔ kpukɔ? Ɛɛ tɛ haaka yalɛngɔ ya? 22Hinda gbi lekee ndɔwungɔ ma a gɛlɔ, tawao na gbi lekee mawɛɛngɔ a gbualɔ foofo ya. 23Ina ngoli lɔ numu gbi ma njia mɛniva, i wolo ji ma!” 24Kɛ i ndenga gbɔma ti ma yɛ, “A wolo na ma wu mɛnima! Kitii na wa tewe nungaa wekeisia ma, yeekitii na lɔ Ngewɔ a tewe wu ma, tawao a matolɔ. 25Numui na hani i ngi yeya, mato a velɔ ngi wɛ; kɛɛ numui na hani ii ngi yeya, na wuloi bɛɛ a yɛ ngi yeya ta kpualɔ ngi yeya.” 26Kɛ i ndenga ti ma yɛ, “Ngewɔ mahayɛi yɛyii gbuangɔe a numui na a tuhani galei wu ngi gbalei hu. 27Yeenumui na a yii lɔ a kpindi, a wu a folo, na hu gbi tuhani na a vale, a ndawa gbua, yeenumui ii maluvei na wayii gɔɔ kulo bɛɛ. 28Tuhani a gbua pɔlɛi hu lɔ, haala yeefalei, na wooma yeengulii, kɛlɛmɛi yeenguɛi. 29Kɛɛ tuhani gbɔu-gbelei i hitingaa kɛ tuuhanimɔi i ngi magbatɛnga teweva ajifa tuhani lewe-gbelei i hitinga.” 30Kɛ Yesu i mɔlinga yɛ, “Ma Ngewɔ mahayɛi yɛyii huma gbɔɔ ma, ɔɔ dɔmii yeegbɔɔ ma kpua fasaiva? 31Kpuangɔe a tuhani galɛ mumu na ta loli a mɔstadi, mumungɔ tewengɔ tuhani galɛ gbi ma dunya, 32kɛɛ ti hiingaa i lakpa, a lewelɔ tuhani gbi ma, i mbeke waawaa gbua na hii ŋɔningɛisia ta tei lo hu.” 33I Ngewɔ yiɛi leilɔ nungaa ma a dɔmii jisia nyɔkɔ kpoto kia ti yɛ gu a yeembui gɔla. 34Ii yɛpɛni ti gama dɔmii wooma, kɛɛ tia ngi gaalopoisia lekee ti ma i gelengaa wɔɔ, a yeedɔmiisia fasailɔ ti ma. 35A kpɔkɔi na, ji foloi i gulani, i ndeilɔ ngi gaalopoisia ma yɛ, “A wa mu li Popɛi wooma.” 36Kɛ ti fahii longa, ti wili ndɛndɛi na hu i yɛ heini hu, tawao yeendɛndɛi tia pekangaa yɛla. 37Kɛ vivii wa i gulanga ti ma, nja gateisia ta wili ndɛndɛi hu, kɛ njɛi lɔ ndɛndɛi lavema. 38Yesu i yɛ laanilɔ ngi wui piloi ma i njii hu ndɛndɛi yeengotomɛi. Kɛ ngi gaalopoisia ti ngi wunga tɛɛ ngi ma, “Kaamɔ, mu jukulula ii gbeweni bi ma?” 39Yesu i wuilɔ, i hiye, i lo, i gbandɛ vivii la, i nde Popɛi ma yɛ, “Bi maa i yɛ louŋ!” Kɛ vivii hu i lewenga ngama, hu gbi i yɛ louŋ. 40I ti mɔlilɔ na yɛ, “Gbɛe wa luwa? Wuii lani a Ngewɔ?” 41Kɛ nduwa wa i ti huvenga, ti tɔtoo a ti nyɔunyɔ mɔlila tɛɛ, “Ye lɔ hɔɔ a taamɔi ji, vivii vulii bɛɛ kɛɛ gboyei ta golo ngi wɛ?”MAAKI 51Yesu tia ngi gaalopoisia ti Galili Wopei leweilɔ ti foo Gɛlasa lɔlei hu. 2Kia i gbuani ndɛndɛi hu, taamɔ yila, ngafa nyamu i ngi hu, i gbuailɔ kambajɛi hu i wa ngi gama. 3Yeetaamɔi i yɛ fɔ kambajɛi hu lɔ tawao numu gbi ii yɛ ya gu aa jɔwɔ gula ngi ma; 4ajifa ti lɛmbilɔ kpotoma ngi lokoisia kɛɛ ngi gɔwɔisia huyilima kɛɛ i yɛlɔ yeejɔwɔisia hugbɛnyɛ. Ngi gbayangɔ wa yɛla na hii numu gbi ii yɛ gu ngi ma. 5Watii gbi lekee, a folo kɛɛ kpindi, i yɛlɔ a lewetewe kambajɛi hu kɛɛ ngiyeisia wumba, a yelei gula, a ta yekpe ŋɔnaŋɔna a kɔtiisia. 6Kia i Yesu lɔni kuhama kɛ i ya a piimɛ i wombi gbakpa ngi gɔwɔbu, 7i nde yele wa hu yɛ, “Gbɛe bi loko wilima nya mahinda hu, Yesu, bia Ngewɔ Lɛngɔ Wai Hindoloi? Pie Ngewɔ va baa tɔɔya la nya ma!” 8I ji leilɔ ajifa Yesu i yɛ ndeni yɛ, “Bia ngafa nyamui, gbua taamɔi ji hu!” 9Faale, Yesu i ngi mɔlilɔ yɛ, “Bi lɛi?” Kɛ taamɔi i kpɛmbonga yɛ, “Nya la a Fahawa ajifa mu vahangɔ wa le!” 10I yɛlɔ a Yesu manɛnɛ yɛ aa yeengafa nyamuisia gbɛ tatei na hu. 11A yeekpemɛi na ndondɛ vaha wa ti yɛlɔ na gbla, ta mɛli ngiyei yakama. 12Faale yeengafa nyamuisia ti Yesu manɛnɛilɔ tɛɛ, “Mu yoyo ndondɛngɛi nasia gama mu wua ti hu.” 13Yesu i lumɛilɔ ti wɛ, kɛ ti gbuanga taamɔi hu ti wua ndondɛngɛisia hu. Kɛ yeendondɛngɛisia gbi, ti gungɔ a tauji fele, ti ngiyei yeinga a piimɛ waa, ti wili popɛi hu, ti lo hu. 14Yeendondɛngɛisia ti mahugbeblɛisia ti wimɛilɔ ti li, ti yeevei ji gɛ tei hu kɛɛ tatei na hu gbi, kɛ nungeisia ti wanga tɔva gbɔɔ i wienga. 15Tawao ji ti foni Yesu ma, ti taamɔi na lɔilɔ ngafa nyamu gboto wai i ngi hu wɔɔ. I yɛ heilɔ na, ngi mayilingɔ, ngi bawongɔ; kɛ ti gbi ti luwanga. 16Kɛ nasia ti hulɔni ti hugɛnga a nungaa gbɔɔ i wienga taamɔi gama kɛɛ ndondɛngɛisia. 17Faale, ti Yesu manɛnɛilɔ tɛɛ i gbua ti nda latei na hu. 18Kia Yesu i yɛ wilima ndɛndɛi hu kɛ taamɔi na ngafeisia ti yɛ ngi hu i ngi manɛnɛnga yɛ, “Kɔnɛɛ le, mua bie mu li.” 19Kɛɛ Yesu i mawalilɔ, i nde ngi ma yɛ, “Yama bi yekuwuhu bi bondeisia gama bi hugɛ a tie gbɔɔ Ndemɔi i pienga bi gama kɛɛ kpekpeyei na i pienga a bie.” 20Faale, taamɔi i lilɔ, i jia taa puii nasia kpɛlɛɛ hu, a hugɛ a nungaa gbɔɔ Yesu i pienga ngi wɛ tawao nasia gbi ti humɛnini ti wuhu i wuilɔ. 21Kia Yesu taa ngi gaalopoisia ti gbɔma Popɛi leweni ndɛndɛi hu, faha wa ti ngi magbindilɔ njɛi laa. 22Kɛ hɛɛ wɛlɛ yila yeemahumɔi, ngi la a Jailɔs, i wa i gula Yesu gɔɔbu, 23i ngi manɛnɛ gbouŋ yɛ, “Nya nyahalo wuloi lɔ haama. Wa hee, bi loko wɛlɛ ngi ma i bawo, aa ha.” 24Kɛ Yesu tia Jailɔs ti tɔtonga a lila, faha wa ti Yesu magbindingɔ. 25Nyapo yila i yɛlɔ na nyaha-heegbɛi i ngi ma foo puu mahu fele va; 26kia bɛɛ i mɔnɛ gboto hulɔngɔ a jiala haleblaa gboto mahu ngi haleva tawao i ngi yeya-hani gbi majianga, ɛɛ bawo tawao heegbɛi a nyamu lekee ngi ma. 27Yeenyapoi ji i wilanga a Yesu wiehindeisia humɛnila, faale, i wɛilɔ fahii hu a Yesu wooma wee, 28a nde nɛmahu yɛ, “Ngi jangaa lekee bɛɛ a ngi malomɛi, nga bawolɔ.” 29I jaalɔ a Yesu malomɛi kɛ ŋamɛi hu i lewenga ngama, ta vulii i kɔɔ gahu kɛ heegbɛi na i bawonga ngi ma. 30Yesu i kɔɛilɔ ngama kɛ kpaya i gbuanga ngi hu, faale, i woteilɔ fahii gama i mɔli yɛ, “Ye lɔ jaani a nya malomɛi?” 31Ngi gaalopoisia ti kpɛmboilɔ tɛɛ, “Bia vulii bia fahii lɔma ti gijɛma bi ma; gbɛe ba mɔli ye lɔ jaani a bie?” 32Kɛɛ Yesu i yɛlɔ a yama jia fahii ma aako i numui na lɔ i jaani a ngie. 33Nyapoi i yɛ kɔɔlɔ gbɔɔ i wienga ngi gama, faale i wɛilɔ, ngi ma a gbɛli a nduwɛi, i wombi gbakpa Yesu gɔwɔbu, i tɔnyɛi hugɛ. 34Yesu i ndeilɔ ngi ma yɛ, “Nya loi, bi lalɛi a Ngewɔ i bi bawonga; li ndiilɛli hu hoe, bi bawonga fɔ.” 35Yesu i loni yɛpɛmaa nyapoi gama kɛ tutuisia ti gbuanga Jailɔs yeepɛlɛbu ti nde ngi ma tɛɛ, “Bi nyahaloi i hanga; baa gbɔma Kaamɔi liihɛlɛ.” 36Yesu ii gbeweni na va ti ndeni, faale i ndeilɔ hɛɛ wɛlei mahumɔi ma yɛ, “Baa luwa, la lekee a Ngewɔ.” 37Ii lumani numu gbi aa to ngi ma kɛlee Pita Kɛɛ Jemisi kɛɛ ngi ndewei Jɔn. 38Kia ti foni Jailɔs yeepɛlɛbu, Yesu tɔilɔ na yawotengɔ, faha wa ta wɔɔ. 39Kɛ i wuanga i nde ti ma yɛ, “Gbɛe mbei yawotengɔ hii? Gbɛe wu wɔɔma? Ndoi ji hangɔ ii le njii mia i piema!” 40Ti tɔtoilɔ a ngi gbafala, faale i ti gbi gbɛlɔ yɛ ti gbua, i ndoi ngi kɛkɛ wumbu kɛɛ ngi nje kɛɛ ngi gaalopo saweisia ti wua lomui na hu ndopoi i yɛ laani na. 41Kɛ Yesu i hounga ndopoi lokoi ma i nde ngi ma yɛ, “Talita Kumi,” yeembui lɔ a “Nyahalo wuloi, ngɛɛ bi ma, hiye!” 42Kɛ ndopoi i hiyenga ngama i tɔtoo a jiala pɛlei bu. (Ngi voi i yɛ puu mahu fele.) Kia ji wieni, nungaa gbi ti wuhu i wuilɔ kpu. 43Kɛɛ Yesu i ti laahilɔ kpaukpaungɔ yɛ taa hugɛ a numu gbi, i yama i nde ti ma yɛ, “A ngi gɔ a mɛhɛɛ.”MAAKI 61Yesu i gbuailɔ mia i li ngi yeetaahu, Nasalɛti, tia ngi gaalopoisia. 2Ndɛvu Volei ma i tɔtoilɔ a nungaa gaala ti hɛɛ wɛlei bu. Numu gboto ti yɛlɔ na, tawao kia ti njɛpɛi kpɛlɛɛ mɛnini i ndeni, ti wuhu i wuilɔ gbouŋ tɛɛ, “Mi lɔ taamɔi ji i nɛmahulewe bondei ji jɔni na kɛɛ kpayei kabande hindeisia wieva? 3Kapindɛi ya ji, Meri loi, Jemisi kɛɛ Josɛfi kɛɛ Judasi kɛɛ Saimɔn ti ndewei, tawao mua ngi ndewe-nyahaleengeisia ii le mua yɛ mbei?” Kɛ ti gbelenga ngi ma. 4Yesu ndeilɔ ti ma yɛ, “Bagɔma lɔ Ngewɔ lutui ma hinda gbi kɛlee ngi lemɛi kɛɛ ngi bondeisia lia.” 5Yesu ii guni aa kabande hinda gboto wie na, kɛlee lekee i loko wɛlɛni heegbɛbla sɛkɛngɔ ma, i ti bawo. 6I gualɛilɔ wa Yesu ma ji nungei jisia tii lani a ngie. Kɛ i ya fulei nasia hu ti na galangɔ, a nungeisia gaa. 7Yesu i ngi gaalopo puu mahu feleisia lolilɔ na i ti lo a felefele. I kpaya veilɔ ti wɛ ngafa nyamuisia gbuava nungaa hu, 8i nda ti yeya a kpaya yɛ, “Waa li a mɛhɛɛ gbi ɔɔ kpafa ɔɔ navoo yeejiɛi ji hu kɛlee tikpɔi lekee. 9A sipasii wua gɔwɔhu kɛɛ waa li a ndoma fele.” 10Kɛ i gbɔma ndenga ti ma yɛ, “Hinda gbi ta loko hei wu bu na, a lo yeepɛlei na bu haaŋ wu gbua yeetei na hu. 11Hinda gbi wu li na tii loko heilɔ wu bu ɔɔ tɛɛ wolo wu ma, a fufulei gbukpulɛ wu gɔwɔi ma, wu gbua na. Na a yɛlɔ a ndahii ti gama!” 12Na wooma ti liilɔ ti ngowili yekpei le tɛɛ nungaa ti wounve ti jumbuisia ma. 13Ti ngafa nyamu gboto gbuailɔ nungaa hu, ta ngulɔi jia heegbɛbla gboto ma ta ti bawo. 14Mahɛi Hɛlɔd i ji kpɛlɛɛ mɛnilɔ ajifa Yesu malɔwɔi vayangɔ yɛla hu gbi. Nungaa lɛɛngaa ti yɛlɔ a nde tɛɛ, “Jɔn Nguamɔi mia i vulunga gbɔma! Famia kabande hindei jisia ti wiema.” 15Yeepekeisia tɛɛ, “Ilaija mia.” Pekeisia tɛɛ, “Tutui mia kia Ngewɔ lutui yeengilaye yɛ wɔɔ na.” 16Kia Hɛlɔd i Yesu hinda humɛnini, i ndeilɔ yɛ, “Jɔn, Nguamɔi, mia; ngi pieilɔ ti ngi wui lewe nga, kɛɛ i vulunga gbɔma.” 17Gbɛva Hɛlɔd vulii lɔ i yɛ ndeni ti Jɔn hou, ti jɔwɔi gula ngi ma, ti ngi wu kpindiwɛlei bu. Hɛlɔd i ji wieni Hɛlɔdias va lɔ, ngi ndewei Filipi nyahɛi na i kpuani ngi yeya, tia ta ti hei. 18Jɔn Nguamɔi, i yɛlɔ a nde Hɛlɔd ma yɛ, “Ii wɔnani bi va bi ndewei nyahɛi yɛva a bi nyaha!” 19Faale kia Hɛlɔdias i mɛnini, i loloilɔ wa a Jɔn, ngi longɔ i ngi waa, kɛɛ ii guni Hɛlɔd va. 20Hɛlɔd luwangɔ yɛla Jɔn ma ajifa i yɛ kɔɔlɔ kɛ Jɔn yɛni a numu wɔnangɔ lɔ tawao ngi vengɔ Ngewɔ wɛ, faale i yɛlɔ a ngi mahugbe aako hinda nyamu aa ngi wie. Ngi longɔ yɛla a wolola Jɔn ma kia bɛɛ ngi lii i yɛ jɛɛjialɔ wa watii gbi wɔɔ Jɔn i yɛpɛngaa. 21Kɛlɛmɛi Hɛlɔdias liimɛi i wieilɔ. Hɛlɔd le-volei lɔ i hitini kɛ i komɛ wa gulanga gɔvimɛntiblɛisia va kɛɛ sojei yeetokulɔisia kɛɛ Galili yeenumu waawaisia. 22Kɛ Hɛlɔdias nyahaloi i wuanga komɛ-wɛlei bu, i looli i nɛɛ Hɛlɔd wɛ kɛɛ ngi hoteisia gbi. Kɛ Hɛlɔd i ndenga yeendopoi ma yɛ, “Gbɔɔ bi longɔ ngi bi mawaa la? Hani gbi lekee bi longɔ la nga felɔ bi wɛ.” 23Hɛlɔd i jondiilɔ kpoto yɛ, “Nya vootɛ, hani gbi lekee bi nya mɔlinga fa, nga felɔ, i yɛ bɛɛ a nya lɔlei yeemblangɔ ndia!” 24Kɛ ndopoi i gbuanga i li i ngi nje mɔli yɛ, “Gbɔɔ bi longɔ ngi nde Hɛlɔd i fe nya wɛ?” Kɛ ngi nje i kpɛmbonga yɛ, “Li bi nde bɛɛ bi longɔ a Jɔn, Nguamɔi, wui.” 25Ndopoi i yamɛilɔ kaakaa Mahɛi Hɛlɔd gama yɛ, “Nya longɔ bi nya gɔ yakpe a Jɔn, Nguamɔi, ngi wui i laani pletii hu!” 26Ji i Mahɛi lii nyanilɔ hulewengɔ gbo kɛɛ ii guni aa ganga lahei na va i mbumbuni ngi hotangɛisia kpɛlɛɛ yaama. 27Faale i soja yila loilɔ ngama yɛ i li i wa a Jɔn wui. Sojei i gbuɛilɔ, i li kpindiwɛlei bu, i Jɔn wui lewe nga; 28kɛ i wanga la pletii hu i fe ndopoi wɛ, ndopoi bɛɛ i fe ngi nje wɛ. 29Kia Jɔn gaalopoisia ti ji humɛnini, ti wailɔ ti ngi womɛi wumbu, ti kpɔwu. 30Tobleisia ti yamailɔ Yesu gama, ti gona a na gbi ti pieni kɛɛ kai na ti kɛni. 31Nungaa ti gbotongɔ wa yɛla, ta wa, ta li, na hii Yesu taa ngi gaalopoisia tii watii jɔni mɛhɛɛ vulii mɛva. Faale Yesu i ndeilɔ ti ma yɛ, “A mu li mia mua lekee mu ma a gele na, mu lɛɛvu kulo.” 32Kɛ ti wilinga ndɛndɛi hu ti Galili Wopei lewe, ti li mia na ya louŋ. 33Na hu gbi numu gboto ti ti lɔilɔ ti pelei hou tawao ti ti gɔɛilɔ ngama, faale nungaa ti gbuɛilɔ tei kpɛlɛɛ hu, ti li a piimɛ a ngiyei ma wee ti hulewe Yesu tia ngi gaalopoisia gulɔ. 34Kia Yesu i gbuani ndɛndɛi hu, i yeefaha wai ji lɔilɔ, kɛ ti mamamau i ngi lɔnga, ajifa ti wiengɔ yɛla kia mbalangɛi nasia ti na ti mahugbemɔ ii na. Faale i tɔtoilɔ a ti gaala a hinda gboto. 35Kia foloi i yɛ gulama, ngi gaalopoisia ti wailɔ ngi gama tɛɛ, “Foloi yeingɔ wa le na tawao ndɔgbɔ lamba ma lɔ a mbei. 36Nde nungei jisia ma ti li mbei gbla vulɛisia hu ti mɛhɛɛ yeya ti mɛ.” 37Yesu i poteilɔ yɛ, “Wua vulii a ti gɔ a mɛhɛɛ.” Kɛ ti ngi mɔlinga tɛɛ, “Bi longɔ hɔɔ mu li mu ngengemɔ pawɛi ngalu wayakpa va yeya a mɛhɛɛ aako mu ti gɔ?” 38Kɛ Yesu i ti mɔlinga yɛ, “Bledii gbuha lolɛ mia i wu yeya? A li wu na gbe.” Kia ti na gbeeni kɛ ti ndenga ngi ma tɛɛ, “Bledii gbuha lɔɔlu kɛɛ nyɛɛ fele.” 39Kɛ Yesu i ndenga ti ma yɛ ti pie nungaa gbi ti hei tiwa ma kpiti wundii hu. 40Nungaa bɛɛ ti heilɔ tiwa ma, tɛngaa numu hɔndɔɔ yila, tɛngaa numu nuu fele gbɔyɔngɔ mahu puu. 41Kɛ Yesu i bledii gbuha lɔɔlui wumbunga kɛɛ nyɛɛ felei, i ngelema gbe, i siɛgbua Ngewɔ ma. I bledii yaingailɔ, i fe ngi gaalopoisia wɛ yɛ ti kɔlɛkɔlɛ. Hii i pieni a nyɛi felei na bɛɛ, ti kɔlɛkɔlɛ nungaa ma. 42Numui na gbi ti mɛhɛɛi na mɛilɔ ti goo i ve. 43Kɛ ngi gaalopoisia ti bledii kɛɛ nyɛi yeengaingaingɔi yeemɔnii wumbunga, i samba puu mahu fele laavengɔ. 44Hingeisia lekee ti mɛhɛɛi na mɛni ti yɛ tauji lɔɔlu. 45Na wooma Yesu i pieilɔ ngi gaalopoisia ti wili ndɛndɛi hu yakpe, ti li ngi gulɔ tei na hu ti yɛ toli a Bɛtsaida, Galili Wopei wooma, ta i lo kpɔkɔ veva fahii wɛ. 46Kia i kpɔkɔ veni nungaa wɛ, i lɛilɔ ngiyei hu Ngewɔ vɛliva. 47Kia kpindi i wɛlɛni, ndɛndɛi maguhangɔ yɛla Popɛi lia, tawao ta yakpe lɔ i yɛ ngiyei ma. 48I tɔilɔ kɛ njɛi wulilaa gbɔungɔ wa le ngi gaalopoisia la ajifa fɛfɛi wotengɔ yɛla ti mahu. Yeengewohui na, Yesu i wailɔ ti gama a jia njɛi ya. Ngi lii yɛlɔ ma leweva ti ma. 49Kɛɛ kia ti ngi lɔni a jia Popɛi ya, ti giliilɔ tɛɛ ndɔumɔi mia, kɛ ti yelei gulanga; 50ajifa ti gbi ti luwɛilɔ ji ti ngi lɔni. Kɛɛ Yesu i yɛpɛilɔ ngama ti gama yɛ, “Nya mia! A wu lii gba. Waa luwa.” 51I wililɔ ndɛndɛi hu ti gama kɛ fɛfɛi hu i lewenga. Ngi gaalopoisia ti wuhu i wuilɔ hulewengɔ, 52ajifa tii Yesu yɛyii gɔni i numu tauji lɔɔlu gɔni a mɛhɛɛ wulo bondei na, ajifa ti woohu gbɔndangɔ yɛla. 53Ti Galili Wopei leweilɔ a Gɛnisalɛt gakei ma wee, ti ndɛndɛi yili na. 54Kia ti yɛ gbuama ndɛndɛi hu, nungeisia ti Yesu gɔɛilɔ ngama. 55Faale ti liilɔ a piimɛ tatei na hu gbi, ta wa ngi gama a heegbɛbleisia ngalɛisia ma, mia lekee ti mɛningaa kɛ ta na. 56Hinda gbi Yesu i lini na, taa wa hu ɔɔ fuula wulo ɔɔ tateisia hu nungaa ti yɛ lilɔ a ti heegbɛbleisia njɔpɔwahuisia, ta ngi manɛnɛ tɛɛ i luma yeeheegbɛbleisia ti ja a ngi malomɛi yeengoliyɛi lekee bɛɛ. Tawao nasia gbi ti jaani la ti bawoilɔ.MAAKI 71Farisiisia lɛɛnga kɛɛ Sawei Yeekaamɔi nasia ti gbuani Jelusalɛm ti yandɔɛilɔ ti Yesu gala. 2Ti lii heilɔ ma kɛ Yesu gaalopoisia lɛɛnga lɔ mɛhɛɛ mɛma a toko manɔhɔngɔngaa na kɛilɔ kɛ tii ti yeya wuani a Juubleisia ti Yewɔ hindei yeepelei. 3Ajifa Farisiisia tia Juu wekeisia gbi lekee ta jia wɔɔ a sawei nasia lɔ ti majɔni a wɔwɔmableisia: tɛɛ mɛhɛɛ mɛ kɛlee ti ti yeya wua a pelei na kɛngɔ; 4tawao tɛɛ hani gbi mɛ a gbua njɔpɔwahu kɛlee ta ngua pɛiŋ a nguayii; tawao gbɔma ti yɛlɔ a wɔwɔma jawa gboto laasii ji hou kɔlooni pelei yeepɔnɛi ma feisia wuava kɛɛ boleisia kɛɛ fajiisia kɛɛ kpukɔisia. 5Faale, Farisiisia kɛɛ Sawei Yeekaamɔisia ti Yesu mɔlilɔ tɛɛ, “Gbɛe bi gaalopoisia tɛɛ sawei na hou wɔwɔmableisia ti ndoni, ta mɛhɛɛ mɛ a toko manɔhɔngɔngaa?” 6Kɛ Yesu i potenga ti ma yɛ, “Aisaya i tɔnya-yia leni wɔɔ kpa kɔlooni wu ma! Bayablaa lɔ a wue, kia lɔɔ i nyɛini la yɛ, ‘Nungei jisia ta bagɔma ve nya wɛ a ti lɛi lɔ kɛɛ ti lii maguhangɔ a nge. 7Hee na ta pie nya ma gbama mia ajifa ti nuuvu jawa gbatɛngɔisia lɔ gɛma a nungaa piengɔ bɛɛ nya jaweisia mia!’ 8“Wu wounvenga Ngewɔ jaweisia ma, wu hɛlɛnga a nuuvungaa ti nda gbatɛngɔisia. 9Wu gasongɔ wa le a gbelela Ngewɔ jaweisia ma aako wu wu maadani ti ndɛisia wu yeepomɛi! 10Ajifa Mojisi jawei i ndeilɔ yɛ, ‘Baagɔɔ bi kɛkɛ ma kɛɛ bi nje;’ i gbɔma nde yɛ, ‘Numu gbi lekee a njia nyamu le ngi kɛkɛ ma ɔɔ ngi nje, mahoungɔi huɛɛŋ ti yeenumui na waa;’ 11kɛɛ wua, wua nungaa gaama wɛɛ, Ina hani gbi lɔ numu yeya gbɔva la ngi kɛkɛ ma ɔɔ ngi nje, i ndengaa lekee yɛ ‘Kɔban’ (yeembui lɔ a ‘ngi ji venga Ngewɔ wɛ’), 12kɛ kpa gbi ii yaa ngi ma gbɔva ngi kɛkɛ ma ɔɔ ngi nje. 13Hii wu maadani ti jawei nasia wu nungeisia gaama la ti Ngewɔ layie hunyaninga. Tawao hinda nyamu bondei ji yeepeka gboto lɔ na wu piema.” 14Kɛ Yesu i fahii lolinga gbɔma i nde ti ma yɛ, “Wu gbi a wolo ji ma ngi ndema, wu yeembui gɔɔ. 15Mɛhɛɛ gbii na numu aa mɛ, i wua ngi laa, i gu a ngi manɔhɔla Ngewɔ yaama; kɛ nasia ta gbua numu hu, tia mia ta numu manɔhɔ. [ 16Ina ngoli lɔ numu gbi ma njia mɛniva, i wolo ji ma.]” 17Kia i fahii loni i li pɛlei bu, kɛ ngi gaalopoisia ti ngi mɔlinga a njɛpɛi ji yeembui. 18Yesu ndeilɔ ti ma yɛ, “Wu nɛmahu ii leweni aa lewe nungaa gbamɛisia ma? Wuii kɔɔ kɛ mɛhɛɛ gbii na aa wua numu luwui hu aa gu a ngi manɔhɔla Ngewɔ yama? 19Gbamaile yeemɛhɛi ɛɛ li ngi lii hu, a li ngi goohu lɔ, kɛlɛmɛi i li la pele hu.” (I ji leilɔ kɛva kɛ mɛhɛɛ gbi sɛwɛsɛwɛngɔe mɛva.) 20I liilɔ gulɔma a ngi yɛpɛi yɛ, “Na a gbua numu laa tamia a ngi nɔhɔ. 21Ajifa numu lii hu lɔ kili nyamui gbi a gbua na a wa a hinda nyamuisia wiela kia nyɔkɔ sɔɔ nyamui, humɛi, numu waalɛi, 22pue gbualei, manila nungaa ti yeya hanisia ma, numu wɛlɛlɛi, ngufebaa, tolei, njafɛi, mamani kɛɛ nguhubaa hinda wielei. 23Hinda nyamui jisia gbi ta gbua numu lii hu lɔ ta ngi nɔhɔ Ngewɔ yaama.” 24Yesu i gbuɛilɔ mia i li Taya yeetatei hu. I wuailɔ pɛlɛ yila bu, ii loni numu gbi i kɔɔ kɛ taa na, kɛɛ ngi ma ii guni a lɔwula. 25Nyapo yila, ngafa nyamu i ngi nyahaloi hu, i Yesu malɔwɔ mɛnilɔ, i wa yakpe ngi gama, i gula ngi gɔwɔbu. 26Nyapoi ji juumɔ yaa ngie, ti ngi leni Fonisia latei hu lɔ, Siria lɔlei hu. I Yesu manɛnɛilɔ yɛ i ngafa nyamui gbua ngi loi hu. 27Kɛ Yesu i potenga yɛ, “Ndeengɛisia yese ti mɛhɛɛ mɛ pɛiŋ. Ii nyandeni ndeengɛisia ti mɛhɛɛi wumbuva bi pu ngilangɛisia wɛ.” 28Nyapoi bɛɛ i poteilɔ yɛ, “Tɔnya le, Kenɛi, kɛɛ ngilangɛi nasia bɛɛ ta yɛ tebii bu ta mɛhɛɛ gbukpui nasia lɔ mɛ ndeengɛisia ta ndo.” 29Kɛ Yesu ndenga ngi ma yɛ, “Tɔnya gbɛmboi na va bi nguanga, yama bi yekuwuhu ba male ngafa nyamui i gbuanga bi loi hu.” 30Nyapoi i liilɔ pɛlei bu i ngi loi male i laani kpukɔi ma ngafa nyamui gbuangɔ ngi hu fɔ. 31Na wooma Yesu i gbuailɔ Taya yakɛi ma i lewe a Saidɔn wee kɛɛ taa Puisia hu, i wa Galili Wopei la. 32Kɛ ti wanga ngi gama a taamɔ yila ngi woohu lutungɔ; tawao ɛɛ gu aa yɛpɛ kpekpengɔ, ti ngi manɛnɛ jaava a ngie aako i bawo. 33Kɛ Yesu i yee taamɔi gbuanga fahii lia, tia ta felekpe ti li hinda weka, i lokoyowo wua ngi wolisia hu, i ndayɛi wu ngi lokoyowoi ma i sia taamɔi nɛi ma, 34i ngelema gbe, i gbala, i nde ngi ma yɛ, “Ɛfata!” Yeembui a “Bi wolisia ti lawo.” 35Ngama kɛ taamɔi i njia mɛninga, i bawo mumuyɛi bɛɛ hu, i tɔtoo a yɛpɛla gbalauŋ. 36Kɛ Yesu i nungeisia lahinga yɛ taa hugɛ a numu gbi; kɛɛ kia i yɛ yee ndahii ji ve ti wɛ watii gbi, hii ti yɛ a ngi wiehindeisia yeetɔwɔi vaya hu. 37Nasia gbi ti mɛnini, ti wuhu i wuilɔ kpu tɛɛ, “Yesu bɛɛngɔe kpa a hindei gbi wiela! A pie ngoohulutublɛisia vulii bɛɛ ta njia mɛni, tawao mumuisia ta yɛpɛ!”MAAKI 81Hu ii guhani na wooma, faha wa weka ti yandɔɛilɔ ngi gama. Kia mɛhɛɛ gbi ii yaa yɛ ti yeya, Yesu i ngi gaalopoisia lolilɔ i nde ti ma yɛ, 2“Nungei jisia ti mamamau i nya lɔnga ajifa mua tieni lɔ na lɔwɔ sawa va tawao mɛhɛɛ ii yaa ti yeya. 3Ngii ti gɔilɔ a mɛhɛɛ ngi ti vayangaa liva ti yeekuwuhuisia ta gelulɔ pelei hu ajifa ti lɛɛnga ti hiyemɛi guhangɔ.” 4Ngi gaalopoisia ti ngi mɔlilɔ tɛɛ, “Ndɔgbɔ lambɛi ji ma mindo lɔ numu a mɛhɛɛ jɔɔ na i gu a numui ji gbi?” 5Yesu i ti mɔlilɔ yɛ, “Bledii gbuha lolɛ lɔ i wu yeya?” Kɛ ti kpɛmbonga tɛɛ, “Bledii gbuha wɔfla.” 6Kɛ i ndenga yɛ fahii ti hei kpitii ya. I bledii gbuha wɔflei wumbuilɔ, i siɛgbua Ngewɔ ma, i ngaingai, i fe ngi gaalopoisia wɛ kɔlɛkɔlɛva fahii ma, kɛ ti kɔlɛkɔlɛnga. 7Nyɛɛ mumu sɛkɛngɔ bɛɛ i yɛlɔ ti yeya. Yesu i siɛgbuɛilɔ Ngewɔ ma yeenyɛi ji bɛɛ va, i pie ngi gaalopoisia ti kɔlɛkɔlɛ. 8Numui gbi ti mɛhɛɛi na mɛilɔ ti goo i ve. Ti gungɔ yɛla a numu tauji nani. Kɛ ngi gaalopoisia ti bledii kɛɛ nyɛi yeengaingaingɔi yeemɔnii wumbunga, i samba wɔfla laave. Na wooma Yesu i pieilɔ fahii ti vaya. 10Yesu taa ngi gaalopoisia ti wililɔ ndɛndɛ yila hu ngama, ti njɛi lewe ti li Dalmanuta lɔlei hu. 11Farisiisia ti wailɔ Yesu gama ti tɔtoo a ngi houla a mawali. Ti longɔ yɛla ti ngi hugɔɔ, faale ti ndeilɔ ngi ma tɛɛ i kabande hinda wie kɛva kɛ Ngewɔ gbayei lɔ ngi hu. 12Kɛɛ Yesu gbailɔ, i nde ti ma yɛ, “Gbɛe wua wu foloi ji ma nungeisia wa mani kabande hinda ma? Sawo, gbɛɛ ngi hugɛ a wue, tɔmaseli bondei na ɛɛ ve wu wɛ!” 13I ti loilɔ, i yama ndɛndɛi hu, tia ngi gaalopoisia ti tɔtoo a njɛi lewela. 14Yesu gaalopoisia ti lemailɔ a wala a bledii; bledii gbuha yakpe mia i yɛ ti yeya ndɛndɛi hu. 15Yesu i ngi gaalopoisia laahilɔ kpaukpaungɔ yɛ, “A wu mahugbe a Farisiisia ti yisti kɛɛ Hɛlɔd yisti.” 16Kaalopoisia ti tɔtoilɔ a yɛpɛla luahu tɛɛ, “I ji lemaa ajifa bledii ii mu yeya.” 17Yesu kɔɛilɔ gbɔɔ ti ndema, famia i ti mɔlini yɛ, “Gbɛe wu yɛpɛma kɔloongɔ bledii vɛli ma? Wuii ya njɛpɛi ji yeembui gɔni? Hii wu woohu gbɔndangɔ? 18Gbɛe ngaamɛi i wu ma kɛɛ wuɛɛ hinda lɔ? Gbɛe ngolii i wu ma kɛɛ wuɛɛ njia mɛni? 19Ii loni wu nɛmahu, ji ngi bledii gbuha lɔɔli yaingaini numu tauji lɔɔlii va? Yee ngaingaingɔi i mɔnuni samba lolɛ wu mbumbuni?” Kɛ ti kpɛmbonga tɛɛ, “Puu mahu fele.” 20Kɛ i gbɔma ti mɔlinga yɛ, “Ji gbɔma ngi bledii gbuha wɔflei yaingaini numu tauji nani va, samba lolɛ mia wu mbumbuni ndavengɔ a yeengaingaingɔi yeemɔnii?” Kɛ ti kpɛmbonga tɛɛ, “Wɔfla.” 21Kɛ i ti mɔlinga na yɛ, “Na hu gbi, wuii yaa njɛpɛi na yeembui gɔni?” 22Yesu taa ngi gaalopoisia ti wailɔ Bɛtsaida, kɛ nungaa lɛɛngaa ti wanga a pumumɔ yila Yesu gama ti ngi manɛnɛ jaava a ngie. 23Yesu i pumumɔi lokoi houilɔ, i gbua a ngie tei hu, i ndayɛi vali ngi yamɛisia ma, i jaa a yeengamɛisia, i ngi mɔli yɛ, “Biaa hani gbi lɔma?” 24Kɛ taamɔi i ngi wui wumbua i tɛ yɛ, “Mmm, nyaa nungaa lɔma kia ngulungaa, ta jia.” 25Yesu i gbɔma loko wɛleilɔ taamɔi yamɛisia ma. Kia i ngi lokoi wumbuni, taamɔi i fofoi hugbeilɔ tiŋ, ngi yamɛi bawongɔ, a hani gbi lɔ gbalauŋ. 26Yesu i ndeilɔ ngi ma yɛ i li ngi yee kɛɛ i ngi lahiilɔ pɛiŋ kpaukpaungɔ yɛ, “Ba yama gbɔma fulei ji hu.” 27Na wooma Yesu taa ngi gaalopoisia ti liilɔ fulei nasia hu ti yɛ Siisaria Filipai gbla. Ji ti yɛ pelei hu, i ti mɔlilɔ yɛ, “A hugɛ lɛɛ a nge, nungaa tɛɛ ye lɔ a nge?” 28Ti kpɛmboilɔ tɛɛ, “Nungaa lɛɛngaa tɛɛ Jɔn, Nguamɔi, mia a bie, yeepekeisia tɛɛ Ilaija, pekeisia gbɔma tɛɛ Ngewɔ lutuisia yilayee.” 29Yesu i ti mɔlilɔ yɛ, “Ɔɔ wua, wɛɛ ye lɔ a nge?” Pita i kpɛmboilɔ yɛ, “Ngewɔ Maha Heingɔi lɔ a bie.” 30Kɛ Yesu i ti lahinga kpaukpaungɔ yɛ, “Waa nya hinda hugɛ a numu gbi.” 31Na wooma Yesu i tɔtoilɔ a ngi gaalopoisia gaala yɛ, “Numui na Nuuvu Hindoloi le, kpalɛ gboto a lalɔ ngi ma tawao kpakoleisia kɛɛ Saagbuablaa Waawaisia kɛɛ Sawei Yeekaamɔisia ta gbelelɔ ngi ma. Nungaa ta ngi waalɔ kɛɛ lɔwɔ sawa wooma a vululɔ i hiye.” 32I ji hugɛilɔ a tie gbalauŋ. Famia Pita i gbuailɔ a ngie nasia lia i tɔtoo a lumbela ngi la. 33Kɛɛ Yesu i woteilɔ i ngi gaalopoisia gbe, i gbandɛ Pita la yɛ “Hiye mbɛ! Seitana. Ajifa kilii na bi piema ii gbuani Ngewɔ gama kɛlee nuuvu!” 34Kɛ Yesu i fahii lolinga kɛɛ ngi gaalopoisia i nde ti ma yɛ, “Numui na ngi longɔ i to nya wooma, i gbele ngi liima hindeisia ma, tawao i Krɔsii wumbu, i wa mu li. 35Ajifa numui gbi lekee ngi longɔ i ngi lɛɛvui mabawo, a baalɔ la, kɛɛ numui gbi lekee a baa a ngi lɛɛvui nya va kɛɛ Ngowili Yekpei, a ngi lɛɛvui mabawolɔ. 36Gbɛ nafa lɔ numu a majɔɔ kia bɛɛ a dunyei gbi lɔ majɔɔ kɛɛ i ba a ngi lɛɛvui? 37Hani gbii na yeenumui aa gu a felaa ngi lɛɛvui va. 38Numui na a wufe a nya hindei kɛɛ kaa na ngi kɛma, jumbu volei ji ma tawao Ngewɔ gɔla ii na, numui na Nuuvu Hindoloi le a wufelɔ ngi hinda ma watii na a wa a Kɛkɛi gbaya wai tia ngi gayema malikeisia.”MAAKI 91Yesu i liilɔ gulɔma a ngi yɛpɛi yɛ, “Gbɛɛ ngi hugɛ a wue, nungaa lɛɛngaa lɔ mbei tɛɛ haa i lo hu ti Ngewɔ mahayɛi lɔ i wa a kpaya wa.” 2Lɔwɔ weita wooma Yesu i Pita wumbuilɔ, kɛɛ Jemisi kɛɛ Jɔn tia tieni ti lɛ ngiye guha yila hu, tia lekee ti ma i gele na. Ti loilɔ Yesu gbema kɛ i maluvenga ti yaama. 3Ngi magulɛi i goleilɔ fofo, a voo dauŋ, kolengɔ i lewe nuuvu gula wuangɔ gbi ma. 4Kɛ kaalopo saweisia ti Ilaija lɔnga kɛɛ Mojisi tia Yesu-ni ta yɛpɛ. 5Pita i yɛpɛilɔ Yesu gama yɛ, “Kaamɔ, nyandengɔ wa le mu mbei; gbɛɛ mu bafa sawa lo, yeengila bi va, yeena i Mojisi va, yeepekei i Ilaija va.” 6Pita tia ngi mbaangɛisia ti luwɛilɔ wa, na hii ii yɛ vuii kɔɔ gbɔɔ a nde. 7Kɛ lugbu wa i yeinga, i ti magboli, kɛ ngoo i gbuanga yeelugbui na hu yɛ, “Nya liima Hindoloi lɔ, a wolo na ma a nde.” 8Ngaama kaalopoisia ti yaama jiɛilɔ hu gbi kɛɛ tii yaa numu weka lɔni kɛlee Yesu yakpe i yɛ ti gbla. 9Kia ti yɛ ngiyei yeima Yesu i ti laahilɔ kpɔtukpɔtu yɛ, “Na wu hulɔnga waa hugɛ a numu gbi kɛlee watii na Nuuvu Hindoloi a hiye pɛiŋ hee hu.” 10Ti goleilɔ ngi lahii na bu, kɛɛ tia lekee ti ma i gelengaa wɔɔ, ti yɛ lalilɔ yeenjɛpɛi na ma tɛɛ, “Gbɔɔ hiyelei ji le hee hu?” 11Kɛ ti Yesu mɔlinga tɛɛ, “Gbɛe Sawei Yeekaamɔisia tɛɛ Ilaija a wa pɛiŋ?” 12Kɛ i kpɛmbonga yɛ, “Ilaija yese vulii i wama aako i hindei gbi hugbatɛ. Na hu gbi gbɛe Ngewɔ Gɔlɛi ndeni yɛ kpalɛ gboto a lalɔ Nuuvu Hindoloi ma tawao ta gbelelɔ ngi ma? 13Gbɛɛ ngi hugɛ a wue kɛ Ilaija i wilanga a walaa tawao nungaa ti ti liimɛi lɔ wieni a ngie kia Ngewɔ Gɔlɛi i ndeni la kɔloongɔ ngi ma.” 14Kia Yesu taa ngi gaalopo saweisia ti wani yeepekeisia gama, ti faha wa maleilɔ ti galangɔ. Sawei Yeekaamɔisia lɛɛngaa ta ti hou a mawali. 15Ji nungeisia ti Yesu lɔni, i gualɛilɔ wa ti ma, ti li a piimɛ ti va ngi ma. 16Yesu i ngi gaalopoisia mɔlilɔ yɛ, “Gbɔɔ wua tieni wu yeemawalii houma fa?” 17Taamɔ yila i yeefahii na hu i kpɛmboilɔ yɛ, “Kaamɔ, Nya hindoloi mia ngi wanga a ngie bi gama ajifa ngafa nyamu lɔ ngi hu, ngi mumungɔ. 18Kpema gboto i ngi gulangaa, a ngi gulalɔ ndɔmɛi, kɔkɔɛi a gbua ngi la, a ngi yɔngɔlii yaamɛ, a lata. Ngi ndeilɔ bi gaalopoisia ma ngɛɛ ti yeengafei gbua ngi hu kɛɛ tii guni.” 19Yesu i ndeilɔ ti ma yɛ, “Wua wu nungei jisia, wuii lani kpa a Ngewɔ! Nga yee lɛmbi wu lia? Nga yee lɛmbi nya lii houma wu va? A wa a ndopoi nya gama.” 20Ti wɛilɔ a ndopoi ngi gama. Kia lekee ngafei i Yesu lɔni kɛ i ndopoi gulanga, ndopoi i gula ndɔmɛi, a gendebele, kɔkɔɛi a gbua ngi la. 21Kɛ Yesu i ngi kɛkɛ mɔlinga yɛ, “Ji i yee lɛmbinga ngi ma?” Taamɔi i kpɛmboilɔ yɛ, “I hiye wɔɔ ngi lopongɔihu ma. 22Watii gbotoma yeengafa nyamui a yɛ lolɔ i ngi waa ajifa a ngi wililɔ ngɔmbui ya kɛɛ njɛi hu. Ina ba gulɔ kɛ manu mu ma bi gbɔ mu ma.” 23Kɛ Yesu i ndenga yɛ, “Gbɔɔ bi lii i ma ina nga gulɔ? Numui na ngi langɔ a Ngewɔ a gulɔ a hinda gbi wiela.” 24Ngama kɛ ndopoi ngi kɛkɛ i wɔlɔnga yɛ, “Nya langɔe a Ngewɔ kɛɛ kulo hii. Gbɔ nya ma ngi la panda a ngie!” 25Yesu i lii heilɔ ma kɛ fahii lɔ lɛma ti ma, faale i gbandɛilɔ ngafa nyamui laa yɛ, “Bia bi mumu yafa woohu lutungɔi ji, gbua hiilopoi ji hu tawao kunafɔ baa gbɔma wua ngi hu!” 26Ngafei i yelei gulailɔ, i ndopoi gula nyamungɔ wa, i gbua ngi hu. Ndopoi wiengɔ yɛla kia pomɛi na tawao numu gboto ti ndeilɔ tɛɛ i haanga. 27Kɛɛ Yesu i ngi lokoi houilɔ i ndala kulo kɛ ndopoi i hiyenga, i lo. 28Kia Yesu i lini pɛlei bu taa ngi gaalopoisia lekee, ti ngi mɔlilɔ tɛɛ, “Gbɛe mua muii guni a ngafa nyamui na gbuala ndopoi hu?” 29Yesu i kpɛmboilɔ yɛ, “Ngewɔ vɛlila lekee lɔ a gu a ngafa nyamui yeeji gbuala numu hu; gbɛogbɛ weka ɛɛ gu.” 30Yesu tia ngi gaalopoisia ti gbuɛilɔ mia ti Galili lɔlei voo. Ii yɛ loni numu gbi i ngi yɛma gɔɔ, 31ajifa i yɛ ngi gaalopoisia lɔ gaama; i hugɛilɔ a tie yɛ, “Ta Nuuvu Hindoloi houlɔ ti ngi ve nungaa wɛ, yeenungei nasia ti ngi wa. Na hu gbi, lɔwɔ sawa wooma, a vululɔ i hiye.” 32Kɛɛ tii kai ji yeembui gɔni tawao ti luwɛilɔ a ngi mɔlila. 33Ti foilɔ Kapaniɔm tawao kia ti wuani pɛlei bu Yesu i ngi gaalopoisia mɔlilɔ yɛ, “Gbɔɔ wu yɛ yeendablei wie pelei hu?” 34Kɛɛ tii lumani taa ngi mɔli gbɛmbo ajifa ti yɛlɔ a mawali hou kɔloongɔ numui na ma numu wai le ti lia. 35Yesu i heilɔ, i kaalopo puu maahu feleisia loli i nde ti ma yɛ, “Numu gbi lekee ngi longɔ i yɛ a haalamɔ, i ta yekpe wu pɛiŋ kɛlɛmɛi, i wote a numui gbi ti boilopo.” 36Kɛ i ndopo wulo yila wumbunga i ngi lo ti gulɔ. I yeendopoi guluilɔ yakahu i nde ti ma yɛ, 37“Numu gbi lekee a loko hei ndeengɛi jisia nyɔkɔ yeengila bu nya va, i loko heini nya lɔ bu; tawao numu gbi lekee a loko hei nya bu, ii loko heini nya yaangɔ bu, i loko heini nya lomɔi bɛɛ lɔ bu.” 38Kɛ Jɔn i ndenga ngi ma yɛ, “Kaamɔ, mu numu yila lɔilɔ a ngafa nyamuisia gbua nungaa hu bi biyei hu kɛɛ mu ndeilɔ ngi ma muɛɛ i gbe ajifa mua tieni ii le.” 39Yesu ndeilɔ ti ma yɛ, “Waa ngi mabali, ajifa numu gbi lekee a kabande hinda wie a nya gbayei ɛɛ gu i wote fulo i njia nyamu le nya va. 40Ajifa numu gbi lekee ii gɔma a mue i mu va lɔ. 41A la a tɔnyɛi ji ngi ndema, numu gbi a wu gɔ a nja kpɔleva ajifa Kristi woo a wue, a ngi pawɛi majɔlɔ huɛɛŋ.” 42“Numui na a pie jisia mumuisia yeengila bɛɛ i gbe a lala a nge, fesangɔ ti ngai-gɔtii wa hɛlɛ yeenumui na boloma ti ngi wili gboyei hu. 43Faale bi lokoi piengaa bi gbe a lala a Ngewɔ, tewe bi kpua na! Fesangɔ bi li ngelegoohu a toko yila kia toko fele aa lo bi ma bi li jahama, ngɔmbui na hu ɛɛ lufe. [ 44Mia ‘kpolii nasia ta ti mɛ tɛɛ haa tawao ngɔmbui na a ti mɔ ɛɛ lufe kunafɔ.’] 45Bi gɔwɔi i piengaa bi gbe a lala a Ngewɔ, tewe bi kpua na! Fesangɔ bi li ngelegoohu a kɔwɔ yila kia kɔwɔ fele aa lo bi ma bi li jahama. [ 46Mia ‘kpolii nasia ta ti mɛ tɛɛ haa tawao ngɔmbui na a ti mɔ ɛɛ lufe kunafɔ.’] 47Bi yaamɛi piengaa bi gbe a lala a Ngewɔ, kpua na! Fesangɔ bi wua Ngewɔ mahayɛi hu a ngaama yila kia ngaama fele aa lo bi ma bi wili jahama, 48mia ‘kpolii nasia ta ti mɛ tɛɛ haa tawao ngɔmbui na a ti mɔ ɛɛ lufe kunafɔ.’ 49“Ajifa ta numui gbi golelɔ a kpolei na i yɛni a ngɔmbui. 50“Kpolei yekpengɔe; kɛɛ kpolei i bangaa a ngi nɛi, ba yee pie i nɛɛ gbɔma? Ndiamɔyɛi yeekpolei i yɛ wu hu, wu yɛ heini ndiilɛli hu.”MAAKI 101Na wooma Yesu i gbuɛilɔ Kapaniɔm i li Judia lɔlei hu, i Jɔdan yɛi lewe. Faha wa ti gbɔma lɛilɔ ngi ma tawao i ti gaailɔ kia i yɛ pie watii gbi. 2Farisiisia lɛɛngaa ti wailɔ ngi gama, ti longɔ ti ngi hugɔɔ aako i kpulanga yɛpɛ le. Faale ti ngi mɔlilɔ tɛɛ, “Hugɛ lɛɛ a mue, mu jawei lumangɔe hindo wɛ gbeleva ngi nyahɛi ma?” 3Yesu i ti mɔli gbɛmboni a mɔli lɔ yɛ, “Sawei yeegbɔɔ Mojisi i feni wu wɛ?” 4Ti kpɛmboilɔ tɛɛ, “Mojisi jawei ndeilɔ yɛ hindoi a kpelema-gɔlɔ velɔ ngi nyahɛi wɛ i gbele yeenyahɛi ma.” 5Yesu i ndeilɔ ti ma yɛ, “Mojisi i sawei ji nyɛini wu va lɔ ajifa wu woohu gbɔndangɔ. 6Kɛɛ tɔto-gbelei wɔɔ, watii na Ngewɔ i hani gbi gbatɛni, i hindoi gbateilɔ kɛɛ nyahɛi. 7Sabui ji va lɔ hindo a ngi kɛkɛ lo kɛɛ ngi nje, i vɛfɛ ngi nyahɛi ma. 8Ti veenjɔ ta wotelɔ a numu yila. Tɛɛ yaa yɛ a numu fele, ti yakpe. 9Faale maa ii houni nuuvu i hani na vulo Ngewɔ i ngilinga.” 10Kia ti yamani pɛlei bu, ngi gaalopoisia ti ngi mɔlilɔ kɔlooni njɛpɛi ji ma. 11Kɛ i ndenga ti ma yɛ, “Hindoi na a gbele ngi nyahɛi ma, i peka jɔɔ, i puegbuanga ngi nyahɛi yeya. 12Nyahɛi na bɛɛ a gbele ngi hinii ma, i hini weka jɔɔ, i puegbuanga.” 13Nungaa lɛɛngaa ti wailɔ a ndeengaa mumuisia aako i jaa a tie kɛɛ ngi gaalopoisia ti gbandɛilɔ yeenungeisia la. 14Kia Yesu i liiheini ji ma, ngi lii i leweilɔ, kɛ i ndenga ngi gaalopoisia ma yɛ, “A gbe ndeengɛisia ma ti waa nya gama, waa ti mabali, ajifa nungei nasia ti wiengɔ kia ndeengɛi jisia nyɔkɔ ti na, tia mia ta yɛ Ngewɔ mahayɛi hu. 15A tɔnya, ngɛɛ wu ma, numu gbi lekee ɛɛ loko hei Ngewɔ mahayɛi bu kia ndopo wulo, ɛɛ wua na fɔ.” 16Kɛ i ndeengɛisia gulunga gakahu, i loko wɛlɛ ti ma a ngilangila, i Ngewɔ vɛli ti lubava. 17Kia gbɔma Yesu i yɛ pelei houma, taamɔ yila i wailɔ a piimɛ, i wombi gbakpa ngi gɔwɔbu, i nde ngi ma yɛ, “Kaamɔ yekpei, gbɔɔ nga pie aako ngi kunafɔ lɛɛvui majɔɔ?” 18Yesu i ngi mɔlilɔ yɛ, “Gbɛe ba nya loli a kpekpemɔ? Kpekpemɔ gbii na kɛlee Ngewɔ yakpe. 19Bi Mojisi jaweisia gɔɔlɔ; ‘Baa numu wa, baa puegbua, baa huma wie, baa ndɛɛ yia wɛlɛ numu gbi ma, baa numu gava, bi kɛkɛ bɛlɛhei kɛɛ bi nje.’ ” 20Kɛ taamɔi i ndenga yɛ, “Kaamɔ, i hiye nya hiilopongɔ ma, ngi sawei ji kpɛlɛɛ hounga.” 21Yesu i taamɔi gbeilɔ tiŋ, i lo a ngie, yɛ, “Hinda yakpe mia i longa. Li bi bi yeya-hani kpɛlɛɛ majia, bi yeenavoei ve fɛɛliblɛisia wɛ, bi wa bi yɛ a nya Woomamɔ; ba kpatɛ majɔlɔ ngelegoohu.” 22Ji taamɔi i ji mɛnini, ngi yaamɛi i gbolilɔ hu, i li ngi lii nyaningɔ, ajifa ngi gbatɛngɔ wa yɛla. 23Yesu i yaama jiɛilɔ ngi gaalopoisia ma, kɛ i ndenga ti ma yɛ, “A kpaukpau kpa kpatɛbleisia va ti wua Ngewɔ mahayɛi hu!” 24Njɛpɛi ji i gualɛilɔ wa kaalopoisia ma kɛɛ Yesu i liilɔ gulɔma a ngi yɛpɛi yɛ, “Nya leengeisia, kpaukpaungɔe kpa wuava Ngewɔ mahayɛi hu! 25Kpatɛmɔi wuala Ngewɔ mahayɛi hu i kpaukpauni poloŋ nyɔmɛi wuala ma mijii woohu.” 26Njɛpɛi ji i kaalopoisia wuhu wuilɔ kpu, kɛ tia ti nyɔunyɔ mɔlima tɛɛ, “Yee lɔ na hɔɔ a gu a bawola?” 27Yesu i ti gbeilɔ tiŋ i nde ti ma yɛ, “Nuuvu ɛɛ gu a ta yekpe bawola kɛlee Ngewɔ, Ngewɔ ta a gulɔ a hinda gbi wiela.” 28Kɛ Pita i yɛpɛnga yɛ, “Kafai lɛ, mu hani gbi longa mu hitɛnga bi wooma.” 29Yesu i ndeilɔ ti ma yɛ, “A tɔnya, ngi hugɛ a wue kɛ numu gbi lekee a ngi yeekuwuhu lo ɔɔ ngi ndeehinga ɔɔ ngi ndeenyahaleengaa ɔɔ ngi nje ɔɔ ngi kɛkɛ ɔɔ ngi leengaa ɔɔ kpalangaa nya va kɛɛ ngowili yekpei, 30a maleema wa majɔlɔ ndɛvui ji hu. A pɛlɛ wekangaa majɔɔlɔ heima hɔndɔɔ yila kɛɛ ndeehinga kɛɛ ndeenyahaleengaa kɛɛ njengaa kɛɛ ndeengaa kɛɛ kpalangaa kɛɛ juwuyei bɛɛ; tawao hee wooma a kunafɔ lɛɛvui maajɔɔlɔ kɛyia. 31Kɛɛ numu gboto ti yɛngɔ a haalablaa kiahuna ta yɛlɔ a kɛlɛmablaa, kɛlɛmablaa ti yɛ a haalablaa.” 32Yesu tia ngi gaalopoisia ti yɛ pelei hu lɔ ta li Jelusalɛm. Yesu i yɛ kulɔ lɔ, kaalopoisia ta to ngi ma, ti wuhu wungɔ; nungei nasia ti toni ti ma ti yɛ poma lɔ ti luwangɔ. Yesu i gbɔma ngi gaalopo puu mahu feleisia gbuɛilɔ fahii lia i na gbi hugɛ a tie i lima ngi wiema. 33I ndeilɔ ti ma yɛ, “A wolo, mua lima Jelusalɛm. Ta Nuuvu Hindoloi houlɔ ti ngi ve Saagbuablaa Waawaisia wɛ kɛɛ Sawei Yeekaamɔisia. Ta ngi lɛɛlɔ ngi waava, ti ngi ve mahangei nasia wɛ Juublaa yaa tie; 34ta ngi gbafalɔ, ti ndayɛi vali ngi ma, ti ngi lewe, ti ngi waa. Kɛɛ njii sawa wooma a vululɔ i hiye.” 35Na wooma Jemisi kɛɛ Jɔn, Jɛbidi hingaleengeisia, ti wailɔ Yesu gama tɛɛ, “Kaamɔ, hinda lɔ na mu longɔ bi pie mu wɛ.” 36Yesu i ti mɔlilɔ yɛ, “Gbɛ hinda le?” 37Kɛ ti kpɛmbonga tɛɛ, “Mu longɔ bi mahayɛi mɛngaa dunyei gbi mahu, bi pie mua wueni mu hei bi maha heimi, yeengila i bi yejahu, yeepekei i bi gɔwɔhu.” 38Yesu i ndeilɔ ti ma yɛ, “Wuii hani na gɔɔ wu fɛɛlima. Wa gulɔ kpalɛi na i wama lama nya ma i la wu ma? Nguɛi ji kpɔndangɔ nya ma majɔva, wa gulɔ wu yeengua bondei na majɔ?” 39Ti kpɛmboilɔ tɛɛ, “Ma gulɔ.” Kɛ Yesu i ndenga ti ma yɛ, “Tɔnya le, kpalɛi na i wama lama nya ma, a lalɔ wu ma, wu nguɛi na bonda majɔɔ ngi wama majɔɔma. 40Kɛɛ kpaya ii nya wɛ kɛva ye lɔ a hei nya yejei hu kɛɛ nya gɔwɔ hu! Ngewɔ lɔ a heimi jisia ve nasia wɛ i kpatɛnga ti va.” 41Ji kaalopo weka puisia ti yeehindei ji hugɔni, ti lii i leweilɔ Jemisi ma tia Jɔn. 42Faale Yesu i ti gbi lolilɔ ti wa ngi gama, i nde ti ma yɛ, “Wu kɔɔlɔ kɛ nasia Juublaa yaa tie ti mahangeisia ta kpaya lɔ yayenge ti mahu kɛɛ temayɛi. 43Kɛɛ wua, hii ii le aa yɛ na wu lia. Numu gbi wu lia ngi longɔ i yɛ a numu wa, mahoungɔ i yɛ a yee mɔnisia ti bɔilopo; 44tawao ina wu yilayee longɔ i yɛ a haalamɔ, mahoungɔ i yɛ a wu gbi wu luwɔ. 45Gbamaile Nuuvu Hindoloi vulii bɛɛ ii wani aako nungaa ti yenge ngi wɛ; i wailɔ yengeva ti wɛ, i yama i haa numu gboto wumawova.” 46Yesu tia ngi gaalopoisia ti foeilɔ Jɛliko. Kɛɛ kia ti yɛ lewema na ma, tawao faha wa i looni ti wooma, fɛlimɔɔ wumungɔ yila, ngi la a Batimaɔs, ngi kɛkɛ laa a Timius, i yɛ heini pelei gbla lɔ. 47Kia i mɛnini kɛ Yesu Nasalɛtimɔi mia, i tɔtoilɔ a yelei gulala yɛ, “Yesu, Devidi Hindoloi, nya mamamau lɔ!” 48Numu gboto ti jɔlɛilɔ ngi ma tɛɛ i londo. Kɛɛ i yelei gulailɔ tewengɔ yeengovei ma yɛ, “Devidi Hindoloi, nya mamamau lɔ!” 49Kɛ Yesu i longa kpɛ yɛ, “A ngi loli.” Ti pumumɔi lolilɔ tɛɛ, “Bi lii i gba! Hiye, taa bi lolima.” 50Batimaɔs i ngi bobani gbuɛilɔ i pili mia, i vali i li Yesu gama. 51Yesu i ngi mɔlilɔ yɛ, “Gbɔɔ bi longɔ ngi pie bi wɛ?” Kɛ pumumɔi i kpɛmbonga yɛ, “Kaamɔ, nya longɔ ngi hinda lɔ gbɔma.” 52Kɛ Yesu i ndenga ngi ma yɛ, “Li hoe, bi lalɛi a Ngewɔ i bi bawonga.” Batimaɔs i guilɔ a hinda lɔla ngama, i too Yesu ma pelei hu.MAAKI 111Kia Yesu tia ngi gaalopoisia ti laalani Bɛtfaji kɛɛ Bɛtani gbla, Ɔlivi Yiyei yakama, yeefulei jisia ti Jelusalɛm bobu, i ngi gaalopo fele yoyeilɔ kulɔ, 2i vɛli ti ma yɛ, “A li fulei na hu i wu lawaa, wu fonga lekee na, wa jakasi lɔgbɛ lɔlɔ i looni ngeyei ma, numu gbi ii ya heini lɛ wɔɔ mahu aa jia la. A fulo wu wa la mbei. 3Numu gbi i wu mɔlinga gbɛe wu na wiema, a nde ngi ma wuɛɛ Kaamɔi gbewengɔe fa tawao a gbelɔ ma ngama wu yama la.” 4Kaalopoisia ti liilɔ ti jakasi lɔgbɛi male ngilingɔ pɛlɛ yila la pelei gbla, tei hu. Kia ti yɛ fuloma, 5nungei nasia lɛɛngaa ti yɛ looni na ti ti mɔlilɔ gbɛe ti jakasi vuloma. 6Ti kpɛmboilɔ kia Yesu i yɛ puni ti laa kɛ nungaa ti gbenga ti ma ti li la. 7Ti wailɔ a jakasi Yesu gama, ti ti bobanisia vombo poma, kɛ Yesu i heinga mahu. 8Numu gboto ti ti bobanisia vomboilɔ pelei ma, yeepekeisia ta li ndɔgbɔi hu ta ngulu bekeisia yali ta fombo pelei ma. 9Nungei nasia ti yɛ li kulɔ kɛɛ nasia ti yɛ wa poma ti tɔtoilɔ a yelei gulala tɛɛ, “Hooyoo! Luba i yɛ numui na ma i wama Ndemɔi biyei hu! 10Ngewɔ i mu maada Devidi mahayɛi na luba i wama! Tato i yɛ Ngewɔ ma!” 11Yesu i wuailɔ Jelusalɛm goohu, i wua Ngewɔ Wɛlei bu, i yaama jia hani gbi ma; kɛɛ jifa foloi yeingɔ wa yɛla na, i liilɔ Bɛtani tia ngi gaalopo puu maahu feleisia. 12Folo wekei ma kia ti yɛ yamama Jelusalɛm ta gbua Bɛtani, ndɔlei i yɛlɔ ngi ma. 13Mɛ-wulu yila ta toi a figi, Yesu i loilɔ kuhama i tɔ, pɔpɔngɔ wa; faale i liilɔ na tɔva ina nguangɔe. Kɛɛ kia i foni ma, i ndawɛi lekee lɔ maleni nga, ajifa yeengulii na wua-gbelei ii yɛla. 14Yesu ndeilɔ ngulii na ma yɛ, “Kunafɔ numu gbi ɛɛ yaa bi wuɛi mɛ gbɔma!” Ngi gaalopoisia ti ji mɛnilɔ. 15Kia ti foni Jelusalɛm, Yesu i liilɔ Ngewɔ Wɛlei bu, i tɔtoo a nasia gbɛlaa ti yɛ felei gɔ na. I navoo maluvebleisia ti tebiisia yapɛɛilɔ kɛɛ poowo majiableisia ti heiwuliisia, 16tawao ii lumani numu gbi aa lewe a hani gbi a Ngewɔ Wɛlei yeekatei hu wee. 17Na wooma i nungaa gailɔ yɛ, “Nyɛingɔe Ngewɔ Gɔlɛi hu kɛ Ngewɔ ndeilɔ yɛ, ‘Nya Wɛlei i yɛni a hɛɛ-wɛlɛ lɔ kɛnyɛi gbi va.’ Kɛɛ wua wu potenga a humablaa ti lɔwuma!” 18Saagbuablaa Waawaisia kɛɛ Sawei Yeekaamɔisia ti ji humɛniilɔ kɛ ti tɔtonga a pele gɔlila Yesu wava. Ti luwangɔ yɛla ngi ma ajifa fahii gbi ti wuhu wungɔ yɛla kai na va i yɛ kɛ. 19Kia foloi i yɛ gulama, Yesu tia ngi gaalopoisia ti gbuɛilɔ taa wai hu. 20Ngele wekei wongɔi hu, kia ti yɛ lima a pelei, kɛ ti mɛ-wulii lɔnga mbengɔ i gbua yeendawɛisia ma i foo fa yeehapiisia ma. 21Na i wieni gbengi i hitɛilɔ Pita wɛ, kɛ i ndenga Yesu ma yɛ, “Kaamɔ, tɔ lɛɛ, mɛ-wulii bi kpengbeni gbengi i haanga!” 22Yesu i poteilɔ i nde ti ma yɛ, “A la a Ngewɔ. 23Gbɛɛ ngi tɔnyɛi hugɛ a wue kɛ numu gbi lekee a nde ngiyei ji ma yɛ i gule i wili gboyei hu, sekahu gbi ii yeenumui na lii hu tawao ngi langɔ la vulii kɛ na i ndenga a wielɔ, a wielɔ ngi wɛ. 24Sabui ji vamia nga nde wu ma ngɛɛ wu ya hɛɛma wa hani gbi vɛli Ngewɔ ma, a lala kɛ wu wilanga a majɔla, na gbi lekee wa fɛli, Ngewɔ a felɔ wu wɛ. 25Wu loonga hɛɛva Ngewɔ ma, a manu numu gbi ma nyamui na va i pienga a wue, aako wu Kɛkɛ na i ngelegoohu i manu wu ma nyamui nasia va wu pienga. [ 26Wuii manuilɔ nungaa wekeisia ma nyamui nasia va ta pie a wue, wu Kɛkɛ na i ngelegoohu ɛɛ manu wu ma nyamui nasia va wa pie.]” 27Yesu tia ngi gaalopo puu maahu feleisia ti wailɔ gbɔma Jelusalɛm. Kia i yɛ jiama Ngewɔ Wɛlei bu, Saagbuablaa Waawaisia kɛɛ Sawei Yeekaamɔisia kɛɛ kpakoleisia kɛɛ nasia ti yɛ na ti wailɔ ngi gama, 28ti ngi mɔli tɛɛ, “Kpayei yeegbɔɔ i bi wɛ hindei jisia wieva? Ye lɔ i yeekpayei ji veni bi wɛ?” 29Yesu i kpɛmboilɔ ti gama yɛ, “Nga wu mɔlilɔ a mɔli yila; wu kpɛɛmbongaa, nga hugɛlɔ a wue kpayei yeegbɔɔ i nya wɛ hindei nasia wieva ngi pieni. 30A hugɛ a nge, mindo lɔ Jɔn i kpayei na jɔni na nungaa wuava; i gbuani Ngewɔ gama lɔ ɔɔ nuuvu?” 31Kɛ ti tɔtonga a mawali houla a ti nyɔunyɔ tɛɛ, “Gbɔɔ ma nde? Mu kpɛmbongaa muɛɛ Jɔn gbayei i gbuani Ngewɔ gama lɔ, Yesu a ndelɔ yɛ gbɛe hɔɔ wuii lani a Jɔn? 32Tawao gbulama mu nde muɛɛ Jɔn gbayei i gbuani nuuvu gama lɔ.” (Ti luwɛilɔ nungeisia ma ajifa numui gbi ti langɔ yɛla vulii kɛ Jɔn i yɛni wɔɔ a Ngewɔ lutui lɔ.) 33Faale ti ndeilɔ Yesu ma tɛɛ, “Muii Jɔn gbayei gbuamɛi gɔɔ.” Kɛ Yesu i ndenga ti ma yɛ, “Nya bɛɛ ngɛɛ hugɛ a wue kpayei yeegbɔɔ i nya wɛ hindei jisia wieva.”MAAKI 121Na wooma, Yesu i nungeisia gailɔ dɔmii hu yɛ, “Taamɔ yila i yɛlɔ wɔɔ na. I glepii gbalei lailɔ, kɛ i katei loonga yeekpalɛi ma, i ndowei bɔ mia ta yeenguɛi vɔnya na ta kpatɛ a ndɔi. I pɛlɛ guha waa looilɔ nungaa ta yɛ na yeekpalɛi mahugbe va. Na wooma i kpalɛi loko wuailɔ nungaa yeya i li poloŋ jia hu. 2Kia watii i hitini kɛ i ngi luwɔi loonga yeengengebleisia gama tuhani jɔngɔi ngi ndɛi va. 3Ngengebleisia ti nduwɔi na houilɔ, ti ndewe, i li a yeya haka. 4Kpalamɔi i gbɔma nduwɔ weka loilɔ, kɛɛ ngengebleisia ti ngi leweilɔ ngi wumbei gbi, ti ngi yawufe. 5Na hu gbi i gbɔma bɔilopo weka loilɔ kɛɛ ta ti ngi wailɔ tawao hii ti pieni a peka gboto, ta ti lɛɛngaa lewe, ta nasia waa. 6Numui na lekee i loni ngi loova tamia a taamɔi liima hindolo yakpei. Kɛlɛmɛi na, i yeendoi ji loilɔ ngengeblɛi jisia gama, a nde yɛ, ‘Nya langɔ la ta ba gɔɔlɔ nya loi ma.’ 7Kɛɛ ngengeblɛi nasia ti ndeilɔ ti nyɔunyɔ ma tɛɛ, ‘Kpalamɔi hindoloi lɔ. A wa mu paa, kɛ ngi jɔhani i yɛnga a mu woo!’ 8Ti gbundɛilɔ ngi ma, ti ngi waa, ti ngi womɛi gbua kpalɛi hu, ti pili. 9“Wu langɔ la gbɔɔ kpalamɔi na a pie? A walɔ, i ngengeblɛi nasia waa, i kpalɛi ve ngengeblaa wekangaa wɛ. 10Nya langɔ la kɛ wu Ngewɔ Gɔlɛi na gaanga i ndeni yɛ, ‘Kɔtii na pɛlɛ loblɛisia ti gbeleni ma, i wotenga a baama gɔtu kɔtii kpɛlɛɛ ma. 11Ndemɔi lɔ i ji wieni tawao kabande hinda le tɔvaa!’ ” 12Juubleisia ti mahubleisia ti longɔ yɛla ti Yesu hou ajifa ti kɔɛilɔ kɛ i dɔmii ji gbuani ti va lɔ kɛɛ ti luwailɔ fahii ma, ti ngi lo ti li. 13Mahubleisia ti Farisiisia lɛɛngaa loilɔ kɛɛ Hɛlɔd mableisia lɛɛngaa aako ti Yesu hou ngi layie hu. 14Ti wailɔ ngi gama tɛɛ, “Kaamɔ, mu kɔɔlɔ kɛ ba tɔnyɛi lɔ le, bii gbeweni gbɔɔ numu a nde. Bii gbeweni tomɛi yeegbɔɔ numu i looni na kɛlee na Ngewɔ liima hindei ba kɛ taa yeetɔnyɛi ba nungaa gaala. Hugɛ lɛɛ a mue, mu jawei nyanila le pawa gulava Roma Maha Wai ma? Mahoungɔe mu fe ɔɔ maa fe?” 15Kɛɛ Yesu i kasoei na gɔɛilɔ ti kulani, kɛ i ndenga yɛ, “Gbɛe wu lapima nya houva nya layie hu? A wa lɛɛ a navoo gbala yila, ngi tɔ.” 16Ti wailɔ la ngi wɛ kɛ i ti mɔlinga yɛ, “Yee gbuaye lɔ kɛɛ ngi biyei i navoei ji ma?” Ti kpɛmboilɔ tɛɛ, “Roma Maha Wai.” 17Faale Yesu i ndeilɔ yɛ, “A na ve Roma Maha Wai wɛ Roma Maha Wai woo le, wu na ve Ngewɔ wɛ Ngewɔ woo le.” Kɛ Yesu hinda i ti wuhu baanga. 18Sadusiisia, nasia ti yɛ nde tɛɛ numu i haangaa ɛɛ yaa hiye hee hu, ti wailɔ Yesu gama ti ngi mɔli tɛɛ, 19“Kaamɔ, Mojisi i sawei ji nyɛilɔ mu Juubleisia va yɛ, ‘Hindo i haangaa i ngi nyahɛi lo tawao tii ndo leni, haamɔi ndewehindoi a ponyahɛi na jɔlɔ huɛɛŋ ti ndeengaa le ngi ndewei wɛ.’ 20Ndeehingaa wɔfla ti yɛlɔ wɔɔ na; yeehalayei i nyahɛi jɔɛilɔ, i haa, ii ndo leni ma. 21Kɛ yeefelei i nyapoi jɔnga, ta bɛɛ i haa ii ndo leni ma. Hinda yakpei ji lɔ i ndeehindoi yeesawei wieni, 22tawao hii i ti gbi wieni; ndewehindo wɔflei nasia gbi ti nyapoi jɔɛilɔ a nyaha laa, ti haa, tii ndo leni ma. Kɛlɛmɛi nyapoi bɛɛ i haailɔ. 23Watii kɛyila haableisia ta hiye hee hu kɛlɛma volei ma, yɛ lɔ ngi woo a yɛ a nyahɛi na, jifa ti gbi ti ngi jɔɛilɔ a nyaha la?” 24Yesu i ti mɔli gbɛmboilɔ yɛ, “Wu kpulanga wienga! Tawao wu kɔɔlɔ gbɛe? Yeesabui a ji lɔ wuii Ngewɔ Gɔlɛi gɔɔ kɛɛ ngi gbayei. 25Ajifa watii na kuna haableisia ta vulu ti hiye, ta wielɔ kia malikeisia ti na ngelegoohu, nyaha jɔla kɛɛ hini jɔla ɛɛ yɛ na. 26Kɔlooni haableisia ti hiyelei ma hee hu, wuii yaa lɛ wɔɔ Ngewɔ Gɔlɛi na Mojisi nyɛini yeekakɛi na gaani kɔlooni ndɔgbɔi na ma ngɔmbui i houni ma? Nyɛingɔe na kɛ Ngewɔ ndeilɔ Mojisi ma yɛ, ‘Tamia Ebraham Yewɔɛi a ngie kɛɛ Aisaki kɛɛ Jekɔpi.’ 27Fuublaa lɔ ti Yewɔ a ngie, haablaa ti Yewɔ ya a ngie. Wu wɔlanga wa!” 28Sawei Yeekaamɔ yila i yɛ na lɔ, tawao i njɛpɛi na kpɛlɛɛ mɛnilɔ. I tɔilɔ kɛ Yesu i Sadusiisia ti mɔli gbɛmbonga pɔɔnangɔ, famia i wɛilɔ Yesu gama i ngi mɔli yɛ, “Sawei yeegbɔɔ tewengɔ sawei kpɛlɛɛ ma?” 29Yesu i kpɛmboilɔ yɛ, “Sawei yeembawai lɔ a ji: ‘A mɛni, Isrɛl! Ndemɔi mu Yewɔɛi yakpe lɔ Ndemɔi le. 30A lo a Ndemɔi wu Yewɔɛi a wu lii gbi kɛɛ wu yafei gbi kɛɛ wu nɛmahui gbi kɛɛ wu gbayei gbi.’ 31Sawei yeefelei lɔ a ji: ‘A lo a wu heinyɔui kia wu longɔ la a wua yekpe.’ Sawa weka gbii na aa lewe jisia feleisia ma.” 32Sawei Yeekaamɔi i ndeilɔ Yesu ma yɛ, “Kaamɔ, bi kpɛmbonga pɔɔnangɔ! Tɔnya le, kia bi ndenga la, kɛ Ndemɔi yakpe lɔ Ngewɔ le tawao kɛ Ngewɔ weka ii na kɛlee ta. 33Tawao mahoungɔ numu i lo a ngie a ngi lii gbi, kɛɛ ngi nɛmahui gbi, kɛɛ ngi gbayei gbi; i yama i lo a ngi heinyɔui kia ngi longɔ a ta yekpe. Sawa felei jisia houla i leweni saa gbuala ma Ngewɔ ma a tohaningaa kɛɛ hani wekanga.” 34Yesu i liiheilɔ ma kɛ nɛmahulewe gbɛmbo mia taamɔi i nguani, faale i ndeilɔ yeetaamɔi ma yɛ, “Bi ma ii guhani a Ngewɔ mahayɛi.” Ji wooma numu ii yaa liiloni ngi mɔliva a mɔɔli gbi. 35Kia Yesu i yɛ nungaa gaama Ngewɔ Wɛlei bu, i mɔli yila wuailɔ yɛ, “Gbɛe Sawei Yeekaamɔisia ta nde tɛɛ Ngewɔ Maha Heingɔi a yɛ a Mahɛi Devidi bɔɔsɔ lɔ? 36Ngewɔ Yafei i puilɔ Mahɛi Devidi lii hu ndeva yɛ, ‘Ndemɔi ndeilɔ nya Lemɔi ma yɛ, Hei mbei nya yejei hu haaŋ ngi bi gɔnyɔuisia wua pɛiŋ bi gɔwɔbu.’ 37Mahɛi Devidi vulii a Ngewɔ Maha Heingɔi loli wɔɔ a Ndemɔi; Ngewɔ Maha Heingɔi a yee na gu i gbua Devidi hu?” Faha wa ti yɛlɔ a wolo Yesu ma a kohunɛ. 38Kia i yɛ ti gaama i ndeilɔ yɛ, “A wu mahugbe a Sawei Yeekaamɔisia, nasia ti longɔ a lewela ndoma waawaisia ti ti ma tawao nungeisia ti yaa vama ti ma fahii hu ta wombi gbakpa, 39tawao ti longɔ a heila baama heimisia hɛɛ wɛleisia bu kɛɛ mɛhɛɛ-mɛ gomɛisia hu. 40Ta ponyahangɛisia ti heimisia gbua ti yeya a kava, na wooma ta liiwooma jɛli huguhangɔngaa wie aako ti kɛ kɛ ti wɔnangɔe. Kpalɛi na kuna a la ti ma i nyamuni kpɛlɛɛ ma!” 41Yesu i heilɔ i wote navoo lamagbatɛmɛi leenga, a fahii gbe ta navoei gula na. Kpatɛblaa gboto ti yɛlɔ a navoo waawaa gula na. 42Kɛ ponyaha yila i wanga i navoo mumu fele gula na kungɔ a sɛnti yila. 43Yesu i ngi gaalopoisia lolilɔ hinda yila i nde ti ma yɛ, “Gbɛɛ ngi tɔnyɛi hugɛ a wue kɛ navoei na ponyaha vɛlingɔi na i kulani navoo wumɛi na, i leweni numu wekeisia gbi ti ndɛi ma. 44Ajifa navoei na yeekpewe ii kpatɛbleisia ma ta mia ti feni, kɛɛ ta, kia bɛɛ ngi vɛlingɔ, i na gbi lɔ veni i yɛ ngi yeya mɛva.”MAAKI 131Kia Yesu i yɛ gbuama Ngewɔ Wɛlei bu, ngi gaalopoisia yilayee i ndeilɔ ngi ma yɛ, “Kaamɔ, kɔtii jisia ti wɔwɔyii lɔ lɛɛ ti pɛlɛ gabandengɔ waawai jisia loni la!” 2Yesu i poteilɔ yɛ, “Bia pɛlɛ waawai jisia lɔma? Kɔtu yakpe bɛɛ ɛɛ lo laani ngi mbaa mahu; ta ti gbi wololɔ ti ti gula.” 3Yesu i yɛ heinilɔ Ɔlivi Yiyei wumba ngi wotengɔ Ngewɔ Wɛlei leenga, kɛ Pita kɛɛ Jemisi kɛɛ Jɔn kɛɛ Andru ti wanga ngi gama tia lekee, 4ti nde ngi ma tɛɛ, “Nde mu ma migbe lɔ, na bi ndeni, a wie, bi hugɛ a mue kabande hindei yeegbɔɔ i wama wiema kɛva kɛ watii i hitinga hindei jisia kpɛlɛɛ ti wieva.” 5Yesu i ndeilɔ ti ma yɛ, “A wu mahugbe, tawao waa luma numu gbi i wu gbowa. 6Numu gboto ta walɔ tɛɛ ti yɛpɛma nya gbayei hu lɔ, ta nde tɛɛ, ‘Ta mia a nge’ tawao ta numu gboto wuhu baalɔ. 7Wu lii aa hɛlɛ ji wa kɔisia gɔwoi mɛni wu gbla kɛɛ ji wa kɔisia malɔwɔ mɛni kuhama. Hindei jisia nyɔkɔ ta wielɔ huɛɛŋ, kɛɛ tɛɛ kɛ kɛ kɛlɛmɛi i hitinga. 8Kɛnyɛisia ta gɔlɔ a ti nyɔunyɔ tawao mahangeisia ta kɔi wɛlɛlɔ ti nyɔunyɔ ma; ndɔleisia ta gbɛlilɔ hinda gboto tawao mɛhɛɛ vɛli a walɔ. Hindei jisia ta wielɔ kia ndo-le-goohugbalei yeetɔtoomɛi na. 9“Wua vulii waa lema. Ta wu houlɔ ti li a wue Kotii hu. Ta wu lewelɔ hɛɛ wɛleisia bu; jifa nya gaalopoisia a wue wa lolɔ maha waawangaa ti Kotii gulɔ. Yeewatii na mia wa gu a Ngowili Yekpei lela ti ma. 10Kɛɛ pɛiŋ dunyei gɛlɛmɛi i ya hiti, Ngowili Yekpei a le pɛiŋ huɛɛŋ kɛnyɛi gbi hu. 11Ti wu houngaa ti li a wue Kotii gulɔ, wu lii aa hɛlɛ gbɔɔ mahoungɔ wu nde; watii na i hitingaa, a njɛpɛi nasia le ta ve wu wɛ ngamɛi na. Gbamaile njɛpɛi nasia wa nde tɛɛ yɛ a wu nda, ta gbua Kayema Yafei gama lɔ. 12Hingeisia lɛɛngaa ta ti gbɔgbɔ ndeehingeisia velɔ ti waa va tawao kɛkɛisia ta na nyɔkɔ wielɔ a ti leengeisia. Ndeengɛisia ta gbundɛlɔ ti lebleisia ma ti pie ti ti waa. 13Numui gbi ta lololɔ a wue nya va, kɛɛ numui na lekee a liilo i to yeekɛlɛmɛi, a bawolɔ.” 14“Wa hunyanimɔ maluwangɔi lɔlɔ i looni hindei na ngi yɛma ii le (kɔlɛi ji gaamɔi i ji bugɔɔ.) Na wiengaa, mahoungɔ nasia ti Judia ti lɔwu ti li ngiyeisia hu. 15Numui na a yɛ pɛlei wumba, ma i houni i tama gula wuavaa pɛiŋ pɛlei bu aako i hani gbi gbua liva la. 16Numui na a yɛ kpalɛi hu, aa yama gbɔma tei hu ngi bobani wooma. 17Maluwangɔ a yɛla kpa koonyahangɛisia va kɛɛ koimɛisia! 18A Ngewɔ vɛli aako hindei jisia taa wie a hamɛi! 19Ajifa yeewatii na, yeekpundɛisia ta yɛ nyamuni i lewe na gbi ma dunyei i tɔnga i hiye watii na ma Ngewɔ i dunyei gbatɛni i to foloi ji ma tawao yeenyɔkɔ ɛɛ yaa wie kunafɔ. 20Kɛɛ Ndemɔi i yeelɔwɔi nasia mahu gbuanga; ina na ii le numu gbi ii yɛ bawo. Kɛɛ nasia va i loko longa ti ma ti bawova, i lɔwɔi nasia mahu gbuanga. 21Yeewatii na, numu gbi i ndengaa bi ma yɛ, ‘Wote mbei, Ngewɔ Maha Heingɔi gbe mbei!’ ɔɔ ‘Ta gbe mia!’ baa la a ngie. 22Gbamaile ndɛɛblɛisia ta hiyelɔ tɛɛ Ngewɔ Maha Heingɔi lɔ a tie kɛɛ Ngewɔ lutuisia. Ta kabande hindangaa wielɔ aako ti nasia vulii bɛɛ wɛlɛ Ngewɔ i loko longa ti ma ti bawova, ina ti guilɔ. 23Waa lema! I longa kulɔ ngi hindei gbi hugɛnga a wue.” 24“Kpundɛ hindei nasia ti gbɔyɔngaa lekee a wiela, foloi a gbindilɔ, ngalui ɛɛ yaa voo, 25tumbekeisia ta gbualɔ ngelei ma ti gula tawao yeekpayɛi nasia ti ngelei ma ta jɛsialɔ. 26Na i wiengaa, nungaa ta Nuuvu Hindoloi lɔlɔ a gbua ngelei ma a kpaya waa kɛɛ ngɔlɔya. 27A malikeisia lolɔ dunyei yeesɔkui gbi hu nasia lɛva ma i loko loni ti ma ti bawova dunyei hu kulupɛ.” 28“A kaa wumbu figi wulii ma. Ngi bekeisia ti wundungaa, i tɔtoo a ndawa gbuala, kɛ wu kɔɔnga kɛ haamɛi lɔ wama. 29Hii lɔɔ hindei na wieyii i na; wu tɔngaa hindei jisia ti wiema, wa kɔɔlɔ kɛ watii ma i gutunga ngi walei va, i longa kulo te. 30A tɔnya, ngɛ wu ma hindei jisia kpɛlɛɛ ta wie pɛiŋ nuuvui nasia ti na kiahuna ti ya gbɔyɔ a haala. 31Ngelei taa dunyei ta nyanilɔ kɛɛ nya layie ɛɛ nyani.” 32“Numu gbi ii kɔɔ migbe lɔ watii na a hiti, malikeisia vulii bɛɛ ti ngelegoohu tii kɔɔ; Ngewɔ Hindoloi ii kɔɔ, Ngewɔ mu Kɛkɛ yakpe mia i kɔɔngɔ. 33Waa lema, wu valangɔ i yɛla, ajifa wuii hindei jisia ti wie-gbelei gɔɔ. 34Piengɔe kia numui na i na a gbua ngi yee, i li jia hu. Pɛiŋ i ya li, a ngi heimi loko wualɔ ngi bɔilopoisia yeya, i numui gbi ngi nda yengei ve, i pɛlɛ mahugbemɔi hei pɛlei la. 35Wu valangɔ i yɛla, ajifa wuii watii na gɔɔ pɛlɛmɔi a wa tɛngaa a yɛ a kpɔkɔi lɔ ɔɔ kpindiliɛi ɔɔ ngewohui ɔɔ foloi hiyengɔi hu. 36I gbuangaa nga pu, aa male wu njii hu. 37Na ngi ndema wu ma, ngi ndema numui gbi lɔ va: wu valangɔ i yɛla!”MAAKI 141I loni na njii fele Tewema Gomɛi va kɛɛ Bledii Gbamɛi, na tɛɛ yisti wu hu. Saagbuablaa Waawaisia kɛɛ Sawei Yeekaamɔisia ti yɛlɔ a pele gɔli Yesu houva ndɔwuma ti ngi waa. 2Ti ndeilɔ tɛɛ, “Maa pie komɛ watii ji hu, ina na ii le, ndapi a gulalɔ.” 3Yesu i yɛlɔ Bɛtani, Saimɔn wɔɔ kpɔukpɔui i yɛ ngi ma, ngi yeepɛlɛbu. Kia Yesu i yɛ mɛhɛɛ mɛma, nyapo yila i wuailɔ na, baabɔɔ-janii i ngi yeya ndavengɔ a ngulɔ gu nɛnɛɛ bagbangɔ wa. I sanii bolei yaliilɔ nga, i yeengulɔi gbi wu Yesu wui hu. 4Nungei nasia lɛɛngaa ti yɛ na ti lii i leweilɔ, ta nde ti nyɔunyɔ ma tɛɛ, “Gbɛva lɔ nyapoi ji i ngulɔi ji hunyaninga? 5Aa gulɔ i majia yeesɔngɔi gungɔ a foo yila pawa lebla va, ti yeenavoei ve fɛɛliblɛisia wɛ!” Kɛ ti yianga ngi ma. 6Kɛɛ Yesu i ndeilɔ yɛ, “A gbe ngi ma! Gbɛe wu yiama ngi ma? I hinda yekpe wa wienga a nge. 7Wua fɛɛlibla lɔ wu heini fɔ, tawao watii gbi wu longɔ wu gbɔ ti ma, wa pielɔ. Kɛɛ nya, ngɛɛ yɛ wu lia a watii gbi. 8Na nyapoi ji a gu a piela tamia i pienga; ngulɔi ji i punga nya ma i nya gbuhɛi lɔ magbatɛnga nya gbɔwuva. 9Gbɛɛ ngi tɔnyɛi hugɛ a wue, hindei gbi lekee ti Ngowili Yekpei ji leni na dunyei hu gbi, ji nyapoi ji i pienga, ta hugɛlɔ na ngi hinda hitɛva nungaa nɛmahu.” 10Na wooma Judasi Kɛriɔtmɔi, kaalopo puu maahu feleisia ti yilayee, i gbuɛilɔ i li Saagbuablaa waawaisia gama aako i Yesu ve ti wɛ. 11Ti goohu i nɛɛlɔ wa na mɛniva i ndeni kɛ ti Lahei wumbunga navoo veva ngi wɛ. Faale Judasi i tɔtoilɔ na a pele yekpe gɔlila Yesu veva ti wɛ. 12Bledii Gbama Gomɛi yeehaala volei ma, foloi na ta Tewema Gomɛi yeembalangɛisia waa, Yesu gaalopoisia ti ngi mɔlilɔ tɛɛ, “Mi lɔ bi longɔ mu li mu Tewema mɛhɛɛ hugbatɛ na bi wɛ?” 13Kɛ Yesu i ti fele loonga yɛ, “A li taa wai hu; taamɔ yila, i lima a njɛi tei hu, a wu malelɔ. A to ngi ma 14pɛlei na i wuama mbu, wu nde pɛlɛmɔi ma wuɛɛ, ‘Mu Kaamɔ yɛ bi lomui na gɛ a mue tia ngi gaalopoisia ti wama Tewema mɛhɛɛi mɛma na.’ 15Pɛlɛmɔi a ngeleya-lomu lakpa yila gɛlɔ a wue na gbatɛngɔ fo. A Tewema mɛhɛɛi hugbatɛ na mu va.” 16Kaalopoisia ti gbuɛilɔ ti li taa wai hu, ti hindei gbi male kia Yesu i ndeni la ti ma; kɛ ti Tewema mɛhɛɛi hugbatɛnga. 17Kia kpɔkɔ i wɛlɛni, Yesu tia ngi gaalopo puu mahu feleisia ti wailɔ. 18Kia ti yɛ mɛhɛɛ mɛma tebii ma, Yesu ndeilɔ yɛ, “Gbɛɛ ngi tɔnyɛi hugɛ a wue kɛ wu yilayee mua ta mu mɛhɛɛ ji mɛma tamia i nya vema.” 19Kaalopoisia ti lii i nyanilɔ kɛ ti tɔtonga a ngi mɔlila a ngilangila tɛɛ, A tɔnya bi lii ii nya ma? 20Yesu i kpɛmboilɔ yɛ, “Wu puu mahu felei jisia yeengila le, na mua ta mu loko hitɛma kaalo yakpei hu. 21Numui na Nuuvu Hindoloi le a haalɔ kia Ngewɔ Gɔlɛi i ndeni la ngi va, kɛɛ i nyamuni kpa numui na va a ngi ve! Aa fesalɔ wɔɔ yeenumui na va ina tii yɛ ngi leni gbi.” 22Kia ti yɛ mɛhɛɛ mɛma, Yesu i bledii gbuhɛi wumbuilɔ, i siɛgbua Ngewɔ ma, i ngaingai, i fe ngi gaalopoisia wɛ yɛ, “A mɛ, nya luwui lɔ.” 23Kɛ i bolei wumbunga, i siɛgbua Ngewɔ ma, i fe ti wɛ, kɛ ti gbi ti kpɔlenga. 24Kɛ Yesu i ndenga yɛ, “Nya Ŋamɛi lɔ, na i wama wuma numu gboto va, nya ŋamɛi na a Ngewɔ hinda yangilingɔi gbakpa. 25Gbɛɛ ngi tɔnyɛi hugɛ a wue, ngɛɛ yaa gbɔma ndɔi ji gboli kɛlee foloi na nga ndɔ ninɛi gboli Ngewɔ mahayɛi hu.” 26Kɛ ti Tewema Gomɛi yeenguleisia yanga, ti gbua ti li Ɔlivi Yiyei hu. 27Yesu ndeilɔ ti ma yɛ, “Wu gbi wa lewelɔ a piimɛ wu vaya nya ma, ajifa Ngewɔ Gɔlɛi i ndeilɔ yɛ, ‘Ngewɔ a mbala mahugbemɔi waalɔ kɛ mbalangɛisia ti hu i vayanga.’ 28Kɛɛ ngi vulungaa ngi hiye hee hu, nga lilɔ Galili wu gulɔ.” 29Pita i ndeilɔ yɛ, “Jisia kpɛlɛɛ bɛɛ ti lewe a piimɛ nya ngɛɛ lewe a piimɛ fɔ!” 30Kɛ Yesu i ndenga Pita ma yɛ, “Gbɛɛ ngi tɔnyɛi hugɛ a bie, pɛiŋ tɛhinɛi i yaa gokole heima fele a kpindi ji, ba ndelɔ heima sawa bɛɛ bii nya gɔɔ.” 31Pita i la liigbɛilɔ ma gbɔma yɛ, “Ngɛɛ na le, ti yɛ bɛɛ mua bia wama!” Kaalopo wekeisia gbi ti yeenjɛpɛ yakpei na lɔ leni. 32Ti wailɔ hinda yila ta na loli a Gɛtsimani kɛ Yesu i ndenga ngi gaalopoisia ma yɛ, “A hei mbei, ngi li kulo ngi Ngewɔ vɛli.” 33I Pita wumbuilɔ kɛɛ Jemisi kɛɛ Jɔn tia tieni ti li. Ndiimɔnɛ wa i tɔtoilɔ a ngi houla. 34Kɛ i ndenga ti ma yɛ, “Ndiimɔnɛi na i nya ma ngɔlɔngɔ wa le, yɛkɛ i nya waa. A lo mbei wu yɛ a pelehu gbe.” 35I gbuailɔ ti ma i li kulo, i voombo ndɔmɛi, i Ngewɔ vɛli yɛ ina a gulɔ a wiela, Ngewɔ i pie kpalɛ watii ji aa foo ngi ma. 36I Ngewɔ vɛlilɔ yɛ “Nya Kɛkɛ, ba gulɔ a hinda gbi wiela. Bolei yeeji, kpalɛi i ndavengɔ, aa foo nya ma dae. Na hu gbi bi liimɛi i wie, nya ndɛi ii le.” 37Kɛ i yamanga i male kaalopo saweisia ti njii hu, kɛ i Pita mɔlinga yɛ, “Saimɔn, wu njii hu lɔ? Wuii guni a pelehu gbela hinda hugutungɔ bɛɛ va?” 38Kɛ i ndenga ti ma yɛ, “A pelehu gbe, wu Ngewɔ vɛli aako kɔlɛya aa wu male. Wu yafei lumangɔe kɛɛ wu luwui gahu gbɔyɔngɔe.” 39I liilɔ gbɔma i Ngewɔ vɛli, a njia yakpei na le i ndeni. 40Kɛ i wanga gbɔma kaalopoisia gama i ti male njii hu, jifa njii mani ti houngɔ yɛla. Tii yɛ kɔɔ gbɔɔ ta nde ngi ma. 41Ji Yesu i ngamɛi yeesawei wieni ti gama, i ndeilɔ ti ma yɛ, “Wua lekee yiima wa lɛɛvu? I lo hii! Watii i hitinga! Ti Nuuvu Hindoloi majianga jumbubleisia ma. 42A hiye mu li. A wote mbei, numui na i nya vema taa mbei gbla.” 43Yesu i loni yɛpɛmaa kɛ Judasi, ngi gaalopoisia yilayee, i gbua nga. Faha wa yɛlɔ ngi wooma, kɔboweisia ti ti yeya kɛɛ kpɔnɛisia, tawao Saagbuablaa Waawaisia kɛɛ Sawei Yeekaamɔisia kɛɛ kpakoleisia mia ti ti loni. 44Baayamɔi na i hugɛilɔ pɛiŋ a fahii ta yee Yesu gɔɔ, yɛ, “Numui na nga va ngi ma a ndagɔmi, ta le. A ngi hou wu li a ngie.” 45Kia lekee Judasi i foni, i liilɔ yakpe Yesu gama yɛ, “Kaamɔ!” kɛ i ngi lagɔminga. 46Ti Yesu houilɔ kpaŋ. 47Ngi gaalopoi nasia ti yɛ looni na, yeengila i kɔbowei laalɛilɔ nga i Saagbuablɛisia ti gulɔmɔ wai luwei ŋɔna, i ngi wolii lewe na. 48Kɛ Yesu i yɛpɛnga ti gama yɛ, “Gbɛe wu wani a kɔbowangaa kɛɛ kpɔnangaa nya houva bi tɔngaa bɛɛ sukusɛkɛmɔ mia a nge? 49Mua wueni lɔ wɔɔ na folo gbi, nga nungaa gaa Ngewɔ Wɛlei bu, wuii nya houni. Kɛɛ na ndengɔ Ngewɔ Gɔlɛi hu a wielɔ huɛɛŋ.” 50Kɛ ngi gaalopoisia gbi ti lewenga a piimɛ, ti vaya ngi ma. 51Foninge lakpao yila, i yɛlɔ a too Yesu wooma, i wɛilɔ na kulei lekee i ngi gbakihu. Ti lapilɔ ngi houva, 52kɛɛ i kulei loilɔ ti yeya, i li a piimɛi a ngi magbukei. 53Ti liilɔ a Yesu Saagbuablɛisia ti gulɔmɔ wai yeepɛlɛbu. Ti maleni Saagbuablaa Waawaisia kɛɛ kpakoleisia kɛɛ Sawei Yeekaamɔisia ti gomɛngɔ na. 54Pita i yɛlɔ a too Yesu ma kuhama tawao i liilɔ i wuaa Saagbuablɛisia ti gulɔmɔ wai wɛlei yeekatei hu. Kɛ i heinga kolei kpla, a gɛwo, tia Ngewɔ Wɛlei mahugbeblɛisia. 55Saagbuablaa Waawaisia tia njia leblaa wekeisia ti lapilɔ seli majɔva aako ti Yesu lɛɛ ti ngi waa kɛɛ tii yeeseli majɔni. 56Selibla gboto ti ndɛɛ gualɛilɔ Yesu ma, kɛɛ ti jeli wuangɔi velangɔ yɛla ma. 57Kɛ hiingaa lɛɛngaa ti hiyenga ti ndɛɛ guala Yesu ma tɛɛ, 58“Mu mɛnilɔ taamɔi ji i nde yɛ, ‘Ngewɔ Wɛlei ji nuuvungaa ti tonga, nga ngololɔ, tawao njii sawa wooma nga peka lolɔ na nuuvu ɛɛ gu a tola.’ ” 59Jisia vulii bɛɛ ti jeli wuangɔi ii guni aa la hinda yila. 60Saagbuablɛisia ti gulɔmɔ wai i hiyeilɔ i lo ti gbi gulɔ i Yesu mɔli yɛ, “Njɛpɛ gbii bi la seli ji va jisia ti nguanga bi va?” 61Kɛɛ Yesu malondongɔ yɛla, ii lumani aa njia yakpe bɛɛ le. Kɛ Saagbuablɛisia ti gulɔmɔ wai i gbɔma ngi mɔlinga yɛ, “Bia lɔ Ngewɔ Maha Heingɔi a bie, Ngewɔ Lubangɔi ngi Hindoloi?” 62Yesu i kpɛmboilɔ yɛ, “Tamia a nge, tawao numui na Nuuvu Hindoloi a ngie, wu gbi wa ngi lɔlɔ i heini kpaya Yewɔɛi yejei hu, na wooma a walɔ gbɔma dunyei hu i heini njagbili mahu!” 63Saagbuablɛisia ti gulɔmɔ wai i ngi magulɛi blɛilɔ kɛva kɛ ngi lii lewengɔe, i nde yɛ, “Muii yaa gbeweni seli gbi va! 64Wu mɛninga a Ngewɔ bɛlɛ nyani. A kiti lewe njiɛi ma.” Ti gbi ti Yesu lɛɛlɔ tɛɛ mahoungɔ ti ngi waa. 65Ti lɛɛngaa ti tɔtoilɔ a ndayɛi wula Yesu ma, ti yama ti ngi yaama yili, ta ngi hiya a bɔɔtani, ta nde ngi ma tɛɛ, “Numui na gɛ lɛ i bi leweni!” Ngi magatablɛisia ti ngi houilɔ ta ngi gbolɛ. 66Pita i loni mbui lɔ katei na hu Saagbuablɛisia ti gulɔmɔ wai yengebleisia yeenyahayee yila i wani na. 67Kia i Pita lɔni a gɛwo, kɛ i ngi gbenga tiŋ yɛ, “Bia bɛɛ bi yɛlɔ Yesu Nasalɛtimɔi wooma.” 68Kɛɛ Pita i mawalilɔ ma yɛ, “Ngii na gɔɔ bi ndema.” Kɛ i pele hounga gbuava katei hu, kɛɛ ngamɛi na kɛ tɛhinɛi i gokolenga. 69Nyahaloi ji i Pita lɔilɔ pelei hu, kɛ i ndenga gbɔma nasia ma ti yɛ looni na yɛ, “Yesu gaalopoisia yilayee lɔ!” 70Kɛɛ Pita i mawalilɔ ma gbɔma. Hu ii guhani kɛ nasia ti yɛ looni na ti ndenga Pita ma tɛɛ, “Bɛɛ gu baa maawali yɛlaa ma a Yesu gaalopo, ajifa Galilimɔ lɔ a bie.” 71Kɛ Pita i ndenga yɛ, “Ngi jondunga kɛ tɔnyɛi mia ngi ndema! Ngi gaalopo yaa a nge! Ngii numui na gɔɔ wu ngi yɛpɛ lema!” 72Ngamɛi na kɛ tɛhinɛi i kokolei yeefelei wienga, kɛ Yesu layie i hitɛnga Pita wɛ, ji i ndeni ngi ma yɛ, “Pɛiŋ tɛhinɛi i yaa gokole heima fele, ba ndelɔ heima sawa bɛɛ bii nya gɔɔ.” Kɛ Pita i woo gbuanga ma, i wɔɔ.MAAKI 151A ngenda tɛtei Saagbuablaa Waawaisia kɛɛ kpakoleisia kɛɛ Sawei Yeekaamɔisia kɛɛ njia leblaa wekeisia ti gomɛilɔ fulofulo ti ti hugbatɛisia wie. Ti jɔwɔi gulailɔ Yesu ma, ti li a ngie, ti ngi ve Paileti wɛ. 2Paileti i Yesu mɔlilɔ yɛ, “Juubleisia ti mahɛi lɔ a bie?” Yesu i kpɛmboilɔ yɛ, “Bia mia bi ndenga.” 3Njia gboto mia Saagbuablaa Waawaisia ti pɛlɛni Yesu ma, kɛɛ ii yɛpɛni. 4Faale Paileti i ngi mɔlilɔ gbɔma yɛ, “Bii yɛpɛma? Bii hinda gboto bondei ji lɔma ti tɛnga bi wumba?” 5Na hu gbi Yesu ii gbɔma njia yakpe bɛɛ leni, kɛ Paileti wuhu i wunga. 6Tewema Gomɛ gbi hu, kungɔ yɛla Paileti hu gbeva kpindiwɛlɛbumɔi yeena gbi na nungeisia ta lo la. 7Watii na ma ndakpao yila i yɛlɔ kpindiwɛlei bu, tia ngi mbangɛi yeenasia ti yɛ gangani a gɔmɛtii, ti ndapi lewe ni, ti numu yila waa yeendapii na hu ta ngi loli a Barabasi. 8Kia fahii lɛni ma Paileti wɛlei la, ti tɔtoilɔ a ndela Paileti ma tɛɛ i ngama ngova hu, 9i ti mɔlilɔ yɛ, “Wu longɔe ngi gbe Juubleisia ti mahɛi ma?” 10Paileti i yɛ kɔɔlɔ pandawanda kɛ Saagbuablaa Waawaisia ti Yesu veilɔ ngi wɛ jifa ti lolongɔ yɛla a ngie. 11Kɛɛ Saagbuablaa Waawaisia ti nungaa ti lii gbaboilɔ aako ti pie Paileti i gbe Barabasi ta ngi ma ti wɛ. 12Kɛ Paileti i fahii mɔlinga yɛ, “Gbɔɔ hɔɔ wu longɔ ngi pie a taamɔi ji wa toli a Juubleisia ti Mahɛi?” 13Kɛ ti yelei gulanga tɛɛ, “Ngi gbakpa krɔsii ma!” 14Paileti i ti mɔlilɔ gbɔma yɛ, “Gbɛe, gbɔɔ nyamu le i pienga?” Kɛɛ ti yelei mato gulailɔ tɛɛ, “Ngi gbakpa krɔsii ma!” 15Paileti longɔ yɛla i fahii na liilɛli, faale i gbeilɔ Barabasi ma ti wɛ, i pie ti Yesu lewe nyamungɔ waa, i ngi ve yɛ ti li ti ngi gbakpa krɔsii ma. 16Sojeisia ti wuailɔ a Yesu gɔmɛtii wɛlei (yee katei hu); ti ti mbaangɛisia kpɛlɛɛ loli. 17Ti bobani gbɔugbɔu wa wuilɔ ngi ma, ti ngaali huvɛlɛ a bɔlei, ti njei a ngi wui kititi tɛɛ Maha-bɔlɛi mia. 18Kɛ ti tɔtoonga a ngi gbafala tɛɛ, “Hooyoo, Juubleisia ti Mahɛi!” 19Ti yɛlɔ a ngi wumba lewe a ngulii, ta ndayɛi wu ngi ma, ta wombi gbakpa ngi gɔwɔbu. 20Kia ti kpɔyɔni a ngi gbafala, ti bobani gbɔugbɔi gbuailɔ ngi ma, ti ngi nda lomɛi wu ngi ma. Kɛ ti gbuanga a ngie kɔɔ ti li ti ngi gbakpa krɔsii ma. 21Ti taamɔ yila maleilɔ pelei hu ngi laa a Saimɔn, Alɛksanda kɛɛ Rufɔsi ti kɛkɛ, a gbua Sairini. Sojeisia ti kpɔndailɔ ngi ma liva a Yesu krɔsii. 22Ti liilɔ a Yesu hinda yila ta na loli a Gɔlgɔta, yee mbui mia a “Ngugoko.” 23Na lɔ ti ndoe veni na ngi wɛ ngahupungɔ a hale kpalɛi yahaava kɛɛ ii lumani aa kpɔle. 24Na wooma sojeisia ti Yesu gbakpailɔ krɔsii ma, ti kpɔyɔ gɔ ngi magulɛisia va, numu gbi i na wumbu i paani. 25Ngenda volei lɛngɔ yɛla ti Yesu gbakpani. 26Nyamui na ti ngi gbakpani fa, ti nyɛilɔ gbembele-gɛkɛlɛi ma ti kpakpa ngi wukɔɔ tɛɛ, “Juubleisia ti Mahɛi.” 27Ti humablaa fele bɛɛ gbakpailɔ tia Yesu-ni, yeengila i ngi yejahu, yeena i ngi gɔwɔhu. [ 28Hii i wieni kɛ Ngewɔ layie na nyɛingɔ ngi Gɔlɛi hu yɛ, “Ti ngi gbawailɔ taa jumbubleisia” i longa ma.] 29Nungei nasia ti yɛ lewe ti yɛlɔ a yɛlɛ ta ti wui vivii, ta Yesu yɛli tɛɛ, “Ɛ-hɛɛ! Bɛɛ gɛ ba Ngewɔ Wɛlei wololɔ, bi too njii sawa goohu! 30Bia yekpe bawo na bi gbua krɔsii ma.” 31Hii lɔɔ Saagbuablaa Waawaisia tia Sawei Yeekaamɔisia ti yɛ nde ti nyɔunyɔ ma tɛɛ, “I nungaa wekeisia bawoilɔ kɛɛ ɛɛ gu aa ta yekpe bawo. 32Mu Ngewɔ Maha Heingɔi lɔ lɛɛ, Isrɛl Mahɛi, i gbua na krɔsii ma i hitɛ, kɛ mu langa a ngie!” Nasia feleisia bɛɛ ti taa teini gbakpani ti tɔtoilɔ a ngi yɛlila. 33A fologundiei kpindi i wɛleilɔ ndɔlei na hu gbi hawa sawa va. 34Yeehawa sawei gbɔyɔmɛi, Yesu i yele gulailɔ a ngoo waa yɛ, “Ilɔi, Ilɔi, Lama Sabaktani?” yeembui lɔ a “Nya Yewɔɛi, nya Yewɔɛi, gbɛe bi gbuanga nya woohu?” 35Nungei nasia lɛɛngaa ti yɛ na ti mɛnilɔ, kɛ ti ndenga tɛɛ, “A wolo lɛɛ, taa Ilaija lolima!” 36Ti yilayee i liilɔ i njavɔɛfɔɛ-hani lɔmbu ndɔ lagbangɔi hu, i ngua ngulu guhɛi ya, i tɛ Yesu lɛi gama yɛ, “A mawulo! Mu tɔ lɛɛ ina Ilaija lɔ wama i ngi gbua krɔsii ma!” 37Yesu i yele wa gulailɔ, kɛ i haanga. 38Kɛ kula kpɔtukpɔtu wai na i yɛ hɛlɛni Ngewɔ Wɛlei bu i blanga ndia, a gbua yeemahui i too yeembui. 39Sojei na i yɛ looni krɔsii gulɔ, kia i Yesu haayii lɔni, i ndeilɔ yɛ, “Ngewɔ Hindoloi vulii lɔ wɔɔ a taamɔi ji!” 40Nyahangaa lɛɛngaa ti yɛlɔ na, ti looni kuhama ta na gbe. Meri Magdalamɔi i yɛlɔ ti lia kɛɛ Meri, Jemisi yeekuloi ta Josɛfi ti nje, kɛɛ Salomi. 41Ti yɛlɔ a too Yesu wooma watii lɛ i yɛ Galili, ta gbɔ ngi ma. Nyaha gboto wekangaa tia Yesu-ni ti wani Jelusalɛm ti yɛlɔ na tia bɛɛ. 42Foloi i yɛ gulamaa Josɛfi Arimatiamɔi i foni. Kotii lebleisia yeebamayee yila mia wɔɔ a ngie, tawao i yɛlɔ a Ngewɔ mahayɛi walei mawulo; (Foloi na ma lɔ wɔɔ nungaa ta ti magbatɛ Ndɛvu Volei houva), faale Josɛfi i liilɔ a ndiilo Paileti gama i Yesu womɛi huvɛli ngi ma. 44I gualɛilɔ Paileti ma mɛniva kɛ Yesu i haanga bɛɛ. I sojeisia ti gulɔmɔi lolilɔ i ngi mɔli ina Yesu i haanga hugutungɔ. 45Kia sojeisia ti gulɔmɔi i gonani, kɛ Paileti i ndenga yɛ Josɛfi i li i pomɛi wumbu. 46Josɛfi i liilɔ i kasangei yeya, i pomɛi gbua krɔsii ma, i mbeembee yeekasangei hu, i nda kambɛi na hu ti mblani fawei yakama. Na wooma i kɔtu lakpa wa gilikililɔ i kambɛi laagbɔwu la. 47Meri Magdalamɔi kɛɛ Meri, Josɛfi ngi nje ti yɛlɔ a na bɛɛ tawao ti miando lɔilɔ ti Yesu lani na.MAAKI 161Kia Ndɛvu Volei i leweni, Meri Magdalamɔi kɛɛ Meri, Jemisi ngi nje kɛɛ Salomi ti ngulɔ gu nɛnɛɛngaa yeyɛilɔ liva la aako ti sia Yesu womɛi ma. 2A ngenda tɛtei Sɔndei ma, ji foloi i yɛ lawoma, ti liilɔ kambɛi gama. 3Ji ti yɛ pelei hu, ti yɛlɔ a ti nyɔunyɔ mɔli tɛɛ, “Ye lɔ na a kɔtii na gilikili i kpua mu wɛ kambɛi la?” ajifa kɔtu lakpa wa yɛla. Kɛɛ kia ti ti wui wumbuni, ti tɔilɔ kɛ kɔtii gilikilingɔi kpuangɔ kambɛi la. 5Faale ti wuailɔ yeekambɛi goohu, ti foninge hindo yila male na i heini a ngejahui wee, ndoma gowei i ngi ma, kɛ ti wuhu i wunga. 6Kɛ i ndenga ti ma yɛ, “Wu wuhu aa wu, ngi kɔɔlɔ kɛ wu Yesu Nasalɛtimɔi lɔ gɔkɔlima, na ti kpakpani krɔsii ma. I hiyenga hee hu, ii yaa mbe. A tɔlɛ, mbe mia ti ngi lani na. 7A li na wu yeevei ji gɛ a ngi gaalopoisia, kpɛɛngɔ Pita ma, wɛɛ, ‘Ta lima wu gulɔ Galili; na lɔ wa ngi lɔ na, kia i ndeni la wu ma.’ ” 8Kɛ ti gbuanga kambɛi goohu, ti li a piimɛ, ti lii nyaningɔ, ti luwangɔ. Tii njɛpɛ gbi leni numu gbi ma ajifa ti luwangɔ yɛla. [ 9Ji Yesu i hiyeni hee hu Sɔndei ma, i gɛni yese a Meri Magdalamɔi lɔ, na wɔɔ i ngafa nyamu wɔfleisia gbuani ngi hu. 10Meri i liilɔ i hugɛ a Yesu woomableisia. I ti maleni ta wɔɔ a ndiinyani; 11tawao ji i hugɛni a tie yɛ Yesu i vulunga tawao yɛ ta vulii i ngi lɔnga a yaama, tii lani a ngie. 12Ji wooma Yesu i gɛilɔ a pele weka hu wee a ngi woomablaa fele ji ti yɛ pelei hu ta li fuula yila hu. 13Ti yamɛilɔ ti hugɛ a yeepekeisia kɛɛ tii lani la. 14Kɛlɛmɛi, Yesu i gɛilɔ a ngi gaalopo puu maahu yileisia ji ti yɛ mɛhɛɛ mɛma. I yiɛilɔ ti ma ajifa tii lani a ngi vulula tawao ti woohu gbɔndangɔ wa yɛla lava a nasia ti ngi lɔni ngi vulungɔ. 15I ndeilɔ ti ma yɛ, “A li dunyei hu gbi wu Ngowili Yekpei le numui kpɛlɛɛ ma. 16Numu gbi lekee i langaa la, wu ngi wua, a bawolɔ; numu gbi lekee ii lɛilɔ la, a ndɛɛ jɔlɔ kuna kpɛmbo-volei ma. 17Nasia ta la la ta kpaya majɔɔlɔ kabandei jisia nyɔkɔ wieva: ta ngafa nyamuisia gbualɔ nungaa hu nya biyei hu; ta yɛpɛlɔ kɛnyɛyia wekangaa hu; 18kalingaa bɛɛ ti ti nyi ɔɔ ti hubɔnɔ gboli, hinda gbi ɛɛ ti wie; ta loko wɛlɛlɔ heegbɛbla ma, yeeheegbɛbla ti bawo.” 19Kia Yesu tia ngi gaalopoisia ti kpɔyɔni a yɛpɛla, i wumbuilɔ ndɔma, i lɛ ngelegoohu, i hei Ngewɔ yejei hu. 20Ngi gaalopoisia ti liilɔ ti Ngowili Yekpei le hu gbi tawao tia Ndemɔi Yesu-ni lɔ ti yɛ yenge, a kɛ kɛ ti Wowili lɔnyangɔe kabande hindei nasia va ti yɛ pie.] |