JOHN

1

1 Hítiyar hu, h'Atambatun áwuwane hu dóonodoon fe, Hirim hu káafiyein híyemi. Hirim hu húmoomi n'Atambatun, abe ho heemo fu Atambatun. 2 Ti kátiyar ku húmoomi n'Atambatun. 3 Te ho t'Atambatun aŋaase fu éewuwan doon areyi fe. Doon dúwuwanutee tu husokut. 4 Buroŋ bu búmoomi te ho, abe buroŋ bu iŋi bíhin ésuk i kéeyemi ti meejaaŋe mu. 5 Meejaaŋe mu iŋi mijaaŋan ébaani i, abe ébaani i eheekut mo. 6 N'abaj ake ániine a Atambatun áboñina. Huruwu hoone Saaŋ. 7 Abinabin kaanuku éeyemi aseede ite meejaaŋe mu, man ésuk i fe ni káyilen ti hirim hoone. 8 Ákinaiit humuumo áyemie fu meejaaŋe mu, bare abinabin kaanuku éeyemi aseede ite te mo. 9 Meejaaŋe mondu míyemie fu mite mu nu múniyo, mo meebine mu t'etaam ye kajaaŋan kúŋgowulan ku fe. 10 Hirim hu húmoomi yéeni t'etaam ye. Te ho t'Atambatun aŋaase fu éewuwan yo, bare bakate ku t'etaam i kámeyiit ho. 11 Hibinabin ti bakano, bare bakano ni kateñeko ho. 12 Bare keejoke ku ho áwariee kareyi fe, abe ni káyilen te ho, huwuniinwun sembe kaanuku keebin kéeyemi bakañi Atambatun. 13 Íŋiiit naane aamo i kabukeebuk naane húŋgowulan aa abukee aamo fu káyemia bakañi Atambatun. Bare kaaneeen boko bakañi Atambatun ábuki Atambatun abukiin fu. 14 Hirim hu ni hibin híyemi húŋgowulan, abe ni hikin n'uni. Hijakajak t'ésuk i híhabanein, abe nu huhooj bib nu múniyo mu. Irijukajuk kániku k'Atambatun Faaf u aa awun Añio afeeneŋ u. 15 Saaŋ ataŋkataŋk eeseedoo aane: ---An onde if'eene: «Éeseinam u ti hiñaawu ahaŋamhaŋ, ábuki áyemayemi t'ibukoorutee.» 16 An ondu ásoniyanasoniyan úne ti kajaku koone, abe n'asooñ áwutiyen. 17 Tu Moyis t'Atambatun aŋaase fu eesaan úne Eluwa i, bare kajaku koone nu múniyo mu, bondu fe ti Yesu Kiris ti bíŋaasina fu. 18 An ámusut kajuku Atambatun. Bare Añi afeeneŋ u, eeemo u yooŋ Atambatun, abe n'áhin ni Faaf u káakondin kifeeneŋ, áhinahin núumeyio. 19 Sifaaf site Esuwif i bakate ku Serusalem ni karuw bakaake t'esaraha i, n'Elefit, keeboñiin ti Saaŋ. Kareeŋ ni kákandijeno kaano: ---Awe a̱amo fu aañ? Saaŋ ánuusutiin doon fe, asokiinsok bifeeneŋ bu taŋ aaniin: ---Inooto Afakana u. 21 Ni kasooñ kaano: ---Kame awe a̱amo fu aañ? Eli, bare me? N'aaniin: ---Aaa, inooto Eli. Ni kabatikan kaano: ---Awe fíya a̱amo fu Ayiŋana ite Atambatun i irinahan u? N'aaniin: ---Aaa. 22 Ni kasooñ kaano: ---Kame náami awe a̱amo fu aañ? Iriwarawar kásafin kéeboñina ku uni. A̱ane awe a̱amo fu aañ? 23 N'ásafiniin hirim honde h'Esayi ayiŋana ite Atambatun abine hu asok. N'aaniin: «Íñj'eemo fu kaaji kite an u aa ataŋk t'eramba i aŋ'aane: "Arifare éhuhu yeejoŋoore bija t'Anahaan u!"» 24 Tu bokondu keeboñee ku ti Saaŋ, abajeebaj bakaake keeemo Efarisiyeŋ. 25 Ni kákandijeno kaano: ---Kane arko a̱nooto Afakana u, a̱nooto yooŋ Eli, áweiit yooŋ a̱amo fu ayiŋana ite Atambatun, iŋi naŋ n'af'a̱fin a̱boste ésuk i? 26 Saaŋ n'aaniin: ---Íñje iŋ'iboste nu móhujo, bare abajeebaj ake eeemo n'aruun, árimeyiito. 27 Akina abin fu inde hiñaawiam, bare ihaŋahaŋ káteti te o kaanuku íijendin sikaku soone. 28 Bondu fe, Betani ti bibaje fu, ti kaayelu kiŋki keenee Surdeŋ, káasiŋ ki taanak tu tundu túnuutin, ti Saaŋ tand'aboste. 29 Tifiit, Saaŋ n'ajuk Yesu ti bibin ásooñann nu boone. N'aane: ---O onde, Ametek ite Atambatun aa anuutan wuhoofoor wute ésuk i. 30 O if'eene: «Ake aroŋa inde hiñaawiam, bare ahaŋamhaŋ, ábuki áyemayemi t'ibukoorutee.» 31 Íñje yooŋ ímeyiit yéeni kaanuku akina, bare kaanuku bakate ku Israyel kéemeyio h'ibine fu kaboste ku nu móhujo. 32 Saaŋ n'aseede aane: ---Ijukajuk Búwejet Beenabe bu nu búwanein t'etiir naane búnokoorum bite húleebaan, abe ni bikin te o. 33 Ímeyiit yéeni kaanuku akina, bare Atambatun éeboñinam u kaboste ku nu móhujo aanamyen: «Awe kajuku Búwejet bu nu búwanein abe ni bikin t'ake. An ondu aja fu kaboste ésuk i nu Búwejet Beenabe bu.» 34 N'ijuk bondu ni ñíkinam féet, abe iisok bo: ániine ondu aamo fu Añi ite Atambatun. 35 Tifiit, Saaŋ n'aŋk'áyemi toko ni bákasuba t'eriboora yeene. 36 H'ajuke hu Yesu ti kaŋaasu ku toko, n'aane: ---Ametek ite Atambatun ondu! 37 Eriboora yeene t'ésubaiin ni kajam naane asoke i. Náami keesa Yesu ti hiñaawu. 38 Yesu n'aweteko, n'ajuk kaanuku bokondu ti kanabano. N'aaniin: ---Naŋ n'árimaŋie fu? Ni kaano: ---Rabi, kame diin t'a̱kine fu? (Rabi aamo fu ámuse u.) 39 N'aaniin: ---Aribin, n'aŋ'arijuk toko. Ni kariboor, ni kajuk t'akine du. Taanak tu káafesin dómbokun. Ni kariiko bo ne o hunak hondu. 40 Ake ti bákasuba kondu keejame ku naane Saaŋ asoke i abe ni kasa Yesu ti hiñaawu, huruwu hoone Andere. Ákooki ake at'o huruwu hoone Simoŋ Piyeer. 41 N'ajab aja ajuk at'o Simoŋ abe n'aano: ---Irijukajuk Afakana u (aamo fu «Kiris»). 42 N'aja ne o ti Yesu. Yesu n'ajondoman te o abe n'aano: ---Awe a̱amo fu Simoŋ, añi ite Saaŋ. Hahiye ésuk i kaanii Sefas. (Sefas, ho hifeeneŋ hu ni Piyeer, aamo fu «Elaaliñj».) 43 Tifiit, Yesu n'aane eeja inde Gálile. N'áfimboor ni Filip abe n'aano: ---Á̱seinam ti hiñaawu! 44 (Filip ite Betsayida. Hikiniiin hifeeneŋ n'Andere ni Piyeer.) 45 N'aja ajuk Natanayel abe n'aano: ---Irijukajuk an u i Moyis asoke u ti kaawiit kite Eluwa i, abe eyiŋana yite Atambatun yooŋ ni kasok moone mu. Yesu fu ite u Nasaret, añi ite Siseef. 46 Natanayel n'aano: ---Nasaret? Doon deejake dúnooni fíya kánuutina Nasaret? Filip n'aano: ---A̱bin n'aŋ'a̱juk. 47 Hi Yesu ajuke hu Natanayel ti bibin bu nu boone, n'aane: ---An ondu aamo fu an ite Israyel ite nu múniyo. An ite bifeeneŋ. 48 Natanayel n'aano: ---Buŋ b'á̱yiniam fu kámeyi? Yesu n'aano: ---Ti Filip aruwooruti, ijukijuk t'etaam nífigiye nu. 49 Natanayel n'aano: ---Ámuse u, awe a̱amo fu Añi ite Atambatun, awe a̱amo fu Áyi ite Israyel! 50 Yesu n'aano: ---Iŋi h'eeni hu ijukijuk t'etaam nífigiye nu h'á̱yilene fu? Awe kajuku buroon beehaŋe bondu! 51 N'asooñ aane: ---Iisokuun bifeeneŋ bu: aruun kajuku kane bufor bu bífeŋgino, emalaka yite Atambatun ti bisiro, abe n'iŋi káwanein t'Añi ute Húŋgowulan hu!

2

1 Abaj kunak kúsuba, bisayi ni bibaj ti hike hikinu iŋi heenee Kana, t'ésuk ite Gálile. Íñaay ite Yesu toko, abe 2 Yesu yooŋ aruweeruw bite bisayi bu, akina n'eriboora yeene. 3 H'ébiñ i ehabanee hu, íñaayo n'aano: ---Ébiñ yeeniin ehabanaa. 4 Yesu n'aano: ---Waay, kame baŋka wane? Húuma hu huroŋa. 5 Íñaayo n'aane esura i: ---Árihin doon d'ayakuun du kasoku fe. 6 Abajeebaj toko simeenaay seerokee ni bilaaliñj seemo hutok n'efeeneŋ. Simeenaay sondu, Esuwif i iŋi káhin te so móhujo kaanuku iŋi kabin kañawo keekuur hágila Atambatun. Emeenaay-meenaay fe éyinooni kayitu síliitar seereeŋe téemeer. 7 Yesu n'aane esura i: ---Arihoojan simeenaay sondu nu móhujo. Ni kahoojan so bib. 8 Yesu n'aaniin: ---Hahiyu arisur diŋgilis, abe n'arija arisaan ajak u eejeken. Ni káhin naane asokiin i. 9 Ajak u n'ajeken tu móhujo mondu meehosanee mii musooñ míyemi ébiñ. Ámeyiit t'ébiñ yendu énuutina du (bare esura i kámoomi, ábuki boko kumuumiin kátifijanna fu móhujo mu). Náami eeruw an eeemo u tu bisayi bu 10 abe n'aano: ---Ésuk i fe iŋi kajab kasur ébiñ yeehaŋe i katoofu. Éhujaa i ifi kaja ayak abin áami kafamana, yaayu n'etik esuree. Bare awe, yeetoofe i y'a̱naŋe fu yéeyemi eraan i! 11 Doon dondu di Yesu áhine fu dítiyar deehaŋe ésuk i kikaw. Kana, eke ésuk ite Gálile tu bondu bibaje fu. Iyu a áwufoore fu kániku koone, abe eriboora yeene ni káyilen te o. 12 Hunuut toko, ni kaja Káfernawom, akina Yesu, íñaayo, bakat'o, n'eriboora yeene. Ni kariiko bo kunak keefamut. 13 H'efeet ite Esuwif i yite Kánuutina ku Esipt elohene hu, Yesu n'aja Serusalem. 14 N'ayooso ti haanas hu t'Enuuf ite Atambatun, n'ajuk toko kiŋki kajoohen bakaake suboos, bakaake síkarniina, bakaaku kúleebaan; n'ajuk yooŋ etita yite sírirem su ti kariikee ti sitaabul sooniin. 15 N'ayit ñúruuk éehin hikarawas, abe n'ákutooriin fe tíyaŋ Enuuf ite Atambatun, nu suboos sooniin, ni síkarniina sooniin yooŋ. N'ayisaloolan sírirem site etita i, abe n'áfiiten sitaabul sooniin. 16 Ahaban, n'aane ejoohena yite kúleebaan ku: ---Arinuutan diye buroon bondu! Atum'árisik enuuf ite Faafam áriihin yo emarse! 17 Eriboora yeene ni kábaŋino bonde beekiñjee bu ti Míkiñjin mu: «Atambatun, kámaŋi k'ímaŋie ku enuuf íiwe kihahahah naane.» 18 Esuwif i ni kaano: ---Aañ awuni fu sembe sondu site kákutoor éjulaata i t'Enuuf ite Atambatun? Arko Atambatun, á̱wufoor uni bike beehaŋe uni kikaw, beekuur uni kaanuku te o tu súnuutina. 19 Yesu n'aaniin: ---Ariwelej Enuuf yende yite i Atambatun, abe kunak kíhaaji taŋ n'iŋ'isooñ isiiŋan yo. 20 Ni kaano: ---Buŋ ii? Enuuf ite Atambatun yende, káhina tu kunut kite te yo simit bakan bákasuba nu hutok n'efeeneŋ. Awe n'a̱ane á̱yinooni kasiiŋan yo tu kunak kíhaaji? 21 Bare hi Yesu aane hu Enuuf ite Atambatun, eni yeene y'asoke fu. 22 Iŋ'ite ho h'aritee hu t'eket i, eriboora yeene ni kábaŋino kaanuku iye a abine fu asok. Ni káyilen ti Míkiñjin mu, ni ti hirim hi Yesu abine hu asokiin. 23 Hi Yesu áyemie hu Serusalem t'efeet ite Kánuutina ku Esipt, keehooje-hooj ni káyilen te o hi kajuke hu buroon bamb'áhin beehaŋe bu ésuk i kikaw. 24 Bare Yesu hikawo husokut tu boko, ábuki ámoomiiin kareyi fe. 25 Asawuleit ake aŋ'aano an onde iye aamo fu, ábuki ámoomi buŋ bu húŋgowulan aamo fu ahaban.

3

1 Abajeebaj ake ániine t'Efarisiyeŋ i huruwu hoone Nikodem; akina aseef t'Esuwif i. 2 N'abin kike káajiim bibin ti Yesu abe n'aano: ---Ámuse u, írimoomi kaanuku Atambatun áboñini fu kaanuku a̱abin a̱liiken uni; ábuki an ayinaat káhinu buroon bamb'á̱hin beehaŋe bu ésuk i kikaw t'Atambatun ariboorut ne o. 3 Yesu n'aano: ---Iisoki bifeeneŋ bu: an afut'asooñ abukee ti kátiyar, at'áyini kajuku Jáyi jite Atambatun. 4 Nikodem n'aano: ---Buŋ b'an ayino fu kasooñu abukee o káahaanin? Áyinooni fíya bibatuko ti har hite íñaayo eesooñ eebukee? 5 Yesu n'aano: ---Iisoki bifeeneŋ bu: an ayinaat buyooso ti Jáyi jite Atambatun t'abukutee nu móhujo, nu Búwejet Beenabe bu. 6 An eebukee naane uu úbukee, diyu kafiya; an n'afin abukee nu Búwejet Beenabe bu, o ite Búwejet Beenabe bu. 7 Atum'a̱jahale naane eeni i: «Ariwarawar kasooñu aribukee ti kátiyar.» 8 Eyam i eŋ'etib káasiŋ k'émaŋie ku; aŋ'a̱jam yo, bare á̱meyiaariit tend'énuutin, ni tend'eja yooŋ. Iyu yooŋ i beemo fu n'an fe eebukee nu Búwejet Beenabe bu. 9 Nikodem n'aano: ---Buŋ bu bondu biyino fu kabaju? 10 Yesu n'aano: ---Awe eeemo u ámuse eejamee t'Israyel, á̱meyiit bo? 11 Iisoki bifeeneŋ bu: doon d'írimeyie abe n'irijuk d'if'irisokuun. Bare arijokajok báhamin bite b'uni áriwiinian. 12 Áriyilenaariitam hih'isokuun buroon bimbi bibaj t'etaam ye. Buŋ b'arija fu káyilenam kane isokuun bimbi bibaj t'etiir? 13 An ámusut bisiro t'etiir t'Atambatun, kane arko taŋ Añi ute Húŋgowulan hu éenuutina u bo! 14 Moyis akobakob tu hunuk káayoomuna keerokee ni mañ, eeyit ko t'etiir t'eramba i. Iyu yooŋ i Añi ute Húŋgowulan hu aware fu kayitiee t'etiir, 15 kaanuku kéeyilene ku te o fe ni kabaj buroŋ béehabanaariit bu. 16 Ábuki Atambatun ahaŋahaŋ kámaŋi ésuk i, ayak awun Añi oone afeeneŋ u, kaanuku an fe éeyilene te o atum'átowuto hiraanu, bare n'abaj buroŋ béehabanaariit bu. 17 Múniyo Atambatun áboñinoot Añi oone t'etaam ye kaanuku eejok ésuk i eejoonaniin, bare áboñinoboñin kaanuku eefakaniin. 18 An éeyilene u t'Añi u ajoonanutee; bare an éeyilenut u te o ajoonanee ahaban, ábuki áyilenut t'Añi u afeeneŋ ite Atambatun. 19 Bakan naane an ondu kajoonanee aŋarkeyi naane meejaaŋe mu mibinabin t'etaam ye, ni kateñeko mo kéemaŋi ébaani i, ábuki kánoŋkaariit ajakee. 20 An fe éenoŋkaariit ajakee aŋ'ahuuf meejaaŋe mu, ábinaariit yooŋ te mo, ábuki aŋ'ákoleyi kaanuku buroon beejakut bu bamb'áhin n'iŋi bujukano. 21 Bare an u aa áhin beejake bite bu nu múniyo, aŋ'abin ti meejaaŋe mu, ésuk i keejuk kaanuku bamb'áhin biriibariib naane t'Atambatun ámaŋie du. 22 Hunuut toko, Yesu n'aja n'eriboora yeene t'ésuk ite Súde. Ni kariiko bo kunak, abe n'aŋ'aboste ésuk i. 23 Saaŋ yooŋ ti kaboste t'eke ésuk eŋ'eenee Enon, ekamboorut ni Salim, ábuki móhujo múmoomi ne bo úkaan. Ésuk i iŋi kabin bo kaanuku keebostee. 24 (Kóŋkeyin ti Saaŋ akuloorutee.) 25 Areeŋ hike hunak, bakaake t'eriboora yite Saaŋ ni káyemi ti síjeeŋoor n'ake Asuwif naane boko iŋ'ite máhinar mooniin mite kakuuran eni naane t'ejoosan yeeniin esoke du. 26 Ni kaja kaŋaabo Saaŋ abe ni kaano: ---Ámuse u, á̱baŋinabaŋino an éeyemie u n'awe ti yaayu eraab ti kaayelu kite ku Surdeŋ, a á̱hamine u uŋu hoone hu? Ondu ti kaboste yooŋ, abe ésuk i fe eŋ'etey bija te o! 27 Saaŋ n'aaniin: ---An ayinaat kabaju b'Atambatun asaanuto. 28 Aruun kumuumuun arijamajam naane eene i inooto Afakana u, bare íboñineeboñin kaanuku íigilanno. 29 Eeman kereŋ an eesee akino fu anaar'o? Bare ajak u, akina aa asiiŋo kaagoroor n'an eesee u, eejam naane aa asok, aŋ'atoofan dómbokun naane aa ajam kaaji koone. Katoofu kondu yooŋ keemo fu t'íñje, abe itoofanatoofan íhabanein. 30 Awarawar ko kireyi fe kahaŋu bija hágila; íñje n'ihaŋ bibatuko ni hiñaawu. 31 Saaŋ n'asooñ aane: ---An éenuutina u t'etiir ahaŋahaŋ ésuk i fe. An ite t'etaam, bite bu t'etaam b'akole fu ne bo, abe bo b'af'áhamin iŋ'ite te bo. An éenuutina u t'etiir, ahaŋahaŋ ésuk i fe. 32 Aŋ'asok doon d'ajuke du ni d'ajame du, bare an áyilenaariito. 33 An éeyileno u áwufoorawufoor akuur but kaanuku b'Atambatun asoke bu bite nu múniyo. 34 An a Atambatun áboñina u aŋ'asok kirim kite Atambatun, ábuki Atambatun awunowun Búwejet Beenabe beerume tak. 35 Faaf u ámaŋamaŋi Añi u, abe n'awuno sembe tu buroon bu fe. 36 An éeyilene u t'Añi u abaja buroŋ béehabanaariit bu; an éeyilenut u t'Añi u at'ajuk buroŋ bondu, bare Atambatun akufokufo awasan.

4

1 Efarisiyeŋ i ni kajam kaanuku bakan ki Yesu kaŋk'áhin kéeyemi eriboora yeene, ni kaŋk'aboste kahaŋe kahooju bakate ku Saaŋ. (Bare Yésuiit humuumo af'aboste ésuk i, eriboora yeene ifi kabosteiin.) Hi Yesu ajame hu bo, n'anuut Súde eebatuko Gálile. 4 N'awar kaŋaasu t'eke ésuk eŋ'eenee Samari. 5 N'areeŋ hike hikinu hite Samari iŋi heenee Sisar. Hikamboorut n'etaam i yi Sakob abine i awun añio Siseef. 6 Toko t'ésaabun ite Sakob éyemie fu. Yesu n'ariiko tu hubolu hite ésaabun i, ábuki álaamalaam buwota bu. Taanak tu ti hikaw. 7 Ake anaare ite Samari n'abin toko hitifijan. Yesu n'aano: ---Waasi, a̱wunam íihujo. 8 (Eriboora yeene káayoosein ti hikinu hu kaanuku kéejoohenn doon dite buñoofeiin.) 9 Anaare ondu ite u Samari n'aano: ---Jeh! Awe Asuwif, íñje anaare ite Samari, n'a̱sooñ a̱anam iwuni á̱ahujo? (Anaare u asokasok iyu ábuki Esuwif i káfiyaariit kaloh hikee bakate ku Samari.) 10 Yesu n'aano: ---Kane á̱meyi yéeni b'Atambatun bamb'awun, n'aañ yooŋ af'aani iye a̱wuno éehujo, humuumi a̱ja fu kaanio awuni á̱ahujo, abe n'aŋ'awuni móhujo mummu muwun buroŋ bu. 11 Anaare u n'aano: ---Abuke, a̱bajut ebaag, abe ésaabun i ésulasuli. Á̱ayitin diin móhujo mondu mummu muwun buroŋ bu? 12 Faaf uni Sakob awune fu uni ésaabun yende. Áhujahujo te yo akina, bakañio, nu sunuk soone fe. Butum awe a̱haŋo? 13 Yesu n'aano: ---An éehujee tu móhujo monde, búhujo buroŋa kasooñu bujoko. 14 Bare an eeyak u búhujo tu móhujo m'ija mu kawunio, búhujo buroŋuto kajoku hikee. Ábuki móhujo m'ija mu kawunio káyemi t'enio naane káabulanu tu móhujo miyak kábulu, abe ni míhino eebaj buroŋ béehabanaariit bu. 15 Anaare u n'aano: ---Abuke, a̱wunam tu móhujo mondu, búhujo itim'iŋki bibin bujokam, itim'iŋk'isawula yooŋ bibin beebe hitifijan. 16 Yesu n'aano: ---A̱ja á̱ruwin áyini, abe n'aribin. 17 Anaare u n'aano: ---Iseñeit. Yesu n'aano: ---A̱kooŋakooŋ a̱ane a̱señeit. 18 Ábuki a̱señaa kireeŋa hutok, abe ániine ariemo u hahiye anooto áyini. B'a̱soke bu bite toko. 19 Anaare u n'aano: ---Ámuse u, ijuka kaanuku kame fu awe ayiŋana ite Atambatun. 20 Sifaaf uni, uni bakate ku Samari, ti hirij hondu t'ifi kalaw Atambatun. Bare aruun Esuwif i, ariene Serusalem t'ésuk i kawaro fu kalawu. 21 Yesu n'aano: ---Ániin, á̱yilenam: bibin birko, an at'aŋk'aja ti hirij hondu man yooŋ Serusalem kalawu Faaf u. 22 Aruun bakate ku Samari, árimeyiit aañ af'arilaw. Uni Esuwif i, írimoomi aañ if'irilaw, ábuki Atambatun aanaan o kaŋaasu t'Esuwif i eefakan ésuk i. 23 Bare bibin birko, abe areeŋee, kiŋki kalaw Faaf u káhabanein, boko kalawio nu búwejet, nu múniyo mu. Iyu i Faaf u ámaŋie fu ésuk i kalawo. 24 Atambatun, akina Búwejet. Kiŋki kalawo, kawarowar kalawu nu búwejet, nu múniyo mu. 25 Anaare u n'aano: ---Ímoomi kaanuku Afakana u (ii kaane Kiris) awarawar bibin. Af'aja abin, akina káwuforoor uni areyi fe. 26 Yesu n'aano: ---O aamo fu íñje ii íhamin iye n'awe. 27 Náami eriboora yeene kahaŋa kábatikein. Ni kajahale naane kajuko i ti báhamin n'anaare. Bare mayet afeeneŋ tu boko ákandijeno aano: «Naŋ n'á̱kandijeno fu?» man yooŋ: «Iŋi naŋ n'á̱hamine fu ne o?» 28 Náami anaare u eewas toko éndiis yeene, eebatuko bija ti hikinu hooniin abe n'aane ésuk i: 29 ---Aribin ariijuk! Abajeebaj ake ániine eesokam doon d'íhine du fe. Ákinaiit fíya aamo fu Afakana u? 30 Náami ésuk i kéenuutin ti hikinu hu, keeja ti Yesu. 31 T'ewahatu yendu, eriboora yeene ti kaanio: ---Ámuse u, a̱ñoofo, a̱ñoofo tíme! 32 Bare n'aaniin: ---Íkooki doon dite buñoofo d'árimeyiit. 33 Eriboora i n'iŋi kaanoor: ---Ake fíya abinobin ni dike doon dite buñoofo? 34 Yesu n'aaniin: ---Buñoofo búuma beemo fu íhin b'an éeboñinam u ámaŋie bu, abe n'ihabanoor burok b'asaanam bu. 35 Eeman aŋ'ariene: «Aroŋee kiim kibaakiir, éhotukan i n'eŋ'ereeŋ»? Bare íñje n'eenuun, áriheelin jak kitaaŋaat ku: aŋ'alaañ jif, hahiyu éhotukan taŋ eroŋe fu! 36 An éehotukane u kabaju bajaam boone, abe n'aŋ'akuukan doon d'áhotukane du deenaŋee bija tu buroŋ béehabanaariit bu. Iyu a an eewañe u n'an éehotukane u n'iŋi katoofan suwaniin. 37 Uŋ'úene: «An aŋ'awañ, ake n'áhotukan», abe nu múniyo. 38 Íñje, iboñuunboñ éhotukan ti hitaaŋaat h'ariwañut; bakaake bare kásuwate fii, abe aruun n'arifin aririy miriyaay mu. 39 Bakan keehooje-hooj bakate ti hikinu hondu hite hu Samari ni káyilen ti Yesu, ábuki anaare u aaniinyen: «Asokamsok doon d'íhine du fe.» 40 Hi kabine hu bibin ti Yesu, ni káwasiyano kaano aja ariiko tu boko. Yesu n'aja, abe n'abaj bo kunak kúsuba. 41 Kéeyilene ku te o ni kahaŋ kahooju, ábuki iŋi kajam naane aa áhamin. 42 N'iŋi kaane anaare u: ---Hahiye íriyilena, káanukiiit iŋi b'a̱soke bu uni barebare; irijama yooŋ kumuum uni naane aa asok. Írimoomi kaanuku nu múniyo akina aamo fu Afakana ite ésuk i. 43 Yesu n'abaj Samari kunak kúsuba, abe n'abatuko bija Gálile. 44 Humuumo abinabina asok aane: «Ayiŋana ite Atambatun, bakate t'ésuk yeeniin iŋi káwiiniano.» 45 Bare h'areeŋe hu Gálile, bakate ku bo ni kajoko áwari, ábuki boko yooŋ kajaja Serusalem t'efeet ite Kánuutina ku Esipt, abe kajukajuk buroon b'áhine bu bo fe. 46 N'asooñ aŋaas ti hikinu hite Kana heeemo hu ti Gálile, t'abine du ahosan móhujo mu méeyemi ébiñ. N'abaj bo ake t'eseef i kéeseina ku t'áyi u, ahaawa oone ásomutasomut ti hikinu hite Káfernawom. 47 H'ajame hu kaanuku Yesu ánuutino Súde eebin bibin Gálile, n'aja aŋaaboo. Abe n'áwasiyano kaanuku man n'aja aritan ahaawa oone, ábuki ondu ti bija kaketu. 48 Yesu n'aano: ---Afut'arijuk buroon beehaŋuun kikaw, at'áriyilen mayet. 49 Ániine u n'aano: ---Abuke, a̱bin ahilee bala añi úuma aket. 50 Yesu n'aano: ---A̱yeet, añi úuwe karoŋu. Ániine u n'áyilen naane Yesu asoko i, abe n'ayeet. 51 T'areeŋoorut, n'áfimboor ni bakaake t'eroka yeene. Ni kaano: ---Añi úuwe aritaa! 52 N'aaniin: ---Kame yiin ewahatu y'aritee fu? Ni kaano: ---Hukan ni bitiba bu buwasano fu, taanak tu káafesin diŋgilis. 53 Ániine u n'ábaŋino kaanuku t'ewahatu yendu yooŋ ti Yesu aano fu: «Añi úuwe karoŋu.» Náami éeyilen te o, akina nu butoŋo fe. 54 Doon dondu di Yesu áhine fu dúsooboriyan deejahale ésuk i ti hikinu hite Gálile, h'ánuutina hu Súde.

5

1 Hunuut toko, Yesu n'aja Serusalem t'eke efeet ite Esuwif i. 2 Abajeebaj bo kaagoroor ni karuŋ ku kiŋki kaane Karuŋ kite Bíkarniina bu, éwaŋkin iŋi kaane yo Betsara ti kíhaminiin kite Esuwif i. N'abaj wúwuwoor weemo hutok weeŋaase t'éwaŋkin yendu. 3 Bakan keehooje-hooj kéesomute iŋi kahuruso toko tu wúwuwoor wondu: kéejukaariit ku, kéetime ku, ni keeyinaat ku bija. 6 Yesu n'ajuko t'ahurusee du. H'ámeyie hu kaanuku kame fu ániine ondu kátimu koone kifiyaa te o, n'aano: ---Á̱maŋamaŋi kákoyi? 7 Ániine éetime u n'aano: ---Abuke, ibajut an eewaram kayitu bija ti báañaweim bu kane móhujo mu mirito. H'iŋ'iyak káyemi tu búhuunooro bu bija toko, t'ireeŋoorut yooŋ, náami ake aheekam. 8 Yesu n'aano: ---A̱rito, a̱yit kabaŋ kúuwe a̱aja. 9 Toko-toko yooŋ náami ániine u ákoyia. N'ayit kabaŋ koone, abe n'añaah. T'erimaas ite Esuwif i tu bondu bibaje fu. 10 H'eseef ite Esuwif i kajuke hu ániine u i Yesu aritane u ti bija bu ni kaano: ---Úmiye erimaas ite úne. T'Eluwa i, a̱warut kayitu kabaŋ kúuwe. 11 Ániine u n'aaniin: ---An eeritanam u aanamyen: «A̱yit kabaŋ kúuwe a̱aja.» 12 Ni kaano: ---Akina aamo fu aañ, an eeeni u: «A̱yit kabaŋ kúuwe a̱aja»? 13 Bare ániine eeritanee u ámeyiit yooŋ an u, ábuki Yesu káaheekin éetowuto ti hahooja héeyemie hu toko. 14 Afiyo dikee, Yesu n'abin ajuko t'Enuuf ite Atambatun abe n'aano: ---Hahiye á̱koyia. Afut'á̱maŋi bike beehaŋe kátaañi bibaji, atum'aŋk'a̱hoofoor. 15 Ániine u n'aja, abe n'aane eseef ite Esuwif i Yesu afakano fu. 16 Ho híkinineŋe fu Esuwif i ni kaŋes káhihinoor Yesu, ábuki aŋ'áhin buroon bondu t'erimaas yeeniin. 17 Bare Yesu n'aaniin: ---Faafam ondu tu burok ko kireyi fe, íñje yooŋ íñj'endu tu burok. 18 Ni kasooñ kahaŋ bukuuso tu bondu b'asoke bu kaanuku keeyoolo, ábuki káanukiiit am ajokut erimaas yeeniin naane boko barebare, bare n'aŋ'asooñ yooŋ aane Atambatun átumbe fu áyemi Faafo. Kaliiku ti naane asoke i, n'aŋ'áami arare n'Atambatun. 19 Yesu n'asooñ aaniin: ---Iisokuun bifeeneŋ bu: Añi u ayinaat bunoŋkooro éehin doon; aŋ'áhin doon d'ajuke du Faaf u ti káhinu barebare. Buroon bi Faaf u bamb'áhin bireyi fe, Añi u yooŋ aŋ'áhin bo. 20 Ábuki Faaf u ámaŋamaŋi Añi u, abe aŋ'áwufooro buroon bireyi fe bamb'áhin. Akina yooŋ káwufooro buroon bite káhinu beehaŋe bonde, abe aruun bijahale arireyi fe. 21 Ábuki naane Faaf u aa aritan keekete ku, eesooñ eewuniin buroŋ, iyu yooŋ i Añi u af'awun buroŋ bu an a ámaŋie u. 22 Faaf u ájoonanaariit an; awasawas bondu Añi u, 23 kaanuku man ésuk i fe ni kájeŋgin Añi u naane kájeŋgine i Faaf u. An éejeŋginut u Añi u, ájeŋginut yooŋ Faaf u éeboñino u. 24 «Iisokuun bifeeneŋ bu: an eejame u báhamin búuma, abe n'áyilen t'an éeboñinam u, an ondu abaja buroŋ béehabanaariit bu. At'ajoonanee. Ánuutino t'eket i eebin tu buroŋ bu. 25 Iisokuun bifeeneŋ bu taŋ: bibin birko, abe areeŋee, keekete ku kajamu kaaji kite Añi ite Atambatun, abe keeyak ku kajamu ko karoŋu. 26 Ábuki naane Faaf u ákinie i buroŋ bu, iyu yooŋ a awune fu Añi u éekini bo. 27 Abe n'asooñ awuno sembe site kajoonan, ábuki akina aamo fu Añi ute Húŋgowulan hu. 28 Atum'arijahale: bibin birko, keeemo ku fe tu búlum bu kajamu kaaji kite Añi ute Húŋgowulan hu, 29 abe n'iŋi kánuutin. Boko karitanee fe: kéehine ku meejake kabaju buroŋ bu; bare kéehinut ku meejake, boko kajoonanee.» 30 Yesu n'asooñ aane: ---Iyinaat bunoŋkooro íihin doon. Iŋ'ijoonan naane Faaf u asokam i, abe majoonanar múuma meejoŋoore; ábuki iŋesut káhinu doon deetoofam du, bare beetoofe bu an éeboñinam u b'if'iŋes káhinu. 31 «Arko fu yéeni íñje unoonam if'inoŋk iiseedooro, abe n'araan toko, an man áyilenam. 32 Bare abajeebaj ake eeseedaam, abe ímoomi kaanuku bamb'asok t'íñje bite toko. 33 Ariboñaboñ bakan ti Saaŋ, n'aseede múniyo mu. 34 Íñje isawuleit an ite kaseedaam, bare isokasok bonde kaanuku man n'arifak. 35 Saaŋ ámoomi naane ejaaŋana yéetifanee kaanuku t'ajaaŋee. Aruun n'árimaŋi kaanuku yeejaaŋanuun diŋgilis kikawuun keetoof. 36 Abe abajeebaj bike beeseedaam beehaŋe bite bu Saaŋ: bo beemo fu burok bi Faaf u asaanam bu kaanuku íihin. Iŋ'íhin bo, abe búwufoorawufoor akuur but kaanuku Faaf u áboñinam fu. 37 Faaf u éeboñinam u aŋ'aseedaam yooŋ akina humuumo. Bare árimusut kajamu kaajio, árimusut yooŋ kajuku buhooŋio. 38 Hirim hoone yooŋ, arijokut ho ti kikawuun, ábuki áriyilenut t'an a áboñina u. 39 Aŋ'ariŋesoor ti Míkiñjin mu ábuki aŋ'ariene man múnooni kákinineŋ n'aribaj buroŋ béehabanaariit bu. Abe Míkiñjin mondu míhaminahamin uŋu húuma hu! 40 Bare árimaŋiit bibin t'íñje kaanuku ariibaj buroŋ bite bu nu múniyo. 41 «Iŋesut t'ésuk i husokorooru. 42 Bare ímoomiuun: ímoomi kaanuku árimaŋiit Atambatun. 43 Ibinabin tu huruwu hite Faafam, bare arijokutam áwariee. Abe an n'afin abin tu huruwu hoone akina humuumo, n'aŋ'arijoko áwariee! 44 Buŋ b'ariyino fu kabaju káyilen naane aa ariŋes t'ésuk i kusokorooru, abe áriŋesaariit ko t'Atambatun afeeneŋ u? 45 Atum'ariene man íñje ija fu katinanuun hágila Faafam. Moyis humuumo aja fu katinanuun, akina a árikaanume u te o. 46 Kane áriyilen yéeni te o nu múniyo, aruun káyilen yooŋ t'íñje, ábuki ajemenamjemen tu wuwiit w'akiñje wu. 47 Bare makamu áriyilenut buroon bu Moyis akiñje bu, buŋ b'ariyino fu káyilen kirim kúuma?»

6

1 Hunuut toko, Yesu n'akan han hite Gálile (iŋi kaane ho yooŋ han hite Tiberiyad). 2 Bakan keehooje-hooj ni kanabano, ábuki kajukajuk buroon beehaŋiin kikaw h'áhine hu kéesomute ku kéekoyi. 3 Yesu n'eriboora yeene ni kasiro ti hirij, abe ni kariiko. 4 Efeet ite Esuwif i yite Kánuutina ku Esipt káalohenin. 5 Yesu n'áheelinool, n'ajuk hahooja ti bibin húsooñaneino. Náami eeene Filip: ---Diin fíya t'úyino kájoohenna kumburu, hahooja hondu heeñoofo? 6 (Akina anoŋke éekandijeno kaanuku eejam naane Filip aja i kásafino; Yesu káameyiin naŋ n'aja fu káhinu.) 7 Filip n'aano: ---Arko yooŋ t'ayit bajaam bite an bite kiim hutok ni kíhaaji t'ájoohennee kumburu, iti kiŋaaŋ kafamu kaanuku huruw eebaj afiit aŋgiŋgilij. 8 Ake t'eriboora yeene, Andere, at'ute Simoŋ Piyeer n'aano: 9 ---Ake ahaawa ondu diye eebaje kumburu keemo hutok, ni misaan músuba. Bare hahooja honde héehin yooŋ naŋ nu doon diŋgilis dondu? 10 Yesu n'aane: ---Arieniin kariiko kareyi fe. (Mahos mu toko úkaan.) Náami ésuk i keeriiko; háyine hu barebare kareeŋareeŋ súñjune hutok. 11 Yesu n'ayit kumburu ku, n'aane Atambatun eyeehen, abe n'áhin ko kéerubooree ésuk i keeriikee ku. N'asaaniin yooŋ bisaan bu kayak kafaman. 12 H'aamo hu kateŋa kabir, Yesu n'aane eriboora yeene: ---Ariher mifiit meeŋeñene mu, mike itim mibin mútowuto. 13 Ni kaher mo. Mifiit meeŋeñene mu nu muhoojan wutekel sumoŋu nu wúsuba. Abe bare kumburu keemo hutok ki kábajaanie fu. 14 H'ésuk i kajuke hu bondu beehaŋiin bu kikaw bi Yesu áhine bu, ni kaane: ---An onde átumbe fu áyemi Ayiŋana ite Atambatun, eeware u bibin t'etaam ye! 15 Yesu n'ámeyi kaanuku boko bibin keejoko, abe ni kanoŋkoorano éeyemi áyi ooniin. Náami eebatuko unoono ti hirij hu. 16 H'aamo hu tondu ti bija kajonu, eriboora yite Yesu ni kawano bija ti han hu. 17 Ni kájufo tu busoona kaanuku keekan bija Káfernawom. To káajonin, abe Yesu t'anabanoorutiin. 18 Memee náami han hu hiritana, ábuki eyam i etibatib ni sembe. 19 Hi kákawuje hu areeŋ síkilomeetar hutok man yooŋ hutok n'efeeneŋ, ni kajuk Yesu ti kañaahu t'etiir móhujo mu, ásooñann nu booniin. Ni kákoleyi. 20 Bare Yesu n'aaniin: ---Íñje fu, atum'árikoleyi! 21 Ni kaane kéejufoo tu busoona bu, abe toko-toko yooŋ ni biya ti káyemie du ti bija bu. 22 Tifiit, hahooja héeyemie hu ti yaayu eraab ite han hu kajukut Yesu. Ni kábaŋino kaanuku busoona bifeeneŋ bíyemie fu toko, abe eriboora yeene unooniin kaje fu te bo, akina ájufeit. 23 N'abaj ñike ñusoona ñéenuutina Tiberiyad, ñeeyee kaagoroor ni ti kateŋe du kumburu k'Anahaan u asaaniin ku h'alawe hu Atambatun ahaban. 24 H'aamo hu hahooja hu hujuka kaanuku Yesu anooto toko, n'eriboora yeene yooŋ fe, ni kájufo tu ñusoona ñondu kaanuku keeja Káfernawom hiŋes hoone. 25 H'ésuk i kakane hu han hu, ni kajuk Yesu. Ni kaano: ---Ámuse u, kame kaakaŋ n'á̱reeŋina fu beebe? 26 Yesu n'aaniin: ---Iisokuun bifeeneŋ bu: h'ariŋes hee n'íñje, íŋiiit man kaanuku aruun arijoke buroon b'íhine bu beehaŋuun bu kikaw. Aribinabin aŋarkeyi naane ariteŋateŋ kumburu aribir bib. 27 Atum'arirok buroon bite kákuumanuun bite búbujo kuwaatu. Arirok buroon bite kákuumanuun beeemo utu búbujo hikee, abe yooŋ nu buwun buroŋ béehabanaariit bu. Buroon bondu, Añi ute Húŋgowulan hu aja fu kawunuuun bo, ábuki te o t'Atambatun Faaf u áhine fu éluwenuma yeene yéewufoore i kaanuku ariboorariboor ne o. 28 Ni kaano: ---Kaanuku íriihin buroon b'Atambatun ámaŋie bu, naŋ n'iriware fu káhinu? 29 Yesu n'aaniin: ---Doon d'Atambatun ámaŋie du deemo fu áriyilen t'an a áboñina u. 30 Ni kaano: ---Biin beehaŋe uni kikaw b'á̱yinie fu káwufoor uni kaanuku man n'íriyilen t'awe? Naŋ n'a̱ja fu káhinu? 31 Sifaaf úne kómbokun kateŋateŋ emaan i t'eramba i, naane Míkiñjin mu musoke i meene: «N'asaaniin kumburu kéenuutina t'etiir kaanuku keeteŋ.» 32 Yesu n'aaniin: ---Iisokuun bifeeneŋ bu: Móyisiit awunuun fu kumburu kéenuutina ku t'etiir. Faafam af'awunuun humburu hite nu múniyo hite hu t'etiir. 33 Ábuki humburu hite Atambatun heemo fu an éenuutina u t'etiir, abe n'aŋ'awun ésuk i buroŋ bu. 34 Ni kaano: ---Ámuse u, a̱wun uni ko kireyi fe tu kumburu kondu. 35 Yesu n'aaniin: ---Íñj'eemo fu humburu huhu huroŋan ésuk i. An eebine u t'íñje, aroŋut kajoñjolat. An yooŋ éeyilene u t'íñje, búhujo buroŋuto kajoku. 36 Abe isokuunsok bo: arijukamjuk bare áriyilenut. 37 Bakan ki Faaf u awunam ku bibin kareyi fe t'íñje, abe it'íkutoor hikee-kee an eebine u t'íñje. 38 Ábuki h'ínuutina hu t'etiir, káanukiiit iibin íhin beetoofam bu. Beetoofe bu an éeboñinam u bíkinineŋe fu n'ibin. 39 Abe beetoofe bu an éeboñinam u beemo fu itim'ítowutan mayet afeeneŋ ti k'asaanam ku, bare n'ibin iritaniin t'eket i tu hunak hiraanu hu. 40 Hee, bonde butoofe fu Faafam: an fe eejuke Añi u abe n'áyilen te o, n'abaj buroŋ béehabanaariit bu, abe íñje karitano t'eket i tu hunak hiraanu hu. 41 Esuwif i ni káyemi toko ti káŋuŋunoor te o iŋi naane aane i: «Íñj'eemo fu humburu héenuutina hu t'etiir.» 42 Ni kaane: ---An ondu kereŋ Yésuiit, añi ite Siseef? Úmoomi faafo n'íñaayo. Buŋ b'af'asooñ aane hahiye t'etiir t'ánuutina fu? 43 Yesu n'aaniin: ---Ariraan káŋuŋunoor kondu. 44 An ayinaat bibin t'íñje ti Faaf u éeboñinam u áñakinuto, abe íñje karitano t'eket i tu hunak hiraanu hu. 45 Tu wuwiit w'eyiŋana yite Atambatun kakiñje wu, busokeesok toko kaanuku: «Atambatun kaliikeniin kareyi fe.» An fe eejamatane Atambatun, abe n'ajok b'aliikeno bu, o bibin t'íñje. 46 An fe ámusut kajuku Faaf u, kane arko taŋ an éenuutina u t'Atambatun; an ondu ajukajuk Faaf u. 47 Iisokuun bifeeneŋ bu: an éeyilene u abaja buroŋ béehabanaariit bu. 48 Íñj'eemo fu humburu huhu huroŋan ésuk i. 49 Sifaafuun kómbokun kateŋateŋ emaan i t'eramba i; híkinineŋut ni káketaati. 50 N'afin áami diye, humburu héenuutina hu t'etiir; an fe eeteŋe te ho at'aket. 51 Íñj'eemo fu humburu huhu huwun buroŋ bu, héewaneina hu t'etiir. An eeteŋe u te ho, buroŋ boone iti bihabano. Humburu h'ija hu kawunu heemo fu eniam. Íñje kawunu ho kaanuku ésuk i keeroŋ. 52 Náami Esuwif i keebatikanoor toko iŋi kaane: ---Buŋ fíya b'ayino fu kasaan úne eni yeene núuteŋ? 53 Yesu n'aaniin: ---Iisokuun bifeeneŋ bu: afut'ariteŋ eni yite Añi ute Húŋgowulan hu, afut'árihujo yooŋ halan hoone, at'aribaj buroŋ bite bu nu múniyo. 54 An eeteŋe u eni íima, abe n'áhujo yooŋ halan húuma, abaja buroŋ béehabanaariit bu, abe íñje karitano t'eket i tu hunak hiraanu hu. 55 Ábuki eni íima nu múniyo yite kateŋu; halan húuma yooŋ nu múniyo hite búhujo. 56 An eeteŋe u eni íima, abe n'áhujo halan húuma, o káyemi n'íñje, n'íyemi yooŋ ne o. 57 Faaf u éeboñinam u ondu buroŋ. Naane áhinam ee iiroŋ, an yooŋ eeteŋe eniam, íñje káhinio eeroŋ. 58 Diye humburu héenuutina hu t'etiir. Hunooto naane emaan i yi sifaafuun kómbokun kateŋe i. Boko kaketa, bare an eeteŋe u humburu honde, o kabaju buroŋ béehabanaariit bu. 59 Bonde bi Yesu asoke fu ti báalawum beeemo bu Káfernawom, o ti kaliiken kite ésuk i. 60 H'eriboora yite Yesu kajame hu bondu, keehooje tu boko ni kaane: ---Hirim hondu hiniŋaniŋ. Aañ áyinie ho kajoku? 61 Yesu n'áyeeg tu búwejeto kaanuku b'asoke bu bíkinineŋe fu h'eriboora yeene káŋuŋunoor hu. N'aaniin: ---Kame b'isoke bu bukolenuunkolen? 62 Arko aruun arijuke fee Añi ute Húŋgowulan hu ti bisiro eebatuko t'áyemie du hítiyar hu, n'aŋ'ariene fíya buŋ? 63 Búwejet Beenabe bu ufu buwun buroŋ bu; húŋgowulan ayinaat káhinu bondu. Kirim k'isokuun ku ufu kuwun Búwejet bu nu buroŋ bu. 64 Bare abajeebaj t'aruun bakaake kéeyilenut. (Ábuki huta hu ti hítiyar hu, Yesu afiyafiya ámeyi aañiin káyilenut fu, n'aañ yooŋ aja fu kajoohen koone.) 65 N'áwutiyen aane: ---Iŋ'ite ho h'eenuun fu an ayinaat bibin t'íñje ti Faaf u awunuto sembe sondu. 66 Áfiitin tu hunak hondu, keehooje t'eriboora yeene ni kateyo, iŋkut kariboor ne o. 67 Náami Yesu eeene eriboora i sumoŋu ni bákasuba ku: ---Aruun yooŋ árimaŋiit bija? 68 Simoŋ Piyeer n'aano: ---Anahaan u, kame iriija yooŋ t'aañ? Awe a̱baje fu kirim ku kuŋku kuwun buroŋ béehabanaariit bu. 69 Abe uni íriyilenayilen, írimoomi yooŋ kaanuku awe a̱amo fu An Eenabe u éenuutina u t'Atambatun. 70 Yesu n'aaniin: ---Íñjeiit ijifanuun fu, aruun sumoŋu ni bákasuba ku? Bare ake t'aruun an ite Setani! 71 Suda, añi ite Simoŋ Iskariyot a áyemie fu ti kasoku ku. Ábuki Suda, naane aamo i fe ite t'eriboora i sumoŋu ni bákasuba ku, o aja fu kajoohen Yesu.

7

1 Hunuut toko, Yesu n'añaahoor ti Gálile. Ámaŋiit kañaahoor tu Súde ábuki Esuwif i kámaŋiomaŋi kayoolu. 2 Efeet i y'Esuwif i yiyi kakin te yo tu múwuureey mu káalohenin. 3 Bakat'o ni kaano: ---A̱nuut beebe a̱aja Súde, man eriboora íiwe bakate ku bo ni kajuk yooŋ buroon bamb'á̱hin. 4 An éemaŋie kaanuku éemeyiee, ánuusaariit buroon bamb'áhin. Naane aamo i aŋ'á̱hin buroon beehaŋe ésuk i kikaw, á̱wuforooro. 5 (Bakat'o kumuumiin káyilenut te o.) 6 Yesu n'aaniin: ---Ewahatu íima ereeŋoorut. Yeenuun i bare, ko kireyi fe efarafare. 7 Ésuk i ebajut húkuuseima kaanuku keehuufuun. Íñje bare, kahuufamhuuf aŋarkeyi naane iŋ'isok t'etiir kaanuku buroon bimbi káhin bijakut. 8 Aruun arija t'efeet i. Íñje ijoorut, ábuki ewahatu íima ereeŋoorut. 9 H'asokiin hu bondu ahaban, n'ariiko Gálile. 10 Hi bakat'o kaje hu t'efeet i, Yesu n'aja bo yooŋ. N'ánuuso eeja kaanuku an atum'akeetano. 11 Eseef ite Esuwif i n'iŋi kaŋeso toko t'efeet i. Iŋi kaane: ---Ondu fíya diin? 12 Hahooja hu toko ti báhamin t'etaam iŋi kajemeno. Bakaake iŋi kaane: «An fu eejake.» Bakaaku n'iŋi kafin kaane: «Aaa, aŋ'abuut ésuk i.» 13 Bare mayet an akañene kajemeno t'etiir, ábuki kákolakoleyi eseef ite Esuwif i. 14 T'etut efeet i, Yesu n'aja t'Enuuf ite Atambatun, abe n'áyemi toko ti kaliiken ésuk i. 15 Esuwif i ni kajahale, abe n'iŋi kaane: ---Áyin ondu ámusut kabaju ámuse ite Eluwa yite Moyis eeliikeno Míkiñjin mu. Buŋ fíya b'ámeyie fu bondu? 16 Yesu n'aaniin: ---Bimb'iliiken ésuk i búuma bíiit, bite an éeboñinam u. 17 An af'ámaŋi káhinu b'Atambatun ámaŋie bu, o kámeyi man bimb'iliiken ésuk i, t'Atambatun tu búnuutina fu, man yooŋ íñje iŋ'inoŋk iisok. 18 An aŋ'anoŋk eesok boone bu, an ondu aŋesa kánikan huruwu hoone. Bare an n'afin aŋes kánikan huruwu hite an eeboño u, ondu an ite bifeeneŋ, anooto an ite meekane. 19 Moyis asaanutuun kereŋ Eluwa i? Abe bare abajut t'aruun an aŋ'áhin naane esoke i. Iŋi naŋ n'árimaŋiam fu kayoolu? 20 Hahooja hu ni heeno: ---Á̱kooki fu erab! Aañ aane eeyooli? 21 Yesu n'aaniin: ---Íhinahin doon difeeneŋ taŋ t'erimaas ite úne, arireyi fe n'arijahale! 22 Moyis n'aanuun t'Eluwa i aŋ'ariteyan karam ehaawa yeenuun. (Ákinaiit bare aamo fu átiyar u ti kaanu koonuun aŋ'aritey karam; ti sifaafuun kéegilano ku tu kúnuutina fu.) Bare makamu iyu i Moyis asoke fu, n'aŋ'arifin ariteyan karam ehaawa yeenuun hutoof yooŋ t'erimaas ite úne. 23 Naane aamo i aŋ'ariteyan karam ehaawa i hutoof yooŋ t'erimaas i kaanuku atum'aribin árijuum t'Eluwa yite Moyis, iŋi naŋ n'ariyiŋate fu t'íñje naane íhine i húŋgowulan ñeeba héekoyi t'erimaas i? 24 Ariraan kajoonan ku bamb'arijuk ni ñíkinuun barebare; aŋ'arijoonan ajoŋooree. 25 Bakaake bakate Serusalem n'iŋi kaane: ---Áyin óndiiit kereŋ i kaŋes fu kaanuku keeyoolo? 26 Arijuk, o fu af'áhamin iye ti hahooja hu, abe kásokaariit doon! Bukuura fíya eseef ite úne kaanuku akina aamo fu Afakana u? 27 Áyin ondu, úmoomi t'ánuutina du. Afakana u bare af'abin, an at'ámeyi t'ánuutina du. 28 Yesu ti kaliiken ésuk i t'Enuuf ite Atambatun, n'áhamin t'etiir aane: ---Árimoomi me íñj'eemo fu aañ, ni diin t'ínuutina fu? Íñjeiit inoŋkooree iibin. Bare an éeboñinam u, an ite bifeeneŋ. Árimeyiito, 29 bare íñje ímoomio, ábuki te o t'ínuutina fu, abe yooŋ akina áboñinam fu. 30 Náami keesooñ keeŋeso kajoku, bare mayet an agore te o, ábuki ewahatu yeene ereeŋoorut. 31 Ti hahooja hu, úkaan ni káyilen te o. Iŋi kaane: ---Afakana u af'aja abin, o fíya káhinu beehaŋe ésuk i kikaw, beehaŋe kahooju b'ániine onde áhine bu? 32 Efarisiyeŋ i ni kajam bi hahooja hu bimbi káŋuŋunoor ti Yesu. Náami eseef ite esaraha i, n'Efarisiyeŋ i ni kaboñ bakaake t'esulaan i kiŋki kajukar Enuuf ite Atambatun kaanuku keejoko. 33 Yesu n'aane: ---Iroŋa n'aruun beebe dikee, abe n'iŋ'ija t'an éeboñinam u. 34 Aruun kaŋesiam, bare at'arijukam, ábuki t'ija du káyemi, at'áriyini bibin toko. 35 Esuwif i n'iŋi kaanoor toko: ---Diin fíya t'aja fu t'utu du úyinio kajuku? Eeja fíya t'Esuwif i keeyisaloolee ku t'Egerek i? Butum fíya aŋ'abin aliiken Egerek i? 36 Báhamin b'asoke bee beemo fu fíya naŋ: «Aruun kaŋesiam, bare at'arijukam, ábuki t'ija du káyemi, at'áriyini bibin toko»? 37 Hunak hiraanu hu hite efeet i heemo fu yooŋ hómbokun hu. Yesu n'asiiŋo t'etut ésuk i abe n'áhamin t'etiir aane: ---An i nukuno nisaye, abin t'íñje éehujo. 38 «An éeyilene u t'íñje, wuyelu wute móhujo mummu muroŋan ésuk i wuja fu kábulu t'enio», naane busokee i ti Míkiñjin mu. 39 (Búwejet Beenabe bu bi Yesu asoke fu, beeyak bu bibin ti kéeyilene ku te o. Bare kóŋkeyin Búwejet Beenabe bu tu buwunoorutee, ábuki ti Yesu ayitoorutee t'etiir bufor bu éenikanee.) 40 Bakaake ti hahooja héeyemie hu toko, hi kajame hu kirim kondu ni kaane: ---Múniyo an ondu aamo fu Ayiŋana ite Atambatun! 41 Bakaaku ni kaane: ---Akina aamo fu Afakana u! Bakaake n'iŋi kaane: ---Afakana u awarut kánuutina Gálile. 42 Míkiñjin mu musokasok kaanuku Afakana u káyemi ake ti bakañi Dafit, abe o kánuutina Betelehem, hikinu hu ti Dafit ákinaanie du. 43 Iyu e ésuk i éwaajinoore fu toko iŋ'ite hu Yesu. 44 Bakaake tu boko ni kámaŋio kajoku, bare mayet afeeneŋ agore te o. 45 Esulaan i kiŋki kajukar Enuuf ite Atambatun ni kabatuko bija t'eseef ite esaraha i, n'Efarisiyeŋ i. Bokondu ni kaaniin: ---Iŋi naŋ n'arijokuto fu ariibin ne o? 46 Esulaan i ni kaaniin: ---An ámusut káhamin naane ániine ondu! 47 Efarisiyeŋ i ni kasooñ kaaniin: ---Aruun yooŋ abuutuunbuut? 48 Kame arijukajuk t'eseef ite úne, man yooŋ t'Efarisiyeŋ i afeeneŋ taŋ éeyilene te o? 49 Hahooja honda fu taŋ héemeyiit hu Eluwa yite Moyis híyilene fu te o; boko bakan kéewuumee! 50 N'abaj toko ake ániine Afarisiyeŋ huruwu hoone Nikodem. O abine fu aja haahu ti Yesu. N'aane bakano: 51 ---T'Eluwa yite y'úne, úyinaat katinan an t'újabut újamatano, abe t'úmeyiit yooŋ doon d'áhine du. 52 Ni kaano: ---Awe yooŋ kereŋ ite Gálile i? A̱ja a̱ŋes ti Míkiñjin mu, n'aŋ'a̱juk kaanuku ámusut kabaju ayiŋana ite Atambatun éenuutina bo. 53 Abe huruw fe n'ayeet bija te o.

8

1 Yesu n'aja ti hirij hite Ñúolifiye ñu. 2 Bare naane kuwaatu nu nuwasanoor nu, n'abatuko t'Enuuf ite Atambatun, abe ésuk i fe n'ebin te o. N'ariiko éeyemi ti kaliikeniin. 3 Náami émuse yite Eluwa yite Moyis, n'Efarisiyeŋ i keebin n'ake anaare eejokee n'ániine. Ni kasiiŋano t'etut ésuk i 4 abe ni kaane Yesu: ---Ámuse u, anaare onde ajokeejok n'ániine. 5 Moyis aanaan úne t'Eluwa i anaare éehine bondu, n'aŋ'ámiñee nu bujuju ayak aket. Awe buŋ b'a̱soke? 6 Kasokasok bondu kaanuku keejuk t'asiiŋee du, man ni kakuuso te bo keetinano. Bare Yesu n'áruŋgunan, éeyemi ti kakiñju t'etaam nu huñuurio. 7 H'aamo hu kahaŋo kálaaman ti kákandijen ku, n'ásaarino abe n'aaniin: ---An u t'aruun éemusut u káhinu kaahoofoor ajab awiŋgo ejuju. 8 Abe n'asooñ áruŋgunan éeyemi ti kakiñju t'etaam. 9 Hi kajame hu bondu, ni kásit biñako n'afeeneŋ, n'afeeneŋ, ájabin ti sifaaf su. Yesu n'áyemi toko unoono n'anaare u t'asiiŋee du hágilao. 10 Náami éesaarino abe n'aane anaare u: ---Kame bokondu diin? An ajoonanuti? 11 Anaare u n'aano: ---Aaa, Ámuse u. Yesu n'aano: ---Íñje yooŋ it'ijoonani. A̱ja, abe atum'aŋk'a̱hoofoor. 12 Yesu n'asooñ abin áyemi ti báhamin ni hahooja hu. N'aane: ---Íñj'eemo fu meejaaŋe mu tu kúŋgowulan ku. An éeseinam u ti hiñaawu, at'aja hikee t'ébaani, o bija ti meejaaŋe mu mummu muwun buroŋ bu. 13 Efarisiyeŋ i ni kaano: ---Báhamin búuwe bíteiit nu múniyo, ábuki aŋ'a̱sokooro. 14 Yesu n'aaniin: ---Múniyo iŋ'inoŋk iisokooro, bare bimb'isok bite nu múniyo, ábuki ímoomi t'ínuutina du ni t'ija du. Bare aruun, árimeyiit t'ínuutina du ni t'ija du. 15 Aŋ'arijoonan naane kúŋgowulan ku; íñje íjoonanaariit an. 16 Bare if'ija ayak abin áami ijoonana, majoonanar múuma uŋu mujoŋoor, ábuki inooto unoonam. Faaf u éeboñinam u ondu n'íñje. 17 Eluwa yeenuun eenaan bákasuba ifi kaseede doon difeeneŋ, kawareewar káyilen. 18 Íñje iŋ'inoŋk iiseedooro, Faaf u yooŋ éeboñinam u n'aseedaam. 19 Ni kaano: ---Kame faafi ondu diin? Yesu n'aaniin: ---Árimeyiitam, árimeyiit yooŋ Faafam. Kane árimeyiam yéeni, n'aŋ'árimeyi yooŋ Faafam. 20 T'Enuuf ite Atambatun, tindi kasarah sírirem su ti Yesu asoke fu bondu akina ti kaliiken ésuk i. Bare an ajokuto, ábuki ewahatu yeene t'ereeŋoorut. 21 Yesu n'asooñ aaniin: ---Íñje bija; aruun kaŋesiam, bare aruun kaketu nu wuhoofoor woonuun. T'ija du, at'áriyini bija toko. 22 Esuwif i ni kaanoor: ---Butum fíya eeyooloolo naane aane i: «T'ija du, at'áriyini bija toko»? 23 Yesu n'aaniin: ---Aruun bakate t'etaam, abe etaam i ékiniuun fu. Íñje bare ite t'etiir, abe etaam i ékiniitam. 24 Iŋ'ite ho h'eenuun fu aruun kaketu nu wuhoofoor woonuun. Afut'áriyilen kaanuku «íñj'eemo fu an eeemo u», aruun kaketu nu wuhoofoor woonuun. 25 Náami keeeno: ---Awe a̱amo fu aañ? N'aaniin: ---Iwasut kasokuuun bo huta hu ti hítiyar hu. 26 B'íyinie bu kasoku t'aruun, ni b'íyinie bu yooŋ kajoonan buhoojahooj. Bare an éeboñinam u an ite bifeeneŋ, abe b'ijame bu te o taŋ b'if'isok ésuk i. 27 Kajokut kaanuku Faaf u af'asokiin. 28 Náami Yesu eeeniin: ---Af'aribin ariyit Añi ute Húŋgowulan hu t'etiir, n'aŋ'aritik árimeyi kaanuku «íñj'eemo fu an eeemo u». N'aŋ'árimeyi yooŋ kaanuku ínoŋkaariit íihin doon; iŋ'isok bi Faaf u aliikenam bu barebare. 29 An éeboñinam u ondu n'íñje; awasutam yooŋ unoonam, ábuki iŋ'íhin ko kireyi fe beetoofo bu. 30 Hi kajame hu báhamin boone, keehooje ni káyilen te o. 31 Yesu n'aane Esuwif i kéeyilene ku te o: ---Af'arijok ti hirim húuma, n'aŋ'áami aruun eriboora íima nu múniyo; 32 n'aŋ'árimeyi múniyo mu, abe múniyo mondu n'uŋu munuutanuun tu húsukateenaate hu. 33 Ni kaano: ---Uni bakañi Aburaham, abe írimusut káyemi búsukateen bite an. Buŋ b'a̱yino fu kaanu uni n'iŋ'irinuut tu húsukateenaate hu? 34 Yesu n'aaniin: ---Iisokuun bifeeneŋ bu: an aŋ'áhin wuhoofoor, akina ásukateen ite wuhoofoor wu. 35 Ásukateen áyemiaariit ite tu butoŋ hiraanu. Añi u bare, o ite tu butoŋ bu hiraanu. 36 Arko Añi u eenuutanuun tu húsukateenaate hu, man aŋk'áritumb áriyemi búsukateen hikee. 37 Ímoomi kaanuku aruun bakañi Aburaham. Bare aruun bokondu ti kaŋesu kaanuku ariiyoolam, ábuki árinaŋaariit báhamin búuma ti kikawuun. 38 Íñje, b'ijuke bu ti Faafam b'if'isok. Aruun, n'árihin b'arijame bu ti faafuun. 39 Ni kaano: ---Aburaham aamo fu faaf uni. Yesu n'aaniin: ---Arko yéeni múniyo aruun biñi Aburaham, n'aŋ'árihin naane akina. 40 Bare aruun bokondu ti kaŋesu kaanuku ariiyoolam, íñje eesokuun u bifeeneŋ b'ijame bu t'Atambatun. Aburaham ámusut káhinu bike naane bondu! 41 Aruun aŋ'árihin naane faafuun. Ni kaano: ---Iribukutee tu búhuhu. Faaf afeeneŋ taŋ i iribaje fu: Atambatun. 42 Yesu n'aaniin: ---Kane arko yéeni múniyo Atambatun aamo fu Faafuun, n'aŋ'árimaŋiam, ábuki te o t'ínuutina fu, abe uŋu hoone hu h'eemo fe beebe. Íñjeiit inoŋkooree iibin, bare akina áboñinam fu. 43 Iŋi naŋ n'árijamaariit fu bimb'isokuun? Aŋarkeyi naane árimaŋiit kajamatan hirim húuma. 44 Setani aamo fu faafuun, abe beetoofo bu b'af'árimaŋi káhinu. Huta hu ti kájabina ku, aŋ'ayool ésuk i. Ásokaariit bifeeneŋ, ábuki múniyo mu munooto te o. Af'ajuus yooŋ, máhaminaro, ábuki akina ajuusa, abe akina átuute fu haajuus. 45 Bare íñje, bifeeneŋ bu b'if'isok; iŋ'ite ho h'áriyilenutam fu. 46 Aañ t'aruun ayino kasoku t'abine ajukam ti kahoofoor? If'isok bifeeneŋ bu, iŋi naŋ n'áriyilenaariitam fu? 47 An eeemo ite Atambatun, aŋ'ajamatan kirim kite Atambatun. Bare arinooto bakan bakate Atambatun; iŋ'ite ho h'árijamatanaariit fu. 48 Esuwif i ni kaano: ---Irikooŋakooŋ fu iriiene awe ite Samari, erab yooŋ ejokijok. 49 Yesu n'aaniin: ---Erab ejokutam. Íñje Faafam i íjeŋgine fu, bare aruun aŋ'árilafatinam. 50 Iŋesut kaanuku ésuk i kéenikanam. Ake ondu ti kaŋesu bo bija t'íñje, abe akina af'ajoonan. 51 Iisokuun bifeeneŋ bu: an af'ajok hirim húuma, at'aket hikee. 52 Esuwif i ni kaane: ---Hahiyu írimeyia kaanuku erab ejokijok! Aburaham aketa, eyiŋana yite Atambatun yooŋ kaketa, awe n'aane: «An eejoke u ti hirim húuma at'aket hikee.» 53 Butum awe a̱haŋe faaf uni Aburaham? Akina aketaket, eyiŋana yite Atambatun kaketa yooŋ. Kame naŋ n'á̱tumbe fu a̱tegooro? 54 Yesu n'aaniin: ---If'iŋes bínikanooro, kániku kondu iti kibaj mayet éñjeriŋ. Faafam af'ánikanam, o ariene u akina aamo Atambatun oonuun. 55 Árimeyiito, bare íñje ímoomio. Arko íñje if'eene ímeyiito, n'iŋ'íyemi ajuusa naane aruun. Bare ímoomio, abe ijokajok hirim hoone. 56 Faafuun Aburaham, hikawo hutoofatoof dómbokun ti kaanu ku man o kajuku hunak h'ibin hu; ajukajuk ho, abe hikawo nu hutoof naane. 57 Esuwif i ni kaano: ---A̱bajoorut simit bakan bákasuba nu sumoŋu, n'aŋ'a̱ane awe a̱juke Aburaham? 58 Yesu n'aaniin: ---Iisokuun bifeeneŋ bu: bala Aburaham áwuwin, «íñje káayemiin an eeemo u». 59 Náami keeyit bujuju kaanuku keewiŋgo. Bare Yesu n'ánuuso, abe n'ánuutin t'Enuuf ite Atambatun.

9

1 Yesu ti bija bu, n'ajuk ake ániine éejukaariit huta h'aŋ'abin abukee. 2 Eriboora yeene ni kaano: ---Ámuse u, a̱sok uni fee iŋi naŋ n'ániine ondu abukee fu o káafuumin. Man iŋi wuhoofoor woone, man yooŋ iŋi wute keebuko ku? 3 Yesu n'aaniin: ---Káanukiiit man iŋi wuhoofoor woone, man yooŋ wute wu faafoiin n'íñaayo. Bare káfuumu koone kákinineŋ ésuk i ni kajuk te o naŋ n'Atambatun aja fu káhinu. 4 Mijiniŋga n'úware fu káhinu burok bite an éeboñinam u. Memee to kajonu, abe an at'áyini karoku. 5 Naane iŋ'iyak bifiyo t'etaam ye fe, íñj'eemo fu meejaaŋe meeja mu kajaaŋan yo. 6 Hi Yesu asoke hu bondu ahaban, n'ánund t'etaam, abe n'ásik baaliisiw bu t'ánunde du éehin húmel. N'ayit ho akotan ti ñíkin ñite an éefuume u 7 abe n'aano: ---A̱ja a̱ñawo ti báañaweim bite Silowe. (Huruwu hondu Silowe heemo fu «An eeboñee».) An éefuume u n'aja añawo. H'ábatikeina hu, o ti kajuku féet. 8 Ekinoora yeene, ni bakaaku kiŋki kafiy kajuko ti kayarawan ku ni kaane: ---An óndiiit kereŋ af'afand biriiko aŋ'ayarawan? 9 Bakaake n'iŋi kaane: ---Hee, akina. Bakaaku ni kaane: ---Aaa, ákinaiit, am anokoore ne o. Akina n'aŋ'afin aane: ---Íñje fu. 10 Náami keeeno: ---Hahiye a̱siŋa a̱juk. Buŋ b'á̱hine fu? 11 N'aaniin: ---Ániine u ii kaane Yesu áhinahin húmel hite baaliisiw, n'akotan ho ti ñíkinam abe n'aanam: «A̱ja Silowe abe n'a̱ñawo.» N'ija. H'iñawee hu ihaban, náami ijuka. 12 Ni kaano: ---Kame ondu diin ániine ondu? N'aaniin: ---Ímeyiit. 13 Ésuk i ni kaja n'ániine ondu éefuumaanie u t'Efarisiyeŋ i. 14 Abe bare tu hunak hite erimaas ite Esuwif i ti Yesu áhine fu húmel hite baaliisiw bu éehino eejuk. 15 Náami Efarisiyeŋ i keefin kéekandijen ániine u buŋ b'asiŋe fu ajuk. N'aaniin: ---Áhinahin húmel hite baaliisiw ti ñíkinam, n'iñawo, abe hahiye iŋ'ijuk. 16 Bakaake t'Efarisiyeŋ i ni kaane: ---Áyin ondu éehine ii ayinaat kánuutina t'Atambatun, ábuki ateñekateñeko kajoku erimaas ite úne. Bakaaku ni kaane: ---Ahoofoora áyinooni fíya káhinu beehaŋe ésuk i kikaw naane bondu? Náami kumuumiin yooŋ kajamoorut t'efeeneŋ. 17 Ni kasooñ kaane ániine éejukaariit u yéeni: ---Ániine éehine u a̱ajuk, t'awe akina aamo fu aañ? N'aaniin: ---Akina ayiŋana ite Atambatun. 18 Bare eseef ite Esuwif i ni kateñeko káyilen kaanuku ániine ondu ájukaariit hítiyar hu, abe hahiyu asiŋa ajuk. Ni kaboñ bite faafo n'íñaayo. 19 Ni kaaniin: ---Nu múniyo an ondu añiuun? Nu múniyo abukeebuk o káafuumin? Buŋ bi bije fu ayak abin áami hahiye aŋ'ajuk? 20 Faafo n'íñaayo ni kaaniin: ---Írimoomi kaanuku añi ite uni, abe nu múniyo h'abukee hu, ájukaariit. 21 Bare írimeyiit naane bije i ayak abin áami asiŋa ajuk hahiyu, írimeyiit yooŋ aañ áhino fu eejuk. Árikandijeno eenoŋk éesafinuun, anooto añi! 22 Iyu i kásafiniin fu aŋarkeyi naane kákolakoleyi eseef ite Esuwif i. Ábuki eseef i kaanaan, an éeyilene u kaanuku Yesu aamo fu Afakana u, boko kawiisio ti báalawum booniin. 23 Iŋ'ite ho hi kásafine fu kaane: «Árikandijeno eenoŋk éesafinuun, anooto añi!» 24 Efarisiyeŋ i ni kasooñ karuw ániine éejukaariit u yéeni abe ni kaano: ---Atambatun aŋ'ajam t'awe; a̱sok bifeeneŋ bu taŋ. Írimoomi kaanuku ániine ondu ahoofoora. 25 N'aaniin: ---Ímeyiit man akina ahoofoora man yooŋ. Bifeeneŋ b'ímeyie fu: íjukaariit yéeni, abe hahiyu iŋ'ijuk. 26 Ni kasooñ kaano: ---Naŋ n'áhini fu? Buŋ b'áhine fu ayak abin áami a̱siŋa a̱juk? 27 N'aaniin: ---Isokuunsok bo, abe arijamatanutam. Iŋi naŋ n'árimaŋie fu iŋk'isooñ te bo? Árimaŋamaŋi yooŋ káyemi eriboora yeene? 28 Ni kálafatino kaano: ---Humuumi awe a̱amo fu ariboora ite áyin ondu! Uni nu Moyis n'iririboore fu. 29 Írimoomi kaanuku Atambatun áhaminahamin nu Moyis; bare áyin ondu, írimeyiit t'ánuutina du! 30 Ániine u n'aaniin: ---Kame it'ijok; áhinam iŋ'ijuk, n'aŋ'arisooñ ariene árimeyiit t'ánuutina du! 31 Úmoomi kaanuku Atambatun ájeŋginaariit ehoofoora i. Bare an eejame u te o, abe n'aŋ'áhin naane ámaŋie i, Atambatun aŋ'ájeŋgino. 32 Úmusut hikee kajamu ni kaane ake áhinahin an éejukaariit huta h'aŋ'abin abukee eejuk. 33 Arko yéeni ániine ondu ánuutinoot t'Atambatun, man áyini káhinu doon fe. 34 Ni kaano: ---Awe eebukee u enii ereyi fe ti kaahoofoor, awe a̱ja fu kasoku uni buŋ bi heemo fu? Ni kákutooro ti báalawum bu. 35 Yesu n'ajam kaanuku kákutoorakutoor ániine u. N'aja aŋaaboo abe n'aano: ---Á̱yilenayilen t'Añi ute Húŋgowulan hu? 36 Ániine ondu n'aano: ---Ámuse u, akina aamo fu aañ? A̱sokam man n'íyilen te o. 37 Yesu n'aano: ---A̱jukojuk; o af'áhamin iye n'awe. 38 Ániine u n'aano: ---Anahaan u, íyilena. Náami éesukaayo. 39 Ahaban, Yesu n'aane: ---Káwaajinoor ésuk i kíkinineŋe fu n'ibin t'etaam ye, man kéejukaariit ku ni kajuk, abe kiŋki kajuk ni kafin káfuum. 40 Bakaake t'Efarisiyeŋ i kéeyemie ku toko ni kajam kirim kondu abe ni kaano: ---Butum uni yooŋ írijukaariit naane kéefuume ku? 41 Yesu n'aaniin: ---Kane áriyemi yéeni bakan kéefuume, man aribaj wuhoofoor. Bare arienaan: «Iŋ'irijuk», iŋ'ite ho hu wuhoofoor woonuun wunuutut fu t'aruun.

10

1 Yesu n'aaniin: ---Iisokuun bifeeneŋ bu: an eeŋaasut ti karuŋ kite ékus ite bíkarniina, bare n'afaaj eeyooso, an ondu ákuw, abe ánukenoora yooŋ. 2 Bare eeŋaase u ti karuŋ ku, ondu aamo fu ahaawa ite síkarniina su. 3 Ajukara ite ékus i aŋ'áfeŋgino karuŋ ku, abe síkarniina su iŋi sijam kaaji koone. Aŋ'aruw síkarniina soone yánoyan fe huruwu hite te yo, abe n'aŋ'anuutan so tíyaŋ. 4 Af'aja ayak abin áami anuutana so sireyi fe, n'aŋ'ágilan so seesao ti hiñaawu, ábuki súmoomi kaaji koone. 5 Bare an i símeyiit, iti sisao ti hiñaawu; so kateyio, ábuki símeyiit kaaji koone. 6 Beekolofanee bondu bi Yesu asokiin fu, bare kajokut naŋ n'ámaŋie fu kasoku. 7 Yesu n'asooñ aane: ---Iisokuun bifeeneŋ bu: íñj'eemo fu karuŋ kite ékus ite síkarniina su. 8 Keejabe ku kabinam kareyi fe búkuw, n'énukenoora. Bare síkarniina su síjeŋginutiin. 9 Íñj'eemo fu karuŋ ku. An eeŋaase u t'íñje, o kafaku. Áyinooni buyooso abe n'ánuutin, abe akina kabaju eehoofooro. 10 Ákuw ékuwe taŋ y'af'abin, ni kayoolu, ni kábuju. Íñje ibinabin kaanuku iiwun ésuk i buroŋ bu, abe ni kabaj buroŋ beetoofe-toof. 11 «Íñj'eemo fu ahaawa eejake u. Ahaawa eejake u aŋ'ásik síhiinio asaan bija ti síkarniina soone. 12 An eeje jíhaaw kaanuku taŋ aŋ'ajaamee, butum ákinaiit af'afiy ahaaw síkarniina su, soone síiit yooŋ, af'aŋandan kandaafaan ti bibin kep, o kateyi eewas toko síkarniina su. Kandaafaan ku kayoolu toko sike, ni kiyisaloolan saasu. 13 An ondu kateyi, ábuki abinabin burok iŋ'ite sírirem barebare, butumo bunooto ti síkarniina su. 14 Íñj'eemo fu ahaawa eejake u. Ímoomi síkarniina súuma, so yooŋ súmoomiam, 15 naane Faaf u ámeyiam i, íñje yooŋ n'ímeyio. Abe íñje kásiku síhiiniam isaan bija ti síkarniina súuma. 16 Huroŋam yooŋ sike síkarniina seeyoosoorut t'ékus yendu. Sondu, iwarawar bibin ne so. So yooŋ kajamu kaaji kúuma, abe n'aŋ'abaj kaahaaw kifeeneŋ taŋ, n'ahaawa yooŋ afeeneŋ. 17 «Faaf u ámaŋiammaŋi ábuki íisik síhiiniam isaan, iibin isooñ íritein. 18 Ániit ayakam kayoolu; íñje ija fu kanoŋku iiwunooro. Íkooki sembe site buwunooro, ni sembe site bíriteina t'eket i. Bondu bi Faafam aanam fu ibin íhin.» 19 Hi Yesu asoke hu bondu ahaban, Esuwif i ni kasooñ káwaajinoor. 20 Keehooje tu boko iŋi kaane: ---Ákooki erab! Awenawen! Iŋi naŋ n'af'arijamatano? 21 Bakaaku ni kaane: ---An e erab ejoke áhaminaariit iyu. Erab éyinooni káhinu an éejukaariit eejuk? 22 Ni haajam hu, n'abaj Serusalem efeet ite emit y'Enuuf ite Atambatun esiiŋanee i. 23 Yesu n'áyemi ti kañaahoor toko t'Enuuf ite Atambatun ti káwuwoor kite Salomoŋ. 24 Esuwif i ni kákuuto abe ni kaano: ---Kame a̱awas uni t'ébaani bija kaakaŋ? Arko awe a̱amo fu Afakana u, n'aŋ'a̱joŋoor a̱asok uni bo. 25 Yesu n'aaniin: ---Isokuunsok bo, bare áriyilenut. Buroon bimb'íhin tu huruwu hite Faafam búwufoorawufoor íñj'eemo fu aañ. 26 Bare áriyilenut, ábuki aruun bákateiit ti síkarniina súuma. 27 Síkarniina súuma iŋi sijamatan kaaji kúuma. Ímoomi so, abe iŋi sisaam ti hiñaawu. 28 Iŋ'iwun kiŋki kasaam ti hiñaawu buroŋ béehabanaariit bu; iti kaket hikee, abe an at'aramiin t'emoŋiam. 29 Faafam eewunam u boko ahaŋahaŋ dóonodoon fe, abe an ayinaat karamiiin tu sumoŋio. 30 Íñje ni Faaf u, uni k'afeeneŋ ku. 31 Náami Esuwif i kasooña kaher bujuju kaanuku kéemiño ne bo keeyoolo. 32 Yesu n'aaniin: ---Íhinahin tu buhooŋuuun buroon úkaan beejake ti sembe site Faaf u. Ti biin t'arisiiŋee fu h'árimaŋie hee kámiñiam nu bujuju iket? 33 Esuwif i ni kaano: ---Irienut iriiyooli iŋi bike beejake b'á̱hine, bare aŋarkeyi naane aw'ondu ti kálafatin Atambatun. Awe eeemo u álokow, n'aŋ'a̱sooñ a̱ane awe a̱amo Atambatun! 34 Yesu n'aaniin: ---Bikiñjeekiñj ti kaawiit koonuun kite Eluwa i kaanuku Atambatun aanaan: «Aruun yooŋ etambatun.» 35 Atambatun aanaan bakan k'asoke ku hirim hoone boko etambatun, abe an ayinaat kanuutan beesokee bu ti Míkiñjin mu. 36 Íñje bare, Atambatun ajifanam, abe n'áboñinam t'etaam ye. N'aŋ'arifin ariene íñje ílafatino aŋarkeyi eenaan íñje Añi ite Atambatun? 37 Ifit'íhin burok bite Faafam, atum'áriyilenam. 38 Bare if'íhin bo, arko yooŋ at'áriyilen t'íñje, áriyilen kame te bo man n'árimeyi akuur but kaanuku Faaf u ondu t'íñje, íñje yooŋ n'íyemi te o. 39 Ni kasooñ kaŋes kajokio, bare n'afak. 40 Yesu n'asooñ akan kaayelu kite Surdeŋ ti Saaŋ tand'aboste yéeni, abe n'ariiko bo. 41 Bakan keehooje ni kanabano toko. Iŋi kaane: ---Saaŋ áhinut mayet beehaŋe úne kikaw, bare b'asoke bu t'ániine ondu fe bite toko. 42 Bakan keehooje toko ni káyilen ti Yesu.

11

1 N'abaj ake ániine éesomute, huruwu hoone Lasaar. Betani b'akine fu, akina ni bákaniino Mari ni Mart. 2 (Mari ásike fu mátiso meehunde-hunde mu éetis wuwot wute Anahaan u, abe n'atot wo nu wan woone; ániino Lasaar ásomute fii.) 3 Ni kaboñ, akina n'at'o Mart, ake kaano aja aane Yesu: ---Anahaan u, áwiyi a á̱maŋie u ásomutasomut. 4 Hi Yesu ajame hu bondu, n'aane: ---Kásomut kondu kíteiit kayoolio; kite káwuforoor kaanuku Atambatun ánikanik, abe yooŋ ésuk i kánikan Añi ite Atambatun. 5 Yesu aŋ'ámaŋi naane Mart, n'at'o, ni Lasaar. 6 H'ajame hu bare kaanuku Lasaar ásomutasomut, n'asooñ áriikein b'áyemie bu kunak kúsuba. 7 Ahaban, n'aane eriboora yeene: ---Úbatuko Súde. 8 Eriboora yeene ni kaano: ---Ámuse u, afiyeitee naane Esuwif i bakate ku Súde kaane i kéemiñi nu bujuju keeyooli, n'aŋk'a̱sooñ a̱ane a̱abatuko bo? 9 Yesu n'aaniin: ---Súwahatiiit kereŋ sumoŋu nu súsuba sibaje fu tu hunak? An af'aja mijiniŋga, at'ábiŋan tu doon, ábuki aŋ'ajuk meejaaŋe mu. 10 Bare an eeje míhijiima, o kábiŋan, ábuki aŋ'aja t'ébaani i. 11 Hi Yesu asokiin hu bondu ahaban, n'asooñ aane: ---Áwiy úne Lasaar aŋota, bare iija íniyaro. 12 Eriboora i ni kaano: ---Anahaan u, arko aŋotaŋot, akina kákoyi. 13 Yesu ámaŋamaŋi kaanu Lasaar aketa. Eriboora i n'iŋi kafin kaane man huŋotu haanen h'asoke fu. 14 Náami eehatiin bo aaniin: ---Lasaar aketa. 15 Hutoofam uŋu hoonuun hu naane íyemiit i toko, kaanuku man n'arihaŋam káyilen. Bare úja újuko. 16 Taamas (ii kaane Básumbeel bu) n'aane bakaaku eriboora: ---Úja yooŋ, núuket n'Anahaan u! 17 Hi Yesu areeŋe hu, n'aŋaabo Lasaar káahokinee abaj kunak kibaakiir. 18 Betani ekamboorut ni Serusalem areeŋ síkilomeetar síhaaji; 19 keehooje t'Esuwif i ni kabin bujukoor ti Mart ni Mari. 20 Hi Mart ajame hu kaanuku Yesu álohenno, n'aja ayaajanooroo, Mari eefin eeriiko toko t'enuuf. 21 Mart n'aane Yesu: ---Anahaan u, arko yéeni awe á̱yemie fu diye, ániinam man aket. 22 Bare ímoomi kaanuku bija t'a̱amo dii, doon fe d'a̱lawe Atambatun, o kawunii do. 23 Yesu n'aano: ---Ániini birito t'eket i. 24 Mart n'aano: ---Ímoomi kaanuku tu hunak hiraanu hu, hunak h'ésuk i eja hu birito t'eket i, akina birito. 25 Yesu n'aano: ---Íñj'eemo fu bíriteina bite t'eket i, íñj'eemo fu yooŋ buroŋ bu. An éeyilene t'íñje, hutoof yooŋ aket, o karoŋu. 26 Abe an eeemo buroŋ, abe n'áyilen t'íñje, at'aket hikee. Á̱yilenayilen bondu? 27 Mart n'aano: ---Hee Anahaan u, íyilenayilen kaanuku awe a̱amo fu Afakana u, Añi ite Atambatun eeware u bibin t'etaam ye. 28 Mart asoka bondu ahaban, n'aja. N'aruw at'o Mari abe n'asaaho eeeno: ---Ámuse u ondu beebe, abe aŋ'ákandijeni. 29 Hi Mari ajame hu bondu, n'arito juj abe n'aja ti Yesu. 30 (Yesu t'átumboorut ayooso hikinu hu; o káaroŋin ti kajukoore du ni Mart.) 31 H'Esuwif i kéeyemie ku níbahindaa ni Mari ti kaanu koone ajok hikawo kajuke hu naane aritee i juj abe n'anuut, ni kanabano. Iŋi kaane man akina aamo ti bija t'élum i kaanuku eeyiy toko. 32 Hi Mari areeŋe hu ti Yesu áyemie du ayak abin áami ajuko, n'ájiŋgitan hágilao abe n'aano: ---Anahaan u, arko yéeni awe á̱yemie fu diye, ániinam man aket. 33 Hi Yesu ajuko hu ti biyiy bu, akina Mari n'Esuwif i kéeseino ku ti hiñaawu, nu hujoko t'eni dómbokun. 34 N'ákandijeniin aaniin: ---Kame diin t'arihoko fu? Ni kaano: ---Anahaan u, a̱bin n'aŋ'a̱juk. 35 Yesu n'ayiy. 36 Náami Esuwif i ni kaane: ---Arijuk naane ámaŋio i! 37 Bakaaku ni kaane: ---Akina éehine u ániine éejukaariit u aŋ'ajuk, ayinaat yéeni káhinu Lasaar atum'aket? 38 Nu busooñ bujok Yesu t'eni dómbokun. N'aja t'élum i. Émoomi t'elaaliñj yómbokun yeebaje kaawuŋ níbahindaa, abe eke elaaliñj éfibeefib ti karuŋ ku. 39 Yesu n'aane: ---Arinuutan elaaliñj i. Mart, ániin ite aketa u n'aano: ---Anahaan u, ehunuŋ i ewara búbujo, ábuki ebaja diyu kunak kibaakiir. 40 Yesu n'aano: ---Eenuti af'á̱yilen awe kajuku kaanuku Atambatun ánikanik? 41 Náami keenuutan elaaliñj i. Yesu n'áheelin t'etiir abe n'aane: ---Faafa, íñj'endu ti kaanii eyeehen naane á̱jeŋginam i. 42 Ímoomi kaanuku aŋ'á̱jeŋginam ko kireyi fe, bare keesiiŋee kee kákinineŋe fu n'iŋ'íhamin iye, man ni káyilen kaanuku awe á̱boñinam fu. 43 H'asoke hu bondu ahaban, n'ataŋk aane: ---Lasaar, á̱nuutin diyu! 44 Aketa u n'ánuutin t'élum i, sumoŋio nu wuwoto káabooñeninee ni kires. Buhooŋio yooŋ kákumbaloolinee ni kaahuuy, naane Esuwif i ii káhin buhunuŋ bu. Yesu n'aane kéeyemie ku toko: ---Árijendino kires ku, abe n'ariwaso eeja. 45 Keehooje t'Esuwif i keebine ku ti Mari ni káyilen ti Yesu hi kajuke hu b'áhine bu. 46 Bare bakaaku ni kaja kajuk Efarisiyeŋ i keerejiin bi Yesu áhine bu. 47 Náami Efarisiyeŋ, i n'eseef ite esaraha i ni kakuukan sifaaf site ejoonana i kéehamin. N'iŋi kaane: ---Buŋ fíya b'úja fu? Áyin ondu, ondu ti káhinu beehaŋe ésuk i kikaw kep! 48 Uf'úwaso aŋ'áhin iyu, ésuk i fe káyilen te o, abe bakate ku Rom n'iŋi kabin kéebuj Enuuf ite Atambatun n'eheet ite úne! 49 N'abaj toko ake ániine huruwu hoone Kayif. Emit yendu, akina áyemie fu asaraha ómbokun u. N'aaniin: ---Árimeyiit toko doon fe! 50 Árimeyiit kaanuku ahaŋ kajaku t'úne afeeneŋ n'aket bija t'ésuk i fe, bala eheet i ereyi ébujo? 51 (Bi Kayif asoke bii, ákinaiit anoŋke eeyinoor bo. Naane aamo i asaraha ómbokun u t'emit yendu, h'Atambatun áhino fu eesoŋk busok kaanuku Yesu awarawar kaketu bija t'Esuwif i. 52 Bare eket ite Yesu, bíjaiit t'Esuwif i barebare; yite yooŋ kakuukan biñi bite Atambatun keeyisaloolee ku t'etaam ye kaanuku kéehin t'afeeneŋ.) 53 Áfiitin tu hunak hondu, eseef ite Esuwif i ni káhabanein kaanuku keebin keeyool Yesu. 54 Iŋ'ite ho hi Yesu aŋkut fu añaahoor Esuwif i keejuko. N'aja ti hike hikinu heeemo inde eramba i iŋi kaane ho Efureem. N'ariiko bo, akina n'eriboora yeene. 55 H'aamo hu efeet ite Esuwif i yite Kánuutina ku Esipt elohena, bakan keehooje n'iŋi kánuutin ti kaaku kikinu keeja Serusalem kaanuku keekuuran siniiin bala efeet i eyooso. 56 N'iŋi kaŋes Yesu, abe n'iŋi kaanoor toko t'Enuuf ite Atambatun ti káyemie du: ---Buŋ b'arisoke? Akina fíya bibin t'efeet i, bare me? 57 Eseef ite esaraha i, n'Efarisiyeŋ i ni kaane ésuk i an af'ámeyi ti Yesu aamo du, n'aŋ'asok kéeyinio kajoku.

12

1 H'aamo hu efeet ite Kánuutina ku Esipt eŋeñena kunak hutok ni hifeeneŋ, Yesu n'aja Betani, ti Lasaar a abine u aritan t'eket i akine du. 2 Náami keeñun bija te o, abe Mart áyemie fu tu buhuŋ bu. Lasaar n'ariiko ni Yesu, ni bakaaku kéeyemi tu buñoofo. 3 Mari n'ayit éndiis ñeeba yite mátiso meeseere-seer, mite anukanuk ii kaane naar, abe n'áyuus mo tu wuwot wute Yesu. Ahaban, n'atot wo nu wan woone. Mátiso mu nu muhundan enuuf i ereyi fe. 4 Suda Iskariyot, ake t'eriboora yite Yesu eeja u kajoohen koone n'aane: 5 ---Iŋi naŋ ni mátiso mondu mujoohenutee fu? N'uŋ'úbaj yéeni areeŋ bajaam bite aroka bite emit ñeeba, abe sírirem su ni sísikee t'asaan keebajut ku! 6 Bare hu Suda asoke hii bondu, káanukiiit man am ayinoore keebajut ku. Akina ákuw: o af'anaŋ sírirem sooniin, abe aŋ'ariy te so. 7 Yesu n'aano: ---A̱was anaare u! Anaŋanaŋ mo bija t'ehok íima. 8 Keebajut ku káyemi n'aruun ko kireyi fe, bare íñje it'íyemi n'aruun ko kireyi. 9 Bakan keehooje-hooj t'Esuwif i ni kajam kaanuku Yesu ondu Betani. Ni kaja bo, káanukiiit keejuk Yesu barebare, bare kaanuku yooŋ keejuk Lasaar a aritane u t'eket i. 10 Náami eseef ite esaraha i káhabaneino kaanuku keebin keeyool yooŋ Lasaar, 11 ábuki keehooje t'Esuwif i iŋi káwuŋgiin kiñaawu uŋu hoone hu kéeyilen ti Yesu. 12 Tifiit, hahooja heebine hu Serusalem bite efeet ite Kánuutina ku Esipt ni hijam kaanuku Yesu ondu ti káreeŋina. 13 Náami kéesik kijar, abe ni kayaajanooroo ti kataŋku iŋi kaane: «Atambatun ánikanee! Awe eebin ii tu huruwu hite Atemit a̱ja á̱soniyanee! Atambatun ásoniyan áyi ite Israyel!» 14 Yesu n'ajuk ambam, n'arabo te o, naane busokee i ti Míkiñjin mu. Meenaan: 15 «Atum'árikoleyi, aruun bakate ku Siyoŋ! Arijuk, áyi oonuun ondu ti bibin, abe arabarabo t'ambam.» 16 Eriboora yeene kasoŋkut kajok bondu. Bare h'abine hu áami Yesu ayitee t'etiir bufor bu éenikanee, ni kábaŋino kaanuku Míkiñjin mu musokasok bondu te o, abe yooŋ ésuk i káhinahin bija te o naane musoke i. 17 Kéeyemie ku fe ni Yesu h'aruwe hu Lasaar t'élum i eeritano t'eket i kasokasok bi kajuke bu. 18 Ho híkinineŋe fu hahooja hu ni hiyaajanooroo, ábuki kajamajam bondu b'áhine bu beehaŋiin bu kikaw. 19 Efarisiyeŋ i n'iŋi kaanoor: ---Arijuka kaanuku ut'úyini toko doon: ésuk i fe bokondu ti kanabano! 20 Abajeebaj bakaake Egerek ti keebine ku Serusalem kalawu kite Atambatun t'efeet i. 21 Ni kaja kaŋaabo Filip (ite u Betsayida yeeemo i ti Gálile), abe ni kaano: ---Abuke, írimaŋamaŋi kajuku Yesu. 22 Filip n'aja asok bo Andere, abe ni kariboor keeja keesok bo Yesu. 23 Yesu n'aaniin: ---Ewahatu i y'Añi ute Húŋgowulan hu aja i kayitiee t'etiir bufor bu éenikanee ereeŋa. 24 Iisokuun bifeeneŋ bu: kaajal ifi kiney t'etaam abe kiketut, utu kubuk. Bare ifi kiket, ko kabukoor naane. 25 An eehaŋe u kámaŋi buroŋ boone, o bútowuto. An eefinut u ajok boone bu doon fe t'etaam ye, o kabaju buroŋ béehabanaariit bu. 26 An af'ámaŋi karoku bija t'íñje, áseinam ti hiñaawu. Af'áhin ii, t'ija du káyemi, aroka úuma n'aŋ'áyemi yooŋ toko. An af'arok bija t'íñje, Faafam kasokorooro. 27 Yesu n'asooñ aane: ---T'eemo dee eholam ehabanaa fe. Kame iŋ'eene buŋ? Butum iŋ'eene Faafam: Faafa, a̱fakanam t'ewahatu yendu yite sílaam su? Bare fu ewahatu yendu ékinineŋe fu n'ibin t'etaam ye. 28 Íñje kaanu: Faafa, á̱nikan huruwu húuwe! Náami kaaji kíhaminno t'etiir bufor bu keene: ---Ínikananikan ho, abe íñje kasooñu ínikan ho. 29 Hahooja héeyemie hu toko hijamajam kaaji ku. Bakaake n'iŋi kaane: ---Jaa, karanda fu! Bakaaku ni kaane: ---Amalaka áhamine fee ne o! 30 Bare Yesu n'aaniin: ---Uŋu húuma híiit hi kaaji konde kíhamine fu, bare uŋu hoonuun hu. 31 Kajoonan kite bakate ku t'etaam ye kireeŋa; kákutoor kite Setani aseef ite te yo kireeŋa yooŋ. 32 If'ija ayak abin áami iyitee t'etiir, íñje kañaku ésuk i fe keebin t'íñje. 33 (Ti kirim konde t'áwufoore fu buŋ b'eket yeene eja fu ariike.) 34 Hahooja hu ni heeno: ---Busokeesok t'Eluwa i kaanuku Afakana u, buroŋ boone bite hiraanu. Buŋ b'a̱yino fu kasooñu a̱ane Añi ute Húŋgowulan hu awarawar kayitiee t'etiir? O aamo fu aañ, Añi ondu ute Húŋgowulan hu? 35 Yesu n'aaniin: ---Meejaaŋe mu muroŋa diye n'aruun, bare iti mifiyo. Hi meemo hu n'aruun n'ariware fu kañaahu, ébaani i etum'ebin éfufuun. Ábuki an eeje t'ébaani, ámeyiit t'aja du. 36 Náami naane aamo i meejaaŋe mu muroŋa n'aruun, áriyilen te mo man n'áriyemi bakan bakate meejaaŋe. Hi Yesu asoke hu bondu ahaban, n'anuut toko, abe n'aja ánuuseiin t'akambe. 37 Bija naane áhine i tu buhooŋiiin buroon úkaan beehaŋiin kikaw fe, káyilenut mayet te o. 38 B'Esayi ayiŋana ite Atambatun abine bu asok ni bihaŋ bibaj. Aanaan: «Atemit, aañ áyilene fu báhamin bite b'uni? Aañ a á̱wufoore fu sembe súuwe?» 39 Kayinaat káyilen, abe bonde Esayi asooñe fu asok iŋi naŋ. Aanaan: 40 «Atambatun áhiniinhin kéefuum, kaanuku ñíkiniin itim'iŋi ñujuk, afeŋkafeŋk yooŋ ñúwejet ñooniin, kaanuku itim'iŋi ñínandin; itim kabin káwuŋgan nu boone éehiniin kéekoyi.» 41 Esayi asokasok bondu aŋarkeyi naane aŋandanaŋandan kániku kite Yesu, abe te o t'asoke fu bondu. 42 N'abaj bare t'eseef ite Esuwif i kumuumiin bakan keehooje kéeyilene ti Yesu. Bare kakañenut kasoku bo t'etiir iŋ'ite Efarisiyeŋ i, kaanuku itim kabin kawiisee ti báalawum booniin. 43 Kúŋgowulan ku kasokorooriin, tu boko hihaŋahaŋ Atambatun asokorooriin. 44 Yesu n'áhamin t'etiir aane: ---An éeyilene u t'íñje, t'íñjeiit barebare t'áyilene fu, bare áyilena yooŋ t'an éeboñinam u. 45 Abe an eejukam u, ajuka yooŋ an éeboñinam u. 46 Íñj'eemo u naane meejaaŋe mu, ibinabin t'etaam i kaanuku an fe éeyilene t'íñje, atum'aŋk'áyemi t'ébaani. 47 An af'ajam kirim kúuma, abe áhinut naane isoke i, íñjeiit iyako kajoonan, ábuki kájoonaniit bakan k'ibine fu t'etaam ye, bare kafakaniin. 48 An af'ateñekaam, abe n'ateñeko yooŋ kirim kúuma, o katinanee. Hirim h'isoke hu hija fu katinan koone tu hunak hiraanu hu. 49 Abajut bike b'inoŋkooree iisok, bare Faaf u humuumo éeboñinam u áwufooramwufoor b'iware bu kasoku fe. 50 Abe ímoomi kaanuku báhamin boone ufu buwun buroŋ béehabanaariit bu. Náami bimb'isok, iŋ'isok bo naane ti Faafam asokam du bo.

13

1 H'aamo hu memee efeet ite Kánuutina ku Esipt n'eŋ'eyooso, Yesu n'ámeyi kaanuku ewahatu yeene yite kanuutu ku t'etaam ye eeja t'etiir ti Faaf u ereeŋa. Afiyafiya ámaŋi bakan koone keeemo ku t'etaam i, abe n'ámaŋiiin bija yooŋ tu hunak hiraanu hu. 2 Yesu n'eriboora yeene ni káyemi tu buñoofo éhijiima. Suda, añi ite Simoŋ Iskariyot, Setani káaheekin éefuwo wúkondin kaanuku eebin eejoohen Yesu. 3 Yesu ámoomi kaanuku akina humuumo t'Atambatun t'ánuutina fu, te o yooŋ t'abatuko fu. Ámoomi yooŋ kaanuku Faaf u ásikasik dóonodoon fe anaŋo tu sumoŋu. 4 N'arito ti káyemie du tu buñoofo bu, eenuutan kájufa koone kitiira ku, abe n'ásik ebara eeraato. 5 N'áyunan móhujo ti hibeñuwar, abe n'ásit kañawu wuwot wute eriboora yeene. Ahaban, n'atot wo n'ebara y'araatee i. 6 H'areeŋe hu Simoŋ Piyeer, áyin u n'aano: ---Anahaan u, awe a̱ja fu kañawiam wuwot? 7 Yesu n'aano: ---Á̱meyiit b'íhin bee hahiye, bare awe bibin kajoku. 8 Piyeer n'aano: ---At'a̱jam mo hikee awe a̱ñawam wuwot! Yesu n'aano: ---Ifit'iñawi wuwot, a̱roŋut kabaju t'íñje doon. 9 Simoŋ Piyeer n'aano: ---Anahaan u, kame atum'a̱raan tu wuwot wu barebare; a̱ñawam sumoŋu ni hikaw hu fe! 10 Yesu n'aano: ---An eeñawee ahaban asawuleit biñawo, kane arko am añawe wuwoto, ábuki akuurakuur but. Abe aruun arikuurakuur, bare árireyiiit. 11 (Yesu ámoomi an eeja u kajoohen koone; ho híkinineŋe fu n'aane: «Árireyiiit arikuure fu.») 12 Hi Yesu añawiin hu wuwot ahaban, n'asol kájufa koone, abe n'abatuko ariiko. N'aaniin: ---Arijokajok naane íhinuun i iye? 13 Kaanuku ariiruwam, aŋ'arienam «Ámuse u» man yooŋ «Anahaan u», abe arikooŋakooŋ, ábuki nu múniyo. 14 If'ija ayak abin áami iñawuun wuwot, íñj'eemo u Anahaan u, n'Ámuse u yooŋ toko, aruun yooŋ ariwarawar kañawoor wuwot. 15 Íwufooruunwufoor naane ariware i káhinu kaanuku aŋ'aribin árihinoor iyu. 16 Iisokuun bifeeneŋ bu: aroka ahaŋut an u t'aamo du tu burok bu, an yooŋ eeboñee ahaŋut an eeboño u. 17 Makamu árimoomi bo, af'árihin bo, kikawuun katoofu naane. 18 «Árireyiiit k'isoke fu, ábuki ímoomi naane k'ijifane ku kaamo i ariike. Bare beesokee bu ti Míkiñjin mu buwarawar kabaju. Meenaan: "An i iriñoofee u t'afeeneŋ ásokumam." 19 Isokuun bo hahiye ti bireeŋoorut, kaanuku ifi bibin bireeŋ, n'árimeyi kaanuku "Íñj'eemo fu an eeemo u". 20 Iisokuun bifeeneŋ bu: an af'ajok áwariee ake i iboñe, íñje a ajoke fu áwariee; abe an eejokam áwariee, an éeboñinam u a ajoke fu áwariee.» 21 Hi Yesu asoke hu bondu ahaban, eholo fe n'ehabano. N'asok akuur but aane: ---Iisokuun bifeeneŋ bu: ake t'aruun kásikiam asaan bakan. 22 Eriboora i ni káheelinool kareyi fe, bare kámeyiit aañ i Yesu ámaŋie fu kasoku. 23 Ake tu boko, ariboora u i Yesu ámaŋie-maŋie u, ariikariiko kaagoroor ne o. 24 Simoŋ Piyeer n'ayito emoŋu kaanuku éekandijen Yesu aañ a asoke fu. 25 Ariboora ondu n'ayaajo ti Yesu abe n'aano: ---Anahaan u, aañ a á̱maŋie fu kasoku? 26 Yesu n'aano: ---Iilejan amburu onde tu mutob mu. An ija u kasaano, akina. Náami eelejan amburu u tu mutob mu, abe n'asaano Suda, añi ite Simoŋ Iskariyot. 27 Hi Suda ajoke hu amburu u kep, Setani n'ayoosoo. Yesu n'aano: ---B'a̱ja bu káhinu, a̱moken te bo! 28 (Mayet afeeneŋ ti kéeyemie ku toko tu buñoofo bu ajoke iŋi naŋ ni Yesu asoko fii. 29 Makamu Suda af'anaŋ sírirem sooniin, bakaake tu boko n'iŋi kaane man Yesu ámaŋio kaanu aja ájoohenn buroon bi kasawulee bu bija t'efeet i, man yooŋ n'aja asarah keebajut ku.) 30 Suda n'asa amburu u, abe n'aŋ'amoken yooŋ anuut. Taanak tu káajonin. 31 Hi Suda anuute hu, Yesu n'aane: ---Hahiyu Añi ute Húŋgowulan hu ánikanee, abe o yooŋ káwufoor ésuk i naane Atambatun ánike i. 32 Abe h'aja hu ayak abin áami áwufoora naane Atambatun ánike i, Atambatun yooŋ káwufoor akina humuumo naane Añi u ánike i, abe o káhinu bo memee. 33 Kúñuumo, kawasoor kite k'úne iŋkut kikamb. Aruun kaŋesiam, bare iisokuun hahiye naane isoke i Esuwif i: at'áriyini bija t'ija du. 34 Iisaanuun eluwa éyeni: árimaŋioori. Naane ímaŋiuun i, iyu yooŋ a ariware fu kámaŋioori. 35 Af'árimaŋioori, ésuk i fe n'eŋ'émeyi kaanuku aruun eriboora íima. 36 Simoŋ Piyeer n'aano: ---Anahaan u, diin t'a̱ja fu? Yesu n'aano: ---At'á̱yini bibin hahiye t'ija du, bare bija hágila, awe bija bibin. 37 Piyeer n'aano: ---Anahaan u, iŋi naŋ n'itif'íyini kasayii ti hiñaawu hahiye? T'eemo dee, ifaraa kásiku síhiiniam isaan uŋu húuwe hu! 38 Yesu n'aano: ---A̱faraa kaketu uŋu húuma hu? Iisoki bifeeneŋ bu: bala káajuloon ku kusok, awe kaanu á̱ameyiitam kireeŋ kíhaaji.

14

1 Yesu n'asooñ aaniin: ---Atum'ariyinoor doon fe. Áriyilen t'Atambatun, abe n'áriyilen yooŋ t'íñje. 2 Báakinum bondu t'enuuf ite Faafam biheek. Arko yéeni nu múniyoiit, man isokuun bo. Bare iija ifareuun toko t'ariware du kakinu. 3 If'ifareuun t'ariware du kakinu ihaban, n'iŋ'ísooñin boonuun núuriboor, man n'áriyemi t'ija du káyemi. 4 T'ija du, árimoomi bítim bu. 5 Taamas n'aano: ---Anahaan u, írimeyiit t'a̱ja du. Buŋ b'iriyino fu kámeyi bítim bu? 6 Yesu n'aano: ---Íñj'eemo fu bítim bu, nu múniyo mu, nu buroŋ bu. An ayinaat bija ti Faaf u t'aŋaasut t'íñje. 7 Af'árimeyiam, n'aŋ'árimeyi yooŋ Faafam. Abe hahiye árimoomio, abe arijuko yooŋ. 8 Filip n'aano: ---Anahaan u, á̱wufoor uni Faaf u, kikaw uni n'uŋu kutoof. 9 Yesu n'aano: ---Filip, naane ifiyee i n'aruun fe, á̱meyioorutam? An eejukam u, ajuka Faaf u. Iŋi naŋ n'a̱ane fu: «Á̱wufoor uni Faaf u»? 10 Kame á̱yilenut kaanuku íñj'endu ti Faaf u, abe Faaf u yooŋ ondu t'íñje? Kirim ku kiŋk'isokuun fe kúuma kíiit, bare Faaf eeemo u t'íñje af'anoŋk éehin burok boone. 11 Áriyilen naane eenuun i íñj'endu ti Faaf u, abe Faaf u yooŋ ondu t'íñje. Arko yooŋ áriyilenut báhamin búuma, áriyilen kame uŋu buroon bimb'íhin. 12 Iisokuun bifeeneŋ bu: an af'áyilen t'íñje, o káhinu yooŋ buroon bimb'íhin. Abe o káhinu beehaŋe, ábuki íñje ija ti Faaf u. 13 Abe doon d'arilawe fe tu huruwu húuma, íñje káhinu do, man íñje eeemo u Añi u n'íwufoor ésuk i naane Faaf u ánike i. 14 Doon fe d'ariyino kalawu tu huruwu húuma, íñje káhinu do. 15 Yesu n'asooñ aane: ---Arko árimaŋiammaŋi, aruun káhinu b'isokuun bu. 16 Íñje kalawu Faaf u éeboñinuun ake Áyokunana éeyemi n'aruun ko kireyi fe. 17 O aamo fu Búwejet bumbu búwufoor ésuk i múniyo mu. Bakate ku t'etaam ye biteñekoo, ábuki kayinaato kajuku, kayinaato yooŋ kámeyi. Bare aruun árimoomio, ábuki akinakin n'aruun, o yooŋ káyemi n'aruun. 18 «It'iwasuun unoonuun naane biñi éfiiten, aaa, íñje kásooñina t'aruun. 19 Aroŋee diŋgilis bakate ku t'etaam ye it'iŋki kajukam. Bare aruun, aruun kajukiam, ábuki íñje karoŋu, abe aruun yooŋ karoŋu. 20 Hunak hondu ifi hireeŋ, n'aŋ'árimeyi kaanuku íñj'endu ti Faafam, aruun bokondu t'íñje, íñj'endu yooŋ t'aruun. 21 «An eejame u kirim kúuma, abe n'áhin naane kusoke i, o aamo fu éemaŋiam u. An éemaŋiam u, Faafam kámaŋio; íñje yooŋ kámaŋio, abe n'iŋ'ijukanoo.» 22 Suda (Súdaiit Iskariyot) n'aano: ---Anahaan u, buŋ b'aamo fu awe bujukano t'uni barebare, abe at'a̱jukano t'ésuk i kareyi? 23 Yesu n'aano: ---An af'ámaŋiam, o káhinu doon d'isoke du. Faafam kámaŋio, abe n'iŋ'iribin te o íñje ni Faafam iriikin te o. 24 An éemaŋiitam u, at'áhin báhamin b'isoke bu. Abe hirim honde hah'arijam iye húuma híiit, bare hite hu Faafam éeboñinam u. 25 «Bonde íñje isokuun bo h'iroŋe hee n'aruun. 26 Bare Áyokunana u, eeemo u Búwejet Beenabe bu bi Faaf u aja bu káboñina tu huruwu húuma, o kaliikenuun doon areyi fe, abe o kábaŋinanuun b'isokuun bu bireyi fe. 27 «Káasuumaay k'iwas fee n'aruun; káasuumaay kúuma k'iwunuun fu. Iwunutuun ko aliik naane bakate ku t'etaam ye ii kawun. Atum'ariyinoor doon fe, atum'árikoleyi yooŋ. 28 Arijamajam naane eenuun i: "Iija, bare íñje kásooñina t'aruun." Af'árimaŋiam, n'uŋu hutoofuun dómbokun naane ija i ti Faaf u, ábuki Faaf u ahaŋamhaŋ. 29 Isokuunsok bo hahiye ti bireeŋoorut, kaanuku ifi bibin bireeŋ, n'aŋ'áriyilen. 30 Iroŋut káhamin n'aruun akamb iye, ábuki aseef ite etaam ye ondu ti bibin. Múniyo abajut sembe t'íñje, 31 bare bakate ku t'etaam ye kawarawar kámeyi kaanuku ímaŋamaŋi Faaf u, abe yooŋ iŋ'íhin naane aa asokam. Aririto núuja!»

15

1 Yesu n'asooñ aane: ---Íñj'eemo fu nunukanuk nite nu nu múniyo nunnu nubuk kireseŋ ku, abe Faafam af'atofotoor no. 2 Biland búuma béebukaariit bu, aŋ'afiit bo, abe bumbu bubuk, n'aŋ'abend bo kaanuku beehaŋ kabuku. 3 Ariheeka ariikuur naane nunukanuk neebendee, abe báhamin b'isokuun bu bíkinineŋe fu. 4 Arijok t'íñje, n'ijok yooŋ t'aruun. Kaaland kiyinaat kabuku miriyaay unoon te ko tu kulooñut tu nunukanuk; aruun yooŋ, afut'arijok t'íñje, at'áriyini kabuku miriyaay. 5 «Íñj'eemo fu nunukanuk nu, n'áriyemi biland bu. An eejoke u t'íñje, abe n'ijok te o, o kabukoor miriyaay úkaan, ábuki ariyinaat káhinu doon fe t'inooto. 6 An eejokut u t'íñje, o káfiitenee tíyaŋ naane kaaland keefiitee. Abe biland bu ifi bibin bisay, iŋi biheree béefiitenee ti sineemak béesufo. 7 Bare af'arijok t'íñje, abe n'arijok ti kirim kúuma, doon fe d'ariyak kalawu, aruun kabaju do. 8 Af'aribuk miriyaay meehooje, iyu i Faafam aja fu kánikanee, iyu yooŋ a arija fu káwufoor kaanuku aruun eriboora íima. 9 Ímaŋiuunmaŋi naane Faaf u ámaŋiam i. Arijokoor ti kámaŋi k'ímaŋiuun ku. 10 Af'árihin b'isoke bu, ibaa kámaŋiuun naane íhine i yooŋ bi Faafam asoke bu, abe abaa yooŋ kámaŋiam. 11 «Isokuunsok bonde fe kaanuku kikawuun keetoof naane húuma hu hutoofe i, abe n'aritoofan árihabanein. 12 Hirim húuma honde: árimaŋioori naane ímaŋiuun i. 13 An éesike síhiinio asaan iŋ'ite hu bákawiyo, abajut kámaŋi keehaŋe kondu. 14 Arko áriihin b'isokuun bu, n'aŋ'áriyemi bákawiyam. 15 Iroŋutuun kaane eroka, ábuki aroka ámeyiaariit te naŋ t'an u tand'arok aamo fu. Iŋ'eenuun aruun bákawiyam, ábuki b'ijame bu ti Faafam fe, isokuunsok bo. 16 Áruuniit arijifanam fu, bare íñje ijifanuun fu, abe n'iboñuun kaanuku ariija aribuk miriyaay, miriyaay mite bifiyo. Af'árihin bo, Faaf u kawunuuun doon fe d'ariyako kalawu tu huruwu húuma. 17 Náami b'eemo bu ti kasoku koonuun beemo fu árimaŋioori.» 18 Yesu n'asooñ aane: ---Bakate ku t'etaam ye kahuufuunhuuf, bare áribaŋino kaanuku íñje i kajabe fu kahuuf. 19 Arko yéeni aruun bakate t'etaam ye, n'iŋi kámaŋiuun, ábuki n'aŋ'áriyemi k'afeeneŋ ku. Bare aruun bákateiit t'etaam ye, ábuki ijifanuunjifan, abe n'íkajinuun; aŋkut árihin nu boko t'afeeneŋ. Iŋ'ite ho h'ésuk i ehuufuun fu. 20 Áribaŋino naane isokuun i: «Aroka ahaŋut an u t'aamo du tu burok bu.» Káhihinooramhihinoor, boko yooŋ káhihinooruun. Kajamut báhamin búuma, iti kajam yooŋ boonuun bu. 21 Bare boko káhinuuun bondu fe aŋarkeyi naane aruun bákuuma ku, ábuki kámeyiit an éeboñinam u. 22 Arko yéeni ibinut, abe íhaminutiin yooŋ, man kasejanee wuhoofoor wooniin. Bare hahiye, kabajut húkuuseima bija tu wuhoofoor wooniin. 23 An eehuufam u, ahuufa yooŋ Faafam. 24 Arko yéeni íhinut tu buhooŋiiin buroon b'an fe ámusut káhinu, man kasejanee wuhoofoor wooniin. Bare hahiye kajuka burok búuma, bokondu yooŋ ti kahuufu uni, íñje ni Faafam. 25 Iyu yooŋ, kaanuku man hirim honde heekiñjee hu ti kaawiit kite Eluwa yeeniin ni hibaj. Heenaan: «Kahuufamhuuf t'íhinut doon.» 26 «Áyokunana u bibin: o aamo fu Búwejet bite múniyo mu, eeyak u kánuutina ti Faaf u. Íñje káboñinuuno tu huruwu hite Faaf u, abe o kasokuuun búuma bu fe. 27 N'afin áami aruun, aruun kasoku ésuk i búuma bu, ábuki huta hu ti hítiyar hu, aruun bokondu ti kariboor n'íñje.

16

1 «Isokuunsok bondu kaanuku atum'aribin ariwasan káyilen ku t'íñje. 2 Boko kawiisuuun ti ñáalawum ñite ñ'úne. Ho kareeŋu toko, keeyakuun ku kayoolu kayinoor n'iŋi kaane boko káhine beetoofe Atambatun. 3 Boko káhinu iyu aŋarkeyi naane kámeyiit Faaf u, kámeyiitam yooŋ. 4 Bare isokuunsok bo kaanuku ifi bija ayak abin áami bibaja, n'áribaŋino kaanuku ibinabina isokuun bo. ---Isokutuun bo hítiyar hu, ábuki úmoomi t'afeeneŋ. 5 Hahiyu íñj'endu ti bija t'an éeboñinam u, abe mayet afeeneŋ t'aruun ákandijenam aanam: «A̱aja diin?» 6 Bare siheluun fe sihabanahabano iŋi báhamin b'isokuun bee. 7 Bifeeneŋ bare b'isokuun fu: ahaŋ kajaku bija t'aruun n'ija, ábuki ifit'ija, Áyokunana u man abin t'aruun. Bare if'ija, n'iŋ'íboñinuuno. 8 Abe af'abin, o káwufoor bakate t'etaam i kaanuku kabuutabuut kikawiin tu wuhoofoor wu, ni beejoŋoore bu, ni ti majoonanar mite Atambatun. 9 Kabuutabuut kikawiin tu wuhoofoor wu, ábuki káyilenut t'íñje. 10 Kabuutabuut kikawiin ti beejoŋoore bu, ábuki iija ti Faaf u, abe ariroŋutam kajuku. 11 Kabuutabuut kikawiin ti majoonanar mite Faaf u, ábuki aseef ite etaam ye ajoonanee ahaban. 12 «Ibajabaj bike beehooje bite kasokuuun, bare it'isokuun bo hahiye, buroŋa ni biniŋuun. 13 Búwejet bite múniyo mu ifi bija bibin, bo káwufooruun múniyo mu mireyi fe. Utu busok doon du bunoŋke beeyinoor, bare bo kasokuuun naŋ ni bijame fu fe, ni beeware bu yooŋ kabaju. 14 Bo kánikanam, ábuki doon di bija du kasokuuun fe, t'íñje ti diyak fu kánuutina. 15 Doon di Faaf u abaje du fe, dúuma du yooŋ. Iŋ'ite ho h'eene fu doon du Búwejet bu bija du kasokuuun, t'íñje ti biyak fu do kajamu. 16 ---Aroŋee diŋgilis at'aŋk'áriheelin t'íñje, abe diŋgilis yooŋ kep n'aŋ'arisooñ arijukam. 17 Bakaake t'eriboora yeene n'iŋi kaanoor: ---Kame fíya h'aane hee: «Aroŋee diŋgilis at'aŋk'áriheelin t'íñje, abe diŋgilis yooŋ kep n'aŋ'arisooñ arijukam» abe n'aane yooŋ: «Aŋarkeyi iija ti Faaf u», heemo fu fíya naŋ? 18 Kame fíya «aroŋee diŋgilis» y'asoke i, eemo fu naŋ? Újokut fu naŋ n'ámaŋie fu kasoku. 19 Yesu n'ámeyi kaanuku kámaŋiomaŋi kákandijen. N'aaniin: ---Eenuunyen: «Aroŋee diŋgilis at'aŋk'áriheelin t'íñje, abe diŋgilis yooŋ kep n'aŋ'arisooñ áriheelin t'íñje.» Bo me b'ariñaŋoor fii? 20 Iisokuun bifeeneŋ bu: aruun kayiyu dómbokun, abe bakate ku t'etaam ye kikawiin katoofu naane. Aruun kátaañian, bare kátaañi koonuun bibin káyemi katoofu. 21 Anaare af'áyemi ti bija bíyihino, aŋ'átaañian, ábuki sílaam soone sireeŋa. Bare af'aja ayak abin áami áyihinaa, n'aŋ'afiil káseñji koone fe, ábuki hikawo hutoofa dómbokun naane aamo i añi áyooseino t'etaam ye. 22 Aruun yooŋ iyu, aruun bokondu hahiye ti kátaañi. Bare íñje kasooñu ijukuun, abe kikawuun katoofu naane. An at'áyini kanuutan katoofu kondu t'aruun. 23 «Hunak hondu ifi hireeŋ, ariroŋutam kákandijen doon fe. Iisokuun bifeeneŋ bu: doon fe d'ariyak kalawu Faaf u tu huruwu húuma, o kawunuuun do. 24 Bija t'úmiye, arilawut doon fe tu huruwu húuma. Arilaw, abe n'aŋ'ariwunee. Iyu, kikawuun n'uŋu kutoof dómbokun. 25 ---Bonde b'isokuun bu fe, ijokajok bo ikolofan. Bare hunak hu bibin kareeŋu, it'iŋk'ikolofanuun báhamin. Íñje kasokuuun bite bu Faaf u akuur but. 26 Hunak hondu, aruun kalawu Faaf u buroon tu huruwu húuma. Eenutuun íñje kalawio bija t'aruun, 27 ábuki Faaf u humuumo ámaŋiuunmaŋi. Ámaŋiuunmaŋi aŋarkeyi naane árimaŋiammaŋi, abe n'áriyilen yooŋ kaanuku te o t'ínuutina fu. 28 Ínuutinonuutin ti Faaf u, abe n'ibin t'etaam ye. Hahiye iinuut t'etaam ye, abe n'ibatuko ti Faaf u. 29 Eriboora yeene ni kaano: ---Iyu tíme, hahiyu á̱hamina akuur but, aŋkut a̱kolofan. 30 Hahiyu írimeyia kaanuku á̱moomi biyinoor beeemo bu ti hikaw hite húŋgowulan, o t'ákandijenooruti bo. Iŋ'ite ho h'íriyilene fu kaanuku t'Atambatun t'á̱nuutina fu. 31 Yesu n'aaniin: ---Hahiyu áriyilena? 32 Bibin birko, abe areeŋee, aruun biyisaloolo arireyi fe huruw t'enuuf te o, ariiwasam unoonam. Bare it'íyemi unoonam, Faaf u ondu n'íñje. 33 Isokuunsok bonde kaanuku ariibaj t'íñje káasuumaay. Aruun kajuku sílaam t'etaam i. Bare arijok alitee! Iheekaheek etaam i!

17

1 Hi Yesu áhamine hii ahaban, n'ayit ñíkino t'etiir abe n'aane: ---Faafa, ewahatu i ereeŋa. Á̱nikan Añi úuwe man Añi úuwe yooŋ n'ánikani. 2 Ábuki a̱wunowun sembe tu kúŋgowulan ku fe, kaanuku aŋ'abin awun bakan k'a̱saano ku fe buroŋ béehabanaariit bu. 3 Abe buroŋ béehabanaariit bu beemo fu kámeyii, awe Atambatun afeeneŋ u ite u nu múniyo, ni Yesu Kiris a á̱boñina u. 4 Ínikaninikan t'etaam ye, ábuki ihabana burok b'a̱saanam bu kaanuku íihin. 5 Faafa, hahiyu á̱nikanam naane ifiyee i ínik h'íyemie hu n'awe t'etaam i ebajoorut. 6 «Bakan k'a̱jifane ku t'etaam ye a̱awunamiin, íhiniinhin kéemeyii. Bákuuwe ku yéeni. N'a̱wunamiin, abe ni kájeŋgin hirim húuwe. 7 Hahiyu kámeyia kaanuku buroon b'a̱wunam bu fe, t'awe tu búnuutina fu, 8 ábuki isokiinsok kirim k'a̱saanam ku, abe kajokajok ko. Bukuuriinkuur kaanuku t'awe t'ínuutina fu, abe káyilenayilen yooŋ kaanuku awe á̱boñinam. 9 «Íñj'endu ti kalawii bija tu boko. Ilawut bija ti bakate ku t'etaam ye, bare ilawalaw bija ti bakan k'a̱wunam ku, ábuki bákuuwe ku. 10 Bakan k'ibaje ku fe bákuuwe ku, abe bakan k'a̱baje ku fe bákuuma ku; abe iŋi káwufoor ésuk i naane ínike i. 11 Aroŋee diŋgilis, it'iŋk'íyemi t'etaam i: iibin t'awe; boko bare karoŋa te yo. Faafa, awe eenabe u, a̱jukariin ti sembe site huruwu húuwe, huruwu h'a̱wunam hu, man ni káyemi afeeneŋ naane waaamo i afeeneŋ, íñje n'awe. 12 H'íyemie hu nu boko, iŋ'ijukariin ti sembe site huruwu húuwe, huruwu h'a̱wunam hu. Íñje if'ijukariin, abe mayet afeeneŋ tu boko átowutee, kane arko eefiyee u awar bútowuto hiraanu kaanuku man beesokee bu ti Míkiñjin mu ni bibaj. 13 «Hahiyu iibin t'awe, abe h'iroŋe hee t'etaam ye h'isoke fu bondu fe, kaanuku man katoofu kómbokun keeemo ku t'íñje ni kíyemi yooŋ tu boko. 14 Isaaniinsaan hirim húuwe, abe bakate ku t'etaam i ni kahuufiin aŋarkeyi naane kanooto bakate t'etaam i, naane inooto i yooŋ an ite t'etaam i. 15 Ilawuti eeni á̱nuutanniin t'etaam i, bare a̱jukariin man Setani atum'abin áhiniin doon. 16 Boko bákateiit t'etaam i, naane inooto i yooŋ an ite t'etaam i. 17 Á̱wufooriin múniyo mu kéeyemi bakan kúuwe káhabanein. Hirim húuwe heemo fu múniyo mu. 18 Naane á̱boñinam i t'etaam i, íñje yooŋ iiboñiin. 19 Isaanisaan buroŋ búuma bireyi fe uŋu hooniin hu, kaanuku man boko yooŋ ni káyemi bakan kúuwe káhabanein. 20 «Ilawuti bija tu boko barebare, bare bija yooŋ ti keeyak ku bibin káyilen t'íñje kane kajam hirim hooniin. 21 Faafa, íñj'endu ti kalawu kaanuku man kareyi fe ni káyemi afeeneŋ, naane a̱amo i t'íñje, n'íyemi yooŋ t'awe; kéeyemi tu wane afeeneŋ, man bakate ku t'etaam i ni káyilen kaanuku awe á̱boñinam fu. 22 Ínikaniinnikan naane á̱nikanam i, kaanuku man ni káyemi afeeneŋ, naane waaamo i afeeneŋ, íñje n'awe. 23 Aamo fu íñje n'íyemi tu boko, abe n'á̱yemi t'íñje, man ni káyemi afeeneŋ taŋ, bakate t'etaam i kéemeyi yooŋ kaanuku awe á̱boñinam fu, abe á̱maŋiiinmaŋi yooŋ naane á̱maŋiam i. 24 «Faafa, ímaŋamaŋi bakan k'a̱wunam ku ni káyemi yooŋ t'ija du káyemi, man ni kajuk kániku kúuma, kondu k'a̱wunam ku, ábuki á̱maŋiammaŋi t'etaam i éwuwanoorutee. 25 Faafa, awe éejube u, bakate t'etaam i kámeyiiti, bare íñje ímoomii, abe eriboora íima bokonde kámoomi kaanuku awe á̱boñinam. 26 Íhiniinhiin kéemeyii, abe íñje kasooñu íhin á̱ameyiee, man ni kámaŋi bakaaku naane á̱maŋiam i, abe íñje humuumam n'íyemi tu boko.»

18

1 Hi Yesu áhamine hii ahaban, n'aja n'eriboora yeene keekan kaatend kite Seduron. Etool émoomi ne bo; n'ayooso toko n'eriboora yeene. 2 Suda eeja u kajoohen koone ámoomi etool yendu, ábuki Yesu aŋ'afand bija toko n'eriboora yeene. 3 Suda n'aja t'etool i n'esulaan keehooje. Eseef ite esaraha i n'Efarisiyeŋ i kasaanosaan yooŋ bakaake ti kiŋki kajukar Enuuf ite Atambatun. Kajuŋkajuŋko, abe ni káyakan sijaaŋana ni kíit. 4 Yesu éemeyie u beewaro bu kabaju fe, n'ayaajanooreiin abe n'aaniin: ---Aañ a ariŋes fu? 5 Ni kaano: ---Yesu ite u Nasaret. Yesu n'aaniin: ---Íñje. Abe Suda eejooheno u o toko t'asiiŋee nu boko. 6 Hi Yesu aaniin hu: «Íñje», ni kañako, abe ni kaney tiis. 7 Yesu n'asooñ aaniin: ---Aañ a ariŋes fu? Ni kaane: ---Yesu ite u Nasaret. 8 Yesu n'aaniin: ---Eenuunyen fu íñje. Makamu íñje a ariŋes fu, ariwas kame bakaaku keeja. 9 Iyu i báhamin b'abine bu asok bihaŋe fu bibaj. Aanaan: «Faafa, ítowutanut mayet afeeneŋ ti bakan k'a̱wunam ku.» 10 Simoŋ Piyeer toko ni kábura; n'áruusin ko, abe n'asib ásukateen ite asaraha ómbokun u, eejilo káakondin kaatos ku. (Ásukateen ondu huruwu hoone Malkus.) 11 Bare Yesu n'aane Piyeer: ---A̱batikan kábura kúuwe ti kaahoon kite te ko. Butum it'íhujo t'ekot ite sílaam su yi Faaf u asaanam i? 12 Náami esulaan i, n'aseef ooniin, ni kiŋki kajukar Enuuf ite Atambatun ni kajok Yesu abe ni kakobo. 13 Ni kajab kaja ne o t'ake ániine huruwu hoone Aan. Aan ondu aamo fu faaf ite anaare Kayif, abe emit yendu Kayif áyemie fu asaraha ómbokun u. 14 Kayif ondu abine fu asok eseef ite Esuwif i hirim honde aane: «Ahaŋ kajaku afeeneŋ n'aket bija t'ésuk i fe.» 15 Simoŋ Piyeer, n'ake ariboora ni kasa Yesu ti hiñaawu. Ariboora ondu kámeyioorameyioori n'asaraha ómbokun u; iŋ'ite ho h'ayoosee fu y'afeeneŋ ni Yesu ti haanas hite ániine ondu. 16 Bare Piyeer n'ásiiŋein tíyaŋ kaagoroor ni karuŋ ku. Náami áwiyo ariboora éemeyioorie u n'asaraha ómbokun u n'ánuutin, abe ni káhamin akina n'ásuŋgute awenoora u éeyemie u ti kajukar kite karuŋ ku, abe n'ayoosan Piyeer. 17 Awenoora ondu n'aane Piyeer: ---Awe yooŋ, áruuniit ariemo fu kereŋ eriboora yite áyin ondu? Piyeer n'aano: ---Aaa, inooto ariboorao. 18 Eroka i, ni kiŋki kajukar Enuuf ite Atambatun kátifanatifan sineemak, abe ni káyemi tu búsuumo, ábuki aŋ'átumb ajokokan naane. Piyeer n'asiiŋo nu boko éesuumo yooŋ. 19 Asaraha ómbokun u n'ákandijen Yesu bike t'eriboora yeene, ni ti bamb'aliiken ésuk i. 20 Yesu n'aano: ---Iŋ'íhamin ti hahooja hu. Ko kireyi fe iŋ'iliiken ésuk i ti ñáalawum ñu, ni t'Enuuf ite Atambatun t'Esuwif i tindi kakuukanooro kareyi fe. Abajut bike b'ínuusee iisok. 21 Á̱akandijenam iŋi naŋ? Á̱kandijen keejamatanam ku naŋ n'isokiin fu. Kámoomi fe naŋ n'isoke fu. 22 Hi Yesu áhamine hii, ake ti kiŋki kajukar Enuuf ite Atambatun eesiiŋee kaagoroor ne o n'arofaŋato abe n'aano: ---Iyu af'á̱safin asaraha ómbokun u? 23 Yesu n'aano: ---Arko isokasok béekojie, a̱sokam biin bu. Arko isokasok bifeeneŋ bu, n'a̱fin á̱miñam iŋi naŋ? 24 Ahaban, Aan n'aane kaja ni Yesu o t'akobee du ti Kayif, asaraha ómbokun u. 25 T'ewahatu yendu, Simoŋ Piyeer toko tu búsuumo kep. Ni kákandijeno kaano: ---Awe yooŋ, áruuniit ariemo fu kereŋ eriboora yite áyin ondu? Bare Piyeer n'ajeeŋoor aane: ---Aaa, inooto ariboorao. 26 Ake t'eroka yite asaraha ómbokun u ámoomi toko, abe tu hubukeiin n'ániine u i Piyeer ajile u káakondin ku. N'aane Piyeer: ---Ijukuti ne o t'etool i? 27 Bare Piyeer n'aŋk'ajeeŋoor. Káajuloon ni kihaŋ kusok. 28 Eseef ite Esuwif i ni kanuut ti Kayif nu bújom bu bib, abe ni kaja ni Yesu t'enuuf ite Pilat águwernoor u. Bare eseef ite Esuwif i kayooseit, ábuki kane kayooso yéeni, man kakuur, abe kámaŋamaŋi bibin buñoofo t'efeet ite Kánuutina ku Esipt. 29 Náami Pilat éenuutin éeŋaabeiniin abe n'aaniin: ---Ariene ániine onde te naŋ t'atine fu? 30 Ni kaano: ---Arko yéeni ánukenooraiit, man iribin ne o irisaani. 31 Pilat n'aaniin: ---Árisiko aruun kumuumuun ariijoonano naane t'eluwa yeenuun esoke du. Ni kaano: ---Eluwa yeenuun ewunut uni iriiyool an. 32 Iyu i báhamin bi Yesu abine bu asok t'eket yeene naane eja i bihaŋe fu bibaj. 33 Pilat n'abatuko t'enuuf i. N'aruw Yesu abe n'aano: ---Awe a̱amo fu Áyi ite Esuwif i? 34 Yesu n'aano: ---B'a̱soke bii, awe a̱yinoore bo awe humuumi, man yooŋ bakaake kasoki bo t'íñje? 35 Pilat n'aano: ---Kame íñje Asuwif? Bakate ku t'aruun beebe, n'eseef ite esaraha i kásiki fu kasaanam. Naŋ n'á̱hine fu? 36 Yesu n'aano: ---Híyiaate húuma híteiit t'etaam ye. Arko yéeni híyiaate húuma hite t'etaam ye, eroka íima n'iŋi kasiiŋo yéeni kéetuum uŋu húuma hu kaanuku itim'ísikee isaanee eseef ite Esuwif i. Bare híyiaate húuma híteiit t'etaam ye. 37 Náami Pilat eeeno: ---Kame fu me awe áyi? Yesu n'aano: ---A̱soka bo, íñje áyi. Béekinineŋe bu n'ibukee iibin t'etaam ye bonde: kaanuku iisok ésuk i bifeeneŋ bu. An eeemo an ite bifeeneŋ aŋ'ajamatan bimb'isok. 38 Pilat n'aano: ---Bifeeneŋ aamo fu naŋ? Hi Pilat asoke hii bondu ahaban, n'asooñ anuut aja aŋaabo Esuwif i abe n'aaniin: ---Ijukut te naŋ t'ániine onde atine fu. 39 Bare efeet yeenuun ite Kánuutina ku Esipt eŋ'ereeŋ, iŋ'ifiy iwasanuun ake ti keekulee ku. Árimaŋamaŋi iwasanuun Áyi ite Esuwif i eeja? 40 Ni kátumb fu kataŋk t'etiir kaano: ---Aaa, atum'a̱wasano! A̱wasan Barabas! Abe bare Barabas ánukenoora.

19

1 Náami Pilat eeeniin kajok Yesu kéemiño ni hikarawas. 2 Kahaban, esulaan i ni kayit miland meebaje bisisa keeniir mo naane ékuhe yite áyi, abe ni káhin yo ti hikaw hite Yesu. Ni kasolo yooŋ kájufa kéeyuuse keelaañe. 3 Ni katof kaloho abe n'iŋi kaano: ---Írihamin n'awe, Áyi ite Esuwif i! Abe n'iŋi karofaŋato. 4 Pilat n'asooñ ánuutin abe n'aane hahooja hu: ---Arijamatan, iibinuun ne o tíyaŋ áriimeyi kaanuku ijukut te naŋ t'atine fu. 5 Náami Yesu éenuutin, o n'ékuhe yite bisisa bu, ni kájufa kéeyuuse keelaañe ku. Pilat n'aaniin: ---Ániine u ondu! 6 Bare h'eseef ite esaraha i, ni kiŋki kajukar Enuuf ite Atambatun kajuko hu, ni kataŋk kaane: ---A̱tibo t'ekuruwa eeket! A̱tibo t'ekuruwa eeket! Pilat n'aaniin: ---Árisiko aruun kumuumuun ariitibo t'ekuruwa, ábuki íñje ijukut te naŋ t'atine fu. 7 Esuwif i ni kaano: ---Iribajabaj eluwa, abe t'eluwa i awarawar kaketu, ábuki aanaan akina aamo fu Añi ite Atambatun. 8 Hi Pilat ajame hu kirim kondu, n'ahaŋ kákoleyi. 9 N'asooñ ayooso t'enuuf i abe n'aane Yesu: ---Diin t'á̱nuutina fu? Bare Yesu ásafinuto. 10 Náami Pilat eeeno: ---Butum a̱ateñeko káhamin n'íñje? Á̱meyiit kaanuku íkooki sembe site kawasani, ni sembe site yooŋ káhinu a̱atibee t'ekuruwa? 11 Yesu n'aano: ---A̱bajut t'íñje mayet sembe, kane arko taŋ s'Atambatun eeemo u t'etiir awuni su. Iŋ'ite ho aamo fu katin kite an éesikam u asaani kihaŋahaŋ kúuwe ku. 12 Áfiitin t'ewahatu yendu, Pilat n'aŋes efehe kaanuku eewasan Yesu. Bare Esuwif i n'iŋi kataŋk kaane: ---Af'a̱wasan áyin ondu, n'aŋ'áami á̱siiŋooreinoot n'áyi ómbokun eeemo u Rom! Ábuki an fe eeene akina áyi, an ondu anatoora áyi ómbokun u! 13 Hi Pilat ajame hu bondu, n'ánuutann Yesu tíyaŋ, abe n'aja ariiko t'eriikeey ite ajoonana u yeeemo i tindi kaane «Kaanaaj kite bujuju bu» (aamo fu «Gabata» ti kíhaminiin kite Esuwif i). 14 Bondu bibajabaj inde kaajiŋgan ku, efeet ite Kánuutina ku Esipt káayemiin naane kuwaatu. Pilat n'aane Esuwif i: ---Áyi oonuun ondu! 15 Bare ni kataŋk iŋi kaane: ---A̱yoolo! A̱yoolo! A̱tibo t'ekuruwa eeket! Pilat n'aaniin: ---Butum iitib áyi oonuun t'ekuruwa? Eseef ite esaraha i ni kaano: ---Iribajut ake áyi eewayee n'áyi ómbokun eeemo u Rom. 16 Náami Pilat éesik Yesu asaaniin kaanuku keetibo t'ekuruwa. Náami esulaan i keejok Yesu. 17 Yesu humuumo n'akando ekuruwa yeene eenuut hikinu hu, bija tindi kaane «t'Esendeen i» (aamo fu «Golgota» ti kíhaminiin kite Esuwif i). 18 Kareeŋa toko, esulaan i ni katib Yesu t'ekuruwa i. Ni katib yooŋ toko bákasuba tu sukuruwa, Yesu éeyemiiin t'etut. 19 Pilat asokasok t'akiñj bike, abe ni kanaŋ bo t'ekuruwa i. Bonde bikiñjee fu toko: «Yesu ite u Nasaret, Áyi ite Esuwif i.» 20 Keehooje t'Esuwif i kajaŋgajaŋga beekiñjee bu, ábuki ti Yesu atibee du t'ekuruwa i akamboorutee ni hikinu hu, abe bikiñjeekiñj ti kíhaminiin kooniin, ni ti kíhaminiin kite bakate ku Rom, ni ti kigerekaay. 21 Eseef ite esaraha i ni kaja kaane Pilat: ---A̱warut kakiñju «Áyi ite Esuwif i.» A̱warawar kakiñju aane: «Áyin onde aanaan akina aamo fu Áyi ite Esuwif i.» 22 Pilat n'aaniin: ---B'ikiñje bu utu bunuut. 23 H'esulaan i katibe hu Yesu t'ekuruwa i kahaban, ni kásik wañ woone w'asiimee wu, abe ni káruboor wo kúrub kibaakiir, huruw fe eebaj hifeeneŋ. Ni kásik yooŋ kájufa koone keeliilee ku huta hu t'etiir bija yooŋ t'etaam, abe keekiikutee. 24 Esulaan i ni kaanoor: ---Utum'újeh kájufa konde. Úya bukuuj núuyit núujuk eeja u ko kásiku. Iyu i báhamin bonde beesokee bu ti Míkiñjin mu bihaŋe fu bibaj. Meenaan: «Kásikasik wañ w'isiimee wu káruboor, abe ni kaya bukuuj keeyit keejuk eeja u kásiku kájufa kúuma.» Bondu b'esulaan i káhine fu. 25 Mari íñaay ite Yesu ámoomi t'asiiŋee kaagoroor n'ekuruwa i ti katibo du, akina n'at'o, ni Mari anaare Kilewopas, ni Mari ite u Magdala. 26 Hi Yesu ajuke hu íñaayo t'asiiŋee du kaagoroor n'ariboora u a ámaŋie-maŋie u, n'aane íñaayo: ---Waay, añi úuwe ondu. 27 Ahaban, n'aane ariboora u: ---Íñaayi ondu. Áfiitin tu hunak hondu, ariboora u n'arahan anaare u t'enuuf te o. 28 Bondu buwas, Yesu n'ámeyi kaanuku ahabanee areyi fe. N'áhamin kaanuku man beesokee bu ti Míkiñjin mu ni bibaj. N'aane: ---Búhujo bondu t'íñje. 29 Éndiis émoomi toko yeehooje bib n'ébiñ yeekeese. Náami esulaan i kéesik hupoons kéehujan ho ébiñ yendu, abe ni kaya ho tu hunuk hite nike nunukanuk iŋi kaane no hisop. Kahaban, ni kamaaren ho tu butum bite Yesu. 30 Hi Yesu áhujee hu ébiñ i, n'aane: ---Ahabanee areyi fe! Ahaban, n'aleeb nukuno, abe n'aket. 31 Erimaas ite Esuwif i n'éyemi naane kuwaatu, abe hunak hómbokun tu boko, ábuki hífimboorafimboor n'efeet yeeniin ite Kánuutina ku Esipt. Makamu Esuwif i kámaŋiit kawasu sini su tu bukuruwa bu t'erimaas yeeniin, ni kalaw Pilat kaanuku man wuwot wute keetibee ku tu bukuruwa bu nu wurebejee, suhunuŋ su seenuutanee toko. 32 Esulaan i ni kabin, abe ni kafiit wuwot wute átiyar u, n'ásooboriyan u keetibee ku ni Yesu. 33 Hi kareeŋe hu Yesu, ni kajuk kaanuku aheeka eeket. Iŋ'ite ho hi kafiituto fu wuwot. 34 Bare ake t'esulaan i n'ayao ni kataf koone ti kaaheeh. Halan ni hihaŋ híteyin, nu móhujo. 35 An eenabane u bonde ajukajuk bo ni ñíkino féet, abe b'anabane bu bite nu múniyo. Ámoomi kaanuku b'asoke bu bite nu múniyo, abe asokasok bo kaanuku man aruun yooŋ n'áriyilen. 36 Iye i bonde bije fu kaanuku man beesokee bu ti Míkiñjin mu ni bibaj. Meenaan: «At'abaj mayet hujojo hifeeneŋ heeyakee kafiitu.» 37 Nu musooñ yooŋ meene: «Boko káheelin t'an i kaye u.» 38 Hunuut toko, Siseef ite u ti hikinu hihi kaane Arimate n'abin eelaw Pilat ehunuŋ ite Yesu kaanuku eeja eehok yo. Pilat n'aano hee. (Siseef ite t'eriboora yite Yesu, bare ánuusanuuso, ábuki ákolakoleyi eseef ite Esuwif i.) N'aja abe n'ayit ehunuŋ i. 39 Nikodem eebine u aja haahu káajiim ku kajuku kite Yesu n'abin yooŋ. Áyitinoyitin doon deereeŋe síkilo butuman nu sumoŋu site mátiso meerokee ni miir n'alowes. 40 Ni kayit ehunuŋ i t'ésubaiin, abe ni kahut yo nu wuhuuy ti káyuusu yooŋ toko mátiso meehunde mu kep. (Iyu e Esuwif i ifi káhin buhunuŋ booniin bala kahok.) 41 Ti katibe du yéeni Yesu t'ekuruwa i, etool émoomi toko. N'abaj níbahindaa élum éyeni yeewakee t'elaaliñj, abe an ámusut kahokiee te yo. 42 Makamu erimaas ite Esuwif i émoomi naane kuwaatu, abe élum i yooŋ ekambut, ni kahok toko Yesu.

20

1 Tu hunak héeseina hu t'erimaas ite Esuwif i, Mari ite u Magdala n'aja t'élum i nu nuwasanoor nu. N'ajuk kaanuku ejuju yómbokun i yéefibe i karuŋ kite élum i enuutaneenuutan. 2 N'atey aja ajuk Simoŋ Piyeer, n'áwiyo ariboora i Yesu ámaŋie-maŋie u abe n'aaniin: ---Kayitayit ehunuŋ ite Anahaan u t'élum i, abe írimeyiit ti kanaŋe du yo. 3 Piyeer n'áwiyo ariboora ni kánuutin keeja t'élum i. 4 Ni katey t'ésubaiin, bare áwiyo ariboora ahaŋahaŋ Piyeer kateyi; n'ajab areeŋo t'élum i. 5 N'áruŋgunan éeheelin, n'ajuk wuhuuy wu tu wunaŋee du toko, bare ayooseit. 6 Simoŋ Piyeer éeyemie u inde hiñaawu n'afin áreeŋin, abe n'ayooso. N'ajuk wuhuuy wu tu wunaŋee du toko, 7 ni kaahuuy kéekumbaloole ku yéeni hikaw hite Yesu. Kaahuuy kondu kíyemiit nu waawu, bare kubooneeboon, abe ni kíkajinee. 8 Náami áwiyo ariboora eejabe u areeŋ t'élum i ayoosaa yooŋ. N'ajuk, abe n'áyilen kaanuku Yesu aritaa t'eket i. 9 (Múniyo eriboora i ti kánandinoorut Míkiñjin meesoke mu kaanuku Yesu awarawar birito t'eket i.) 10 Ahaban, eriboora i t'ésubaiin ni kabatuko bija ti kawanane du. 11 Mari n'asiiŋo tíyaŋ élum i aŋ'ayiy. O ti biyiy bu, n'áruŋgunan éeheelin níbahindaa élum i. 12 N'ajuk emalaka bákasuba keesiimee wañ weefañje ti kariikee t'ehunuŋ ite Yesu enaŋee du yéeni, aau bite hikaw hu, áwiyo bite wuwot wu. 13 Emalaka i ni kaano: ---Abuke, kame naŋ n'a̱yiy fu? N'aaniin: ---Kayitayit ehunuŋ ite Anahaan úuma, abe ímeyiit ti kanaŋe du yo. 14 O ti báhamin bu, n'aweteko, abe n'ajuk ake toko t'asiiŋee, bare akeetanut kaanuku Yesu. 15 Yesu n'aano: ---Ániin, kame naŋ n'a̱yiy fu? Aañ a a̱ŋes fu? Mari n'aŋ'aane man aroka ite t'etool i. N'aano: ---Abuke, arko awe a̱yite fu ehunuŋ i, a̱sokam t'a̱naŋe du yo iija íyitin yo. 16 Yesu n'aano: ---Mari! Mari n'áwuŋgan nu boone abe n'aano: ---Rabuni! (aamo fu «Ámuse u» ti kíhaminiin kite Esuwif i). 17 Yesu n'aano: ---Atum'a̱jokam, ábuki isiroorut ti Faaf u. Bare a̱ja a̱sok eriboora íima, a̱aniin iisiro bija ti Faafam eeemo u yooŋ Faafuun, t'Atambatun úuma eeemo u yooŋ Atambatun oonuun. 18 Náami Mari ite u Magdala eeja eeene eriboora i: ---Ijukajuk Anahaan u! Abe n'asokiin b'asoko bu. 19 Kaanendan ku ti dimaas yendu yoyo, eriboora i ni kakuukanooro t'eke enuuf, abe ni kakul wuruŋ wu, ábuki kákolakoleyi eseef ite Esuwif i. Yesu n'abin, n'asiiŋo t'etutiin abe n'aaniin: ---Káasuumaay kibaj t'aruun! 20 H'asoke hu bondu ahaban, n'áwufooriin sumoŋio ni kaaheeho. Eriboora i, kikawiin nu kútumb kutoof dómbokun naane kajuke i Anahaan u. 21 Yesu n'asooñ aaniin: ---Káasuumaay kibaj t'aruun! Naane Faaf u áboñinam i, íñje yooŋ iiboñuun. 22 H'asoke hu bondu ahaban, n'áwuur tu boko abe n'aaniin: ---Aribaj Búwejet Beenabe bu! 23 Bakan k'ariyak ku kaboŋket wuhoofoor wooniin, wo kaboŋketee. Bakan k'ariyak ku biteñeko kaboŋket wuhoofoor wooniin, utu wuboŋketee. 24 Bare Taamas, ake tu sumoŋu ni bákasuba ku (ii kaane Básumbeel bu), áyemiit nu boko hi Yesu abine hu. 25 Bakaaku eriboora ni kaano: ---Irijukajuk Anahaan u. Bare Taamas n'aaniin: ---Ifit'íheelin ti biraj biye du tu sumoŋio, íhinut toko huñuuriam, inaŋut yooŋ emoŋiam ti kaaheeho, it'íyilen. 26 Abaj kunak hutok nu kúsuba, eriboora i ni kasooñ kakuukanooro níbahindaa enuuf i, abe Taamas boko káyemie fu. Wuruŋ wu wukuleekul, bare Yesu n'abin, n'asiiŋo t'etutiin abe n'aaniin: ---Káasuumaay kibaj t'aruun! 27 Ahaban, n'aane Taamas: ---Á̱tofann diye huñuurii, abe n'á̱heelin tu sumoŋiam. Á̱tofann emoŋii, abe n'a̱naŋ yo ti kaaheeham. A̱raan kajeeŋan ku, á̱yilen! 28 Taamas n'aano: ---Awe a̱amo fu Anahaan úuma, n'Atambatun úuma toko! 29 Yesu n'aano: ---Aŋarkeyi naane a̱jukamjuk h'á̱yilene fu? Atoof ti kéeyilene ku ti kajukutam! 30 Yesu asooñasooñ áhin tu buhooŋu eriboora yeene buroon beehooje beehaŋiin kikaw, abe busokutee ti kaawiit konde. 31 Bare beeemo bu te ko bikiñjeekiñj man n'áriyilen kaanuku Yesu aamo fu Afakana u, Añi ite Atambatun. Abe af'áriyilen te o, n'aŋ'aribaj te o buroŋ bu.

21

1 Abaj kunak, Yesu n'asooñ áŋaasin t'eriboora yeene ti kaakaŋa han hite Tiberiyad. Iye i bije fu ariike: 2 Simoŋ Piyeer, ni Taamas (ii kaane Básumbeel bu), ni Natanayel (eekine u Kana yeeemo i ti Gálile), ni biñi bite Sebede, n'eriboora yooŋ bákasuba bakate Yesu kámoomi t'afeeneŋ. 3 Simoŋ Piyeer n'aaniin: ---Iija jambaal. Ni kaano: ---Iriibin yooŋ núuja. Náami keeja, abe ni kájufo tu busoona bu. Bare huhuk hondu kajokut doon fe. 4 Tíyemia ti bija kafiitu, Yesu n'áŋaasin ti katafa ku, bare eriboora i kámeyiit kaanuku akina. 5 Náami Yesu eeeniin: ---Kújakuwe, arijokajok bisaan? Ni kaano: ---Aaa. 6 N'aaniin: ---Árifiiten embaalu i inde baatos busoona bu, n'aŋ'arijok. Náami kéefiiten embaalu i. N'étumb ehooj bib ni bisaan kasooñen kayinaat kánuutanna yo tu móhujo mu. 7 Ariboora u i Yesu ámaŋie-maŋie u n'aane Piyeer: ---Anahaan u fu! Hi Simoŋ Piyeer ajame hu kaanuku Anahaan u, n'asol kájufa koone (ábuki anuutananuutan ko yéeni), abe n'átuuso. 8 Bakaaku eriboora ni kabin nu busoona bu iŋi kakaro káñakin embaalu i yeehooje i bib ni bisaan, ábuki kakamboorut ni katafa ku areeŋ simeetar téemeer. 9 Hi káwaneina hu, ni kajuk toko sineemak, ni bisaan béenibee, nu humburu. 10 Yesu n'aaniin: ---Áriyitin ti bisaan b'árijokina bu. 11 Simoŋ Piyeer n'ájufo tu busoona bu, abe n'áñakin ti katafa ku embaalu i yeehooje i bib ni bisaan béekunde: meemo téemeer ni bakan bákasuba nu sumoŋu ni míhaaji. Abe naane bisaan bu buhooje i fe, embaalu i ejeheit. 12 Yesu n'aaniin: ---Aribin ariiñoofo. An t'eriboora i akañenut kákandijeno aano: «Kame awe aañ?», ábuki kámoomi kaanuku Anahaan u. 13 Yesu n'átofin, abe n'ayit humburu hu éerubooriin ho. N'árubooriin yooŋ bisaan bu. 14 Híhaajiyan hi Yesu áŋaasin fii t'eriboora yeene huta h'aŋ'abin áritein t'eket i. 15 Hi Yesu n'eriboora i kañoofee hu kahaban, n'aane Simoŋ Piyeer: ---Simoŋ, añi ite Saaŋ, á̱maŋiammaŋi a̱haŋ bokonde? Simoŋ n'aano: ---Hee, Anahaan u, á̱moomi kaanuku ímaŋiimaŋi. Yesu n'aano: ---A̱tofotoor mimetek múuma. 16 Ahaban, n'aano húsooboriyan: ---Simoŋ, añi ite Saaŋ, á̱maŋiammaŋi? Simoŋ n'aano: ---Hee, Anahaan u, á̱moomi kaanuku ímaŋiimaŋi. Yesu n'aano: ---A̱tofotoor síkarniina súuma. 17 Ahaban, n'aano híhaajiyan: ---Simoŋ, añi ite Saaŋ, á̱maŋiammaŋi? Simoŋ n'átaañian naane Yesu ákandijeno i híhaajiyan aano: «Á̱maŋiammaŋi?» N'aano: ---Anahaan u, á̱moomi doon areyi fe; á̱moomi kaanuku ímaŋiimaŋi! Yesu n'aano: ---A̱tofotoor síkarniina súuma. 18 Iisoki bifeeneŋ bu: awe añi u, aŋ'a̱noŋk a̱akobooro nibaŋ núuwe, abe n'aŋ'a̱ja tu hutoofi du. Bare af'a̱ja ayak abin áami a̱haana, awe kayitu sumoŋii, ake eekobi nibaŋ núuwe, abe n'aja n'awe t'á̱maŋiit du bija. 19 (Hi Yesu asoke hii, áwufoorawufoor buŋ b'eket ite Piyeer eeja fu ariike, nu buŋ b'ayak fu kánikan Atambatun.) Ahaban, Yesu n'aano: ---Á̱seinam ti hiñaawu! 20 Piyeer n'aweteko, n'ajuk ariboora u i Yesu ámaŋie-maŋie u ti káseiniin ti hiñaawu. (Ariboora ondu abine fu ayaajo ti Yesu boko tu buñoofo bu, abe n'ákandijeno aano: «Anahaan u, aañ aja fu kajoohen kúuwe?») 21 Hi Piyeer ajuko hu, naane Yesu: ---Anahaan u, an ondu naŋ niyako fu kabaju? 22 Yesu n'aano: ---If'ímaŋi aroŋ bija kóyin k'iyak ku bíbatikeina, a̱kolakol ne bo? Awe á̱seinam ti hiñaawu! 23 Náami bijamaa ti kéeyilene ku kaanuku ariboora ondu at'aket. Yesu bare aanut at'aket. Aanaan: «If'ímaŋi aroŋ bija kóyin k'iyak ku bíbatikeina, a̱kolakol ne bo?» 24 Ariboora ondu oo anabane fee bonde, abe n'akiñj bo. Abe úmoomi kaanuku b'asoke bu bite toko. 25 Yesu áhinahin bike buroon beehooje-hooj. Arko yéeni beekiñjee ni bifeeneŋ, ni bifeeneŋ, íyilenut kaanuku wuwiit weeyak wu kakiñjiee nu wure t'etaam i ereyi fe.