John

1 Li húkitumahu, Hulimahu babaje tówum Ateemit ajuul̥ adunaayi. Hulimahu li Ateemit hulakowe, ban Hulimahu humum ho hommuu Ateemit. 2 Hulimahu li Ateemit hulakowe li húkitumahu. 3 Ateemit li Hulimahu láwuwenume wahawu feh. Bajut wah wabaje, wan Ateemit áwuwenumut li ho. 4 Li Hulimahu buloŋabu bulakowe. Ban buloŋabu bulakomuu mawuŋaamu mata bukanabuku. 5 Mawuŋaamu li mujaaŋen li élimayi, bale élimayi eyabut mo. 6 Li baj an an Ateemit áboñulo. Kajawool Saŋ. 7 Saŋ li abil boot elob bukanabuku mata mawuŋaamu, bájum bukanabuku feh li kúyinenum li akila. 8 Inti Saŋ humumool ammuu mawuŋaamu. Bale labiibil min alob bukanabuku mata mawuŋaamu. 9 Mawuŋaamu ummu, mo bale mommuu mawuŋe mata mal̥egen, mabilumuu li adunaayi min muwuŋen bukanabuku feh. 10 Hulimahu li hulako li adunaayi. Bale maayeet min Ateemit ajuul̥ummuu adunaayi li Hulimahu, adunaayi eyabut ho. 11 Hulimahu li hubil bata bukanabuku kata ho, bale bukanabuku kata ho kuyabut ho. 12 Bale bukanabuku feh kayab homuu, yo yommuu kúyinenumuu li ho, li huseniil bútin min kulako bañiil bata Ateemit. 13 Inti li húsim hata an, inti li kásiibo kata an, mantee foof li húnongum hata ánayine li anaale kóomum bañiil bata Ateemit, bale li húnongum hata Ateemit humumool kóomum bó. 14 Hulimahu li hubil hukaan an, min akin li ololaal. Li akaan an abaje káji káamak, ban li alako an ata mal̥egen. Lujukaale buu láyiinenimuu eeno. Máyiineniyamu man abajumuu mata min ammuu Añiil ano sih ata Atuubaawu. 15 Saŋ lalollob bukanabuku moola. Lalollob butiya aan: — Okila lilobumuu moola een: «Anawu ammuu li abil búsolom, lahaŋom, mata lababbaj tówum ínje íwu.» 16 Foofolaal feh luyabaayab joololaal li kájiyaku koola káamakaku. Ban li uyabaal káji kufamen to káji kakee, 17 mata Ateemit li Móyiis lásenumolaal eluwaayi, kájiyaku li mal̥egenamu, li kubilumul li Yéesu Kilisita. 18 Bajut an abile ajuk Ateemit. Bale Añiilawu anolawu sih, ammuu Ateemit ban li kujokoo li Atuubaawu loon an ano, okila akaanolaamuu uhaasaalool. 19 Kulimaku unke Saŋ alobumuu nan kunahaanaku kata Kusuwifaku kúboñumulomuu li ésukayi yata Yeelusalem, kúlamba li kuŋatak kubil kugel̥l̥enool koonool: — Awu ommuu ayi? 20 Saŋ li acol alobiil to mal̥egen. Li alobiil faac aaniil: — Inti ínje emmuu Afakenaawu. 21 Li kugel̥l̥enool koonool: — Kama awu ommuu ayi? Awu ommuu Elí? Li aaniil: — A’aa’, inti ínje emmuu Elí. Li koonool: — Awu ommuu Afulofetawu? Saŋ li aaniil: — A’aa’! 22 Muñeˈe li koonool: — Kama awu ommuu ayi? Joote jibaj hulim han jóotimuu jijow jilob bukanabuku káboñulolimuu. Kama awu humumi loone awu ommuu ayi? 23 Saŋ li aaniil: — Injé emmuu hulimahu hata anawu abaŋulowemuu li kayiinaayaku aan: «Jikaan bútin bacole boot li Amaaŋenawu!», loon Afulofetawu Esay alobumuu. 24 Li bukanabuku kan kúboñulomuu bata Saŋ, babbaj to Kufaaliisiyeŋ. 25 Li kugel̥l̥enool koonool: — Emmuu kama ulet Afakenaawu, ulet Elí, ulet foof Afulofetawu, kama wáa újiye lóomi li kábatiise bukan? 26 Saŋ li aaniil: — Injé li mal li bátiiseye bukanabuku, bale an ummu li tutuul an jihaasut. 27 Ummu li abil búsolom, ban itookut min il̥eel̥ uneewawu wata sidallaasu soola. 28 Wahawu unwu feh li ubaj li ésukayi yaaneyimuu Betani, kalimben kaaka katunkaku kaaneyimuu Suuludeŋ, ban Saŋ anaake ábatiisemuu bukanabuku. 29 Li líiŋ hunak hukaten, Saŋ li ajuk Yéesu akila li ebil ájooŋoolul li akila. Li aan: — Agálalaanawu ata Ateemit ummu áfulenumuu kahoofoolaku kata adunaayi. 30 Akila lilakomuu elobayi nan eenemuu: «Anáyine akee ummu li abil búsolom, bale lahaŋom, mata tówum ínje ibuki okila to.» 31 Injé humumom ihaasenutool. Bale libiibil min íbatiise bukanabuku li mal mantee kata Isilayeel li kuhaasool. 32 Saŋ li alaañen alob aan: — Lijuujuk Buyinumabu Banabaabu li búwalowumul haatiya emitayi li kambu kata éleebaan bubil bulako li akila. 33 Injé ihaaseenutool, bale Ateemit áboñulommuu ibil íbatiise bukanabuku li mal, laanonsaan: «Anawu an ommuu li ujuk Buyinumabu Banabaabu li búwalowul bubil bulako li akila, okila ammuu ábatiise bukanabuku li Buyinumabu Banabaabu.» 34 Ban ínje humumom lijuke wahawu unwu li kúkilom, ban leene ánayinaawu ummu ammuu Añiilawu ata Ateemit. 35 Li líiŋ hunak hukaten, Saŋ li alaañen alako tin tanolayi, li bukan kúl̥uba li kúgoomaku koola. 36 Li ajuk Yéesu li ejow, li aan: — Agálalaanawu ata Ateemit umme! 37 Kúgoomaku kúl̥uba kata Saŋ li kujamool li alob loon muñowu, li kujow kunab li Yéesu. 38 Yéesu li ágegul, li ajuk aan kúgoomaku kúnabuunabul li akila. Li agel̥l̥eniil aaniil: — Waa jiŋese li wo? Li koonool: — Labi, bay lukine? (Labi, yo yommuu «Aliikena.») 39 Li aaniil: — Jibil min jijuk tan ikinumuu. Mal̥egen li kujow, li kujuk tan akinumuu. Li kulako boola etihunakaayi inyu. (Ebat kálusa.) 40 Akee li kúgoomaku kúl̥ubaaku kajamumuu kulimaku kata Saŋ, ban li kujow kunab li Yéesu, kajawool Andele, atuyawu ata Simoŋ Fiyeel. 41 Andele li ajand ajow ajuk atuyool Simoŋ, min aanool: — Jijuke Afakenaawu, (yo yommuu «Kilisita»). 42 Muñeˈe Andele li ájowetum Simoŋ bata Yéesu. Kúliiŋ, Yéesu li ajukelool ban li aan: — Awu ommuu Simoŋ, añiilawu ata Saŋ. Fan kuhooñi kajawaku kaaneyimuu Sefaas (Yo yommuu «Fiyeel»). 43 Li líiŋ hunak hukaten, Yéesu li ajok mata min ajow boot li etaamayi yata Gálile. Nan alakomuu ejowayi, li áfimboo li Fílib. Li aanool: — Unábul lí ínje. 44 Fílib an ata Betisayida, ésukayi yata Andele buko li Fiyeel. 45 Fúlum tó, Fílib li ajow ajuk Natanayeel min aanool: — Jijuke anawu an Móyiis alobumuu moola li éliibalayi yata Eluwaayi, an kufulofetaku kulobumuu foof moola. Akila ammuu Yéesu, añiilawu ata Suseef akinumuu li ésukayi yata Nasalet. 46 Natanayeel li aanool: — Kama wah wajake uyilo úfulumul li ésukayi yata Nasalet? Fílib li aanool: — Ubil, fan ujuk. 47 Nan Yéesu ajukumuu Natanayeel li abil ájooŋoolul li akila, li alob moola aan: — An ata Isilayeel ata mal̥egen umme. Búhoolo banooban bulet li akila. 48 Natanayeel li agel̥l̥enool aanool: — Kama buu lúhaasumom? Yéesu li aanool: — Lijuki nan ulakomaa tin bul̥el̥uwabu tówum Fílib ahooñuli. 49 Muñeˈe Natanayeel li aanool: — Anahaan, awu ommuu Añiilawu ata Ateemit, awu ommuu áyiiyawu ata Isilayeel! 50 Yéesu li anool: — Min eenimu lijukijuk tin bul̥el̥uwabu mó mújimuu lí úyinen lí ínje? Fan ban li ujuk wah wahaŋe unwu ŋáa’! 51 Yéesu li afamen aan: — Li mal̥egenamu fan ilobuul: fan jijuk emitayi mábabulowe, min naak kumalakaaku kata Ateemit kuŋito li kúwalowul haatiya Añool-An.

2

1 Muñeˈe li líiŋ li hunakahu húhaajutahu, li baj búyabo li ésukayi yata Kaana, li etaamayi yata Gálile. Jaaw ata Yéesu to lalakowe. 2 Kúhooñuuhooñul foof Yéesu li kúgoomaku koola kubil búyabowabu. 3 Muñeˈe nan bunukabu bubanumuu, jaaw ata Yéesu li aanool: — Kookut muñeˈe bunuk. 4 Bale Yéesu li aanool: — Aáyo, waa, kama awu óomi li ulobom waa léemi li ikaan? Ewaatuwayi yúmbaam éliiŋulolut. 5 Jaaw ata Yéesu li aan kulokaabuku: — Wahawu wan ammuu aanuul jikaan, li jikaan wo. 6 Muñeˈe li baj to úlolum woono hutok li kano wayijumi li kugisa, wan Kusuwifaku kunaake kuŋa’ min kukaan dó mal boot naak kágiilen loon bútinabu booliil bulobumuu. Kanookan li wo, kuyilo kubaj síliital soono téemeel. 7 Yéesu li aan kulokaabuku: — Jimeeŋen úlolumawu unwu mal. Kulokaabuku li kumeeŋen wo ujow ulooj. 8 Yéesu li aaniil: — Muñeˈe jíyijul ló jijow jisen anawu akilumuu mata katoofotoolaku kata búyabowabu. Mal̥egen li kújowetum mó kujow kusenool. 9 Nan anawu akilumuu mata búyabowabu ajakenumuu malamu, mo malaañe mukaan ébiiñ. Ahaasut bay bunukabu umbu bubilumulo. (Bale kulokaabuku káyijulumuu malamu, buko kuhaase). Muñeˈe anawu akilumuu mata búyabowabu li áhooñul ábuwaawu, 10 min aanool: — Esúkayi feh ejandejand esen bukanabuku bunukabu bahaŋumuu másuum kuhob. Ban, nan kommuu kujow kuhob kufooñ, li ukit úkal̥ul bal̥aal̥umuu useniil. Bale awu, li ujow uhahen bunukabu bahaŋumuu másuum boot kit muñeˈe! 11 Búhiisenumabu umbu ban Yéesu akaanumuu li ésukayi yata Kaana yammuu li etaamayi yata Gálile, bo bommuu búhiisenum bútinaa bájaahaleniye, li waawu feh wan akaanumuu. Muñowu láhiisummuu ésukayi máyiineniyamu moola. Muñeˈe kúgoomaku koola li kúyinen li akila. 12 Fúlum tó, Yéesu li ajow boot li ésukayi yata Káfeenawum, akila li jaawool, li kutuyool, li kúgoomaku koola. Kukaanut bo kunak kafame. 13 Muñeˈe nan Faakayi yata Kusuwifaku elehenumuu, Yéesu li ajow boot Yeelusalem. 14 Nan áliiŋumuu Yeelusalem, li atook híndo eluufayi yata Ateemit kújulaˈa kata sibe, li kata kúgalalaan, li kata síleebaan. Li atook ló foof kuweceka kata sídalam mabahe. 15 Muñeˈe Yéesu li aŋa’ uneew min akaan hukaluwaas, min akesooliil foofiil feh kúfu’ li Eluufayi yata Ateemit li mano li kúgalalaanaku, li sibaasu. Li ayiis sídalamasu sata kuwecekaaku, ban li áhoolul sitaabulasu sooliil. 16 Ban, li aan kújulawaabuku kata síleebaanasu: — Jífulen wahawu unwu láale! Jakum jikaan eluufayi yata Atuubawom elako eluuf yata kájula! 17 Muñeˈe kúgoomaku koola li kuwayil̥o kulimaku unke kata Bakiicelabu: «Ateemit, hufañahu ŋáa’ han ifañumuu eluufayi yooli, fan humukom.» 18 Muñeˈe kunahaanaku kata Kusuwifaku li kugel̥l̥enool koonool: — Búhiisenum bájaahaleniye bay luyilo ukaan min úhiisoli kaanaku lubabbaj kakaañen min ukaan loon muñowu? 19 Yéesu li aaniil: — Jihum eluufayi inye yata Ateemit min iban li iŋa’ kunak kúhaaji min ilaañen yo iteef. 20 Kunahaanaku kata Kusuwifaku li koonool: — Simit soono kúyii kúl̥uba li hutok li yano siŋali min teef eluufayi inyu yata Ateemit, jow ban awu li uban li uŋa’ kunak kúhaaji min uyiten yo! 21 Bale eluufayi yata Ateemit yan Yéesu alobumuu mata yo, yo yommuu eniilayi yoola. 22 Muñeˈe nan Yéesu abile ayitowulumuu li eketayi, kúgoomaku koola li kuwayil̥o kaanaku lalollob mo. Li kúyinen li Bakiicelabu li kulimaku kan Yéesu alobumuu. 23 Emmuu Yéesu Yeelusalem lalakowe nan kagaanaku kata Faakayi yata Kusuwifaku, bukan kameeŋe li kúyinen li akila nan kujukumuu búhiisenumabu bájaahalenimuu ban akaanumuu. 24 Bale Yéesu ákaanumutiil, mata buko feh lahaasiil. 25 Ban jokutool min kulobool mata an, mata akila humumool lahaase waa wóomi li buyinum bata an.

3

1 Bile baj ánayine akee an kunaake koon Nikodem. Li hujojahu hata Kufaaliisiyeŋaku lalakowe. Nikodem li alako anahaan ata Kusuwifaku. 2 Li líiŋ hanak hukee, li abil li huk ajuk Yéesu min aanool: — Anahaan, jihaase joon Ateemit áboñuli boot káliikenoli Hulimahu hoola. Mata bajut an ayilo akaan búhiisenumabu umbu bájaahaleni muñowu ban ukaanemuu, Ateemit balet li akila. 3 Yéesu li aanool: — Li mal̥egenamu fan ilobi: an ayilaat ajuk Jáyiiyaju jata Ateemit, akila balaañenut abuki. 4 Nikodem li agel̥l̥enool aanool: — Kama buu an ahallene aate ayili alaañen abuki? Manooman let ayili alaañ li halahu hata jaawool min alaañen abuki búl̥ubut. 5 Yéesu li aanool: — Li mal̥egenamu fan ilobi: an ayilaat anoken li Jáyiiyaju jata Ateemit, okila babukutumi li mal, li Buyinumabu Banabaabu. An abukumi li atuuba áami an, fan alako an. 6 An abukumi li Buyinumabu Banabaabu, fan alako buyinum. 7 Jakum usego min eenimuu: «Joote jilaañen jibuki.» 8 Elúsayi ban efañe li etek ejuke bo. Fan ujam kawelaku kata yo, bale let uhaas bay ebilumulo, mantee foof bay ejowe boot. Muñowu foof nokoomuu li anoowan abukumi li Buyinumabu Banabaabu. 9 Muñeˈe Nikodem li aan Yéesu: — Kama buu wahawu unwu uyilo ubaj? 10 Yéesu li aanool: — Awu jammuu aliikena áamak híndo Isilayeel, uhaasut wahawu unwu? 11 Li mal̥egenamu fan ilobi: áloli jilobelob wah wan jihaase, li jilob wahawu wan jijukumuu. Bale bukuluul jifañut jíyinen wahawu wan jilobuulumuu. 12 Emmuu lilobuulob mata wahawu wata baabe li etaamaye, jíyinenut, buu emmuu nokoo li jíyinenom ínje balobeluul mata wahawu wata li emitayi? 13 Bajut an abile aŋito boot li emitayi, ábuti lí ínje Añool-An abilummuu li emitayi boot li etaam. 14 Loon Móyiis aŋa’muu enuukayilaayi yata fálamayi akaan li hunuk ateben li kayiinaayaku, mo foof Añool-An áatimuu atebeni, 15 bájum an áyinenumuu li akila, li abaj buloŋabu bábaneliitumuu. 16 Mata Ateemit lafanfañ bukanabuku kammuu li adunaayi bil gay, li ásenul Añoolool anolawu sih, bájum an áyinenumuu li akila let aket, bale li abaj buloŋabu bábaneliitumuu. 17 Ateemit áboñuloot Añoolool li adunaayi boot batiib bukanabuku kammuu li adunaayi, bale min áfakenum bukanabuku kammuu li adunaayi li akila. 18 An áyinenumuu li Añiilawu let atiibi. Bale an áyinenutumuu layaane atiibi aban, mata áyinenut li Añiilawu anolawu sih ata Ateemit. 19 Batiibabu bo bommuu umbe: mawuŋaamu mubiibil li adunaayi, bale bukanabuku li kuhaŋ mafañ élimayi, mata makaanelamu mooliil mujakut. 20 Li mal̥egenamu, anoowan feh akaane majakut, afañut mawuŋe ban let áfu’ alako li mawuŋe, jakum bil makaanelamu moola majakutumuu muhaasi. 21 Bale an anabe li mal̥egenamu, fan áfu’ alako li mawuŋe, bájum makaanelamuu moola li mujuki jak, min híis kaanaku mukaanikaan li húnongum hata Ateemit. 22 Fúlum tó, Yéesu li kúgoomaku koola li kujow boot li etaamayi yata Súde. Kúliiŋ, li alako bo li buko min anaak ábatiise bukanabuku. 23 Saŋ foof li anaak ábatiise bukanabuku li ésuk yakee yan koone Enoŋ yáloyiwut ésukayi yata Salim, mata babbaj to mal mafame. Bukanabuku li kunaak kubil min ábatiiseyiil. 24 (No unnu Saŋ akila bakul̥oluti.) 25 Muñeˈe kukee li kúgoomaku kata Saŋ li kulako búwonnoo li Asuwif akee mata kágiilen. 26 Kúgoomaku li kujow kujuk Saŋ min koonool: — Anahaan, luwayil̥owe ánayinaawu alakomuu tan ulakomuu kageb kaaka katunkaku kata Suuludeŋ, an unaake ulobumuu li okila? Ehee’! ummu muñeˈe li kábatiise, ban ésukayi feh li enaak ejow boola. 27 Saŋ li aaniil: — An ayilaat abaj wah Ateemit basenutool wo. 28 Bukuluul humumuul jimaate nan eenumuu: «Ilet Afakenaawu, bale kúboñulomboñ íyabulool hákil.» 29 Anáyinaawu an kóomi li ébuto li anaale okila akile anaalaawu. Bale abukaawu ata ánayinaawu ammuu li ébutowayi fan ajow akoojool min ajantenool, min súumool ŋáa’ okila bajame hulimahu hata ammuu li ébutowayi. Esúumansuumayi inyu yommuu lí ínje, ban súumonsuum muñeˈe li mal̥egen. 30 Kajawaku koola koote kuhaŋ majamo min kúmbaam kuhoko. 31 — Anawu abilumulomuu haatiya lahaŋe bukanabuku feh. Anawu abilumulomuu li etaam, etaamayi ekilool, ban li anaak alob mata wahawu wabajumuu li etaamayi. Anawu abilumulomuu li emitayi lahaŋe bukanabuku feh. 32 Wahawu wan ajukumuu li wan ajamumuu, wo lalobemuu mata wo. Bale anoowan áyinenut li wahawu wan alobumuu. 33 Li mal̥egenamu, an áyinenumuu li kulimaku koola, láhihhiis kaanaku Ateemit lakankaan Ateemit alobe mal̥egen. 34 Anawu an Ateemit aboñulomuu, kulimaku kata Ateemit lalobe, mata Ateemit lasenoosen ŋáa’ Buyinumabu boola. 35 Atuubaawu láboolibooli Añiilawu, ban li akat wahawu feh li kuŋenool. 36 An áyinenumuu li Añiilawu, li abaj buloŋ babaneliit. Bale an ahoyumuu min áyinen li Añiilawu, let abaj buloŋabu umbu, bale fan alo li katekaku kata Ateemit.

4

1 Muñeˈe Kufaaliisiyeŋaku li kujam koon Yéesu lakankaan bukan kameeŋe kulako kúgoom koola, ban li ábatiise kúgoom kahaŋe mameeŋ kan Saŋ ábatiisemuu. 2 (Li mal̥egenamu, Yéesu humumool ábatiisewut anoowan. Kúgoomaku koola kunaake kúbatiise bukanabuku.) 3 Nan Yéesu ajamumuu li kulob loon muñaˈa, li áfu’ li etaamayi yata Súde min alaañ boot li yata Gálile. 4 Muñeˈe boot min ajow boot li etaamayi yata Gálile, laate ájowum li etaamayi yata Samali. 5 Muñeˈe Yéesu li alako ejowayi, li áliiŋ li ésuk yakee yata Samali yan koone Sicaal, yakooje eŋamayi yan Sakob asen nomuu añoolool Suseef. 6 To untu ekoloŋayi yata Sakob elakomuu. Yéesu, nan ayokumuu ejowayi, li abah akooj ekoloŋayi. No unnu banakabu bajowe boot kayiten. 7 Anaale akee áfulumulo Samali li abil káyij mal. Yéesu li aanool: — Usenom mal ihob. 8 (No unnu, kúgoomaku koola buko bajeˈe li ésukayi húnoomul mutiñaay). 9 Anaalaawu áfulumulomuu Samali li aan Yéesu: — Kama awu inti Asuwif loom? Buu kaane li ul̥awom mal boot uhob, ínje jammuu an ata Samali? (Li mal̥egenamu, Kusuwifaku kujamoolut li kata Samali.) 10 Yéesu li aanool: — Uhaaseeneenumuu wahawu wan Ateemit esenemuu, li anawu aanemuu li awu «Usenom mal ihob», awu humumi ooteenumuu oonool aseni mal uhob, ban fan aseneeni mal masene buloŋ. 11 Anaalaawu li aanool: — Anahaan, ookut ebaag, ban ekoloŋayi ésenkisenki. Bay lóomi li úŋalumul malamu ummu masenemuu buloŋ? 12 Waa, awu fíle luhaŋe átuubawoli ahaan Sakob? Okila ákatolimuu ekoloŋayi inye, ban akila humumool lahohhob malamu mata yo boot li kuñoolool ló, li foof sínuukuleŋasu soola. 13 Yéesu li aanool: — An ahobumuu malamu ummu, bahob fan bulaañ bujakool. 14 Bale an ahobumuu malamu man emmuu li isenool, bahob let bumit bulaañ bujokool. Mata malamu man emmuu li isenool, fan mulako kábulen li akila dán buloŋabu bábaneliitumuu bóomi li búfulumul. 15 Anaalaawu li aanool: — Anahaan, kama usenom malamu ummu jakum bil bahob bulaañen bujokom, jakum ibil foof ílaañul taate káyij mal. 16 Yéesu li aanool: — Ujow úhooñul áyini min úlaañul boot taate. 17 Anaalaawu li aanool: — Ibajut ánayine. Yéesu li aanool: — Lukooŋe min oonumuu ubajut ánayine. 18 Lukooŋe, mata li mal̥egenamu kánayine hutok lubaje, ban ánayinaawu an ookumuu muñeˈe alet áyini. 19 Muñeˈe anaalaawu li aan Yéesu: — Anahaan, lijuke een awu afulofet loom. 20 Sítuubawoli sihaan sata Samali li huyuuyahu unha sinaake simanen Ateemit, bale bukuluul Kusuwifaku li joon Yeelusalem ésukayi yóotimuu enaak emanen Ateemit. 21 Yéesu li aanool: — Alíinom, úyinen lí ínje, taŋayi inyu li ebil nan an aatutumuu amanen Atuubaawu li huyuuyahu unhu, mantee foof Yeelusalem. 22 Bukuluul jata Samali, wah wan jihaasut jimanene. Alóli wah wan jihaase jimanene, mata kafakaku li Kusuwifaku kubilumulo. 23 Bale taŋayi inyu li ebil, ban muñeˈe eŋeje, nan kumanenaaku kata mal̥egen koomuu kunaak kúmanenum Atuubaawu li Buyinum li mal̥egen. Mata li mal̥egenamu, Atuubaawu kumanena loon muñaˈa lafañumuu. 24 Ateemit Buyinum, ban bukanabuku kamanenewoolumuu, koote kúmanenumool li Buyinum li mal̥egen. 25 Anaalaawu li aanool: — Lihaase een Afakenaawu (an koonemuu Kilisita) fan abil. Nan ammuu li abil, fan ákittenoli wahawu feh. 26 Yéesu li aanool: — Injé jalobemuu li awu, ínjemuu. 27 No unnu, kúgoomaku kata Yéesu li kúliiŋul. Li kusego ŋáa’ nan kujukumuu Yéesu li elob li anaale. Bale anoowan li buko akaañenut agel̥l̥enool aanool: «Waa lufañe li akila?» Mantee foof: «Wáa újiye li oono li elob li akila?» 28 Muñeˈe anaalaawu li akat to káyijumaku koola, min alaañ boot li ésukayi, ajow aan bo bukanabuku: 29 — Jibil jijukom ánayinaaye alobommee wahawu wan ikaanumuu feh. Lenseen okila ammuu Afakenaawu, inti mo fíle? 30 Bukanabuku li kúfulul li ésukayi kubil kujuk Yéesu. 31 Muñeˈe no unnu, kúgoomaku li koon Yéesu: — Anahaan, kama ufan uŋa’ wah ukee utiñ! 32 Yéesu li aaniil: — Libaje mutiñaay man éemi li itiñ man jihaasut. 33 Muñeˈe kúgoomaku li kunaak kugel̥l̥enoo koon: — Waa, akee fíle asenool atiñ? 34 Yéesu li aaniil: — Mutiñaayamu múmbaam mo mommuu kakaan wahawu wan anawu áboñulommuu afañumuu, ban li ihabel bulokabu ban asenommuu kakaan. 35 Inti bukuluul joonemuu: «Taate kul̥eeñ kubakii ecacayi li éliiŋ?» Bale ínje fan eenuul: Jiteb kúkiluul min jijuke ul̥aakawu; uyaane waal boot mata ecac. 36 Anawu ammuu li ecacayi layaane ayab bacaamool aban, ban li awoogen káhanjiinaku boot li buloŋabu bábaneliitumuu. Mo emmuu, anawu al̥ukemuu li anawu acacemuu fan kubaj ésuumahukow li mano. 37 Mata muñowu húlobuwahu húkooŋummuu, haanumuu: «Akee fan al̥uk, aahu li acac». 38 Liboñuuboñ jijow jicac li kal̥aak dín jilokut. Kukee kuloke li kal̥aakaku, min bukuluul li jíbajum kásuumaay li bulokabu booliil. 39 Bukan kameeŋe káfulumulo li etaamayi yata Samali li kúyinen li Yéesu, mata anaalaawu laaniisaan: «Anáyinaawu ummu lalobonlob wahawu feh wan ikaanumuu.» 40 Wahawu unwu újimuu nan kata Samali kujowumuu kutook Yéesu, li kuyaakoolool koonool alako li buko. Mal̥egen Yéesu li alako to kunak kúl̥uba. 41 Bukan kata Samali kahaŋe mameeŋ li kúyinen li akila, mata hulimahu hoola húji. 42 Kata Samali li koon anaalaawu: — Muñeˈe inti mata wahawu wan úlobolimuu bale újiwoli li jíyinen, bale min áloli húmumoli jijamoolumuu li alob; ban jihaase joon akila ammuu mal̥egen Afakenaawu ata adunaayi. 43 Nan bajumuu kunak kúl̥uba, Yéesu li ájowum tó boot li etaamayi yata Gálile. 44 Li mal̥egenamu Yéesu humumool lansaan: «Afulofet áluukeneliiti li etaamayi ban abukimuu.» 45 Muñeˈe nan áliiŋumuu li etaamayi yata Gálile, bukanabuku kakin bomuu li kuyabool jak, mata buko foof kujowujow kukaan kagaanaku kata Faakayi yata Kusuwifaku Yeelusalem. Kujuujuk bo wahawu feh wan Yéesu akaanumuu nan kagaanaku unku. 46 Muñeˈe Yéesu li álaañul boot li ésukayi yata Kaana yammuu li etaamayi yata Gálile, ban akaanumuu malamu mulako ébiiñ. Li baj bo an áamak aloke bata áyiiyawu, an añoolool áyine ásomute li ésukayi yata Káfeenawum. 47 Nan ánayinaawu abukumuu añiilawu ásomutumuu ajamumuu kaanaku Yéesu labilumulo li etaamayi yata Súde boot li yata Gálile, li ajow ajukool min ayaakoolool aanool ajow boot Káfeenawum ajow afaken añoolool ásomutumuu boot eket. 48 Yéesu li aanool: — Bukuluul jijukutumuu búhiisenum li wah wájaahaleniye let jíyinen maayeet! 49 Anáyinaawu alokemuu bata áyiiyawu li aan Yéesu: — Anahaan ubil cab ujaˈa boot búmbaam, mata ubilutumuu añoolom fan aket. 50 Yéesu li aanool: — Ujow bóot. Añooli ummu li buloŋ. Anáyinaawu alokemuu bata áyiiyawu li áyinen li hulimahu han Yéesu aloboolumuu min ajow ábalo. 51 Muñeˈe nan ánayinaawu alakomuu bóotabu, li afam li kulokaabuku koola. Li koonool: — Añooli lalakowe jak. 52 Anáyinaawu li agel̥l̥eniil aaniil: — Kama tinak buu añiilawu alakomuu jak? Li koonool: — Huken, banakabu bakel̥e eniilayi yoola ekatumuu kásufaku. 53 Atuubaawu ata añiilawu li ahaas kaanaku taŋayi inyu Yéesu aanoolumuu «Añooli lalakowe jak.» Muñeˈe, akila humumool li butoŋool feh li kúyinen li Yéesu. 54 Wahawu unwu ulakomuu búhiisenum búl̥ubut bájaahaleniye ban Yéesu akaanumuu nan álaañumulomuu li etaamayi yata Súde boot li yata Gálile.

5

1 Fúlum tó, kagaan kata Kusuwifaku li kubaj, Yéesu li ajow boot Yeelusalem. 2 Muñeˈe li baj Yeelusalem hububu hatofoole li kámbiilaku kata kúgalalaanaku, han koone Betisata. Hubaje ucaal̥ wata siyiil woono hutok. 3 Bukan kameeŋe kásomute li kujow kuhinto kata láala ucaal̥awu unwu wata siyiilasu. Baj to bukan káfuume, utankiñ li kubob. [Li kulako kakob min malamu mugoloo; 4 mata lakomuu lako amalaka ata Amaaŋenawu li awalo li hububuwahu min akaan malamu mugoloo. Asómutaawu ammuu li ajand awalo li malamu mo magoloole muban fan afak, manoo min kásomutaku kunokoole buu.] 5 Li baj to ánayine ásomute ajow abaj simit áyii li kaat li síhaaji. 6 Nan Yéesu ajukumuu ánayinaawu mahintowaamu teetaam, ban li ahaas aan fiyowe nan ásomute, li agel̥l̥enool aanool: — Lufañe min ufak? 7 Anáyinaawu ásomutumuu li aanool: — Anahaan, ibajut an ammuu li awalenom li hububuwahu nan malamu mugoloolemuu. Nan emmuu ilako li iwalo ló, akee li ayabom hákil. 8 Yéesu li aanool: — Uyito uŋa’ kafeekaku kooli min ujow. 9 Anáyinaawu li ayaan afak, min aŋa’ kafeekaku koola min átoŋ ajow. Bale hunakahu unhu hunak hata húyiiyaayahu hata Kusuwifaku. 10 Muñeˈe kunahaanaku kata Kusuwifaku li kulob ánayinaawu afakenimuu koonool: — Síyaat húyiiyaayahu hoololaal, ban loon eluwaayi yoololaal elobumuu, ootut uteb kafeekaku kooli. 11 Anáyinaawu li aaniil: — Anawu afakenommuu laanonsaan: «Uŋa’ kafeekaku kooli min ujow». 12 Li kugel̥l̥enool koonool: — Ayi aanimuu: «Uŋa’ kafeekaku min ujow?» 13 Bale ánayinaawu an kufakenumuu ahaasut anawu afakenoomuu, mata Yéesu lanokennoken li búsukabu balako tomuu min ájim ló. 14 Fúlum tó, Yéesu li atook ánayinaawu an afakenumuu, li Eluufayi yata Ateemit, li aanool: — Inti muñeˈe lufake, jakum ulaañen uhoofoo jakum bil wah wahaŋe másengi ubaji. 15 Anáyinaawu li ajow aan kunahaanaku kata Kusuwifaku Yéesu afakenoomuu. 16 Muñeˈe kunahaanaku kata Kusuwifaku li kúmuyiten Yéesu mata lafakenfaken an li húyiiyaayahu hooliil. 17 Bale Yéesu li aaniil: — Atuubawom ummu li bulok boot muñeˈe. Injé foof ummu li bulok. 18 Kulimaku unku kan Yéesu alobumuu, li kúji kunahaanaku kata Kusuwifaku li kuhaŋ maŋes min kumukool, mata inti eluwaayi yata húyiiyaayahu hooliil bale lahuusulo, bale li amit aan foof Ateemit ammuu Atuubawool, min ajokoolo ale li Ateemit. 19 Yéesu li aan kunahaanaku kata Kusuwifaku: — Li mal̥egenamu fan ilobuul, Añiilawu ayilaat akila humumool akaan wahoowah li húnongum hoola. Wahawu wan ammuu li ajuk Atuubaawu li akaan, wo lakaanemuu. Wahawu feh wan Atuubaawu akaanemuu, wo foof Añiilawu akaanemuu. 20 Mata Atuubaawu lafanfañ Añiilawu ban li áhiisool wahawu feh wan akila humumool akaanemuu. Fan áhiisool foof bulok ban áami li akaan bahaŋe maluuk umbe, ban fan jisego. 21 Mata loon Atuubaawu ayitenemuu kaketumuu min alaañen akaaniil kuloŋ, mo foof Añiilawu ammuu li asen buloŋ bukanabuku kan afañumuu min asen bo. 22 Atuubaawu let atiib an, bale lasensen Añiilawu sembaasu feh sata min atiib, 23 mantee bukanabuku feh li kuluuken Añiilawu loon kuluukenumuu Atuubaawu. An aluukenutumuu Añiilawu, aluukenut foof Atuubaawu áboñuloomuu. 24 «Li mal̥egenamu fan ilobuul: an ajantenumuu kulimaku kúmbaam, ban li áyinen li anawu áboñulommuu, li abaj buloŋ bábaneliit. Let abil atiibi, bale layaane áfulumul li eketayi boot li buloŋabu. 25 Li mal̥egenamu fan ilobuul: taŋayi inyu li ebil, ban eyaane éliiŋul eban, nan kaketumuu kommuu li kujam hulimahu hata Añiilawu ata Ateemit, ban kammuu li kujam ho fan kuloŋ. 26 Mata, loon Atuubaawu aakumuu buloŋabu li akila humumool, mo foof lakaanumuu Añiilawu min áaki buloŋabu li akila humumool. 27 Ban li asen Añiilawu kayile min atiib, mata akila ammuu Añool-An. 28 Jakum jisego, mata taŋayi inyu li ebil nan bukanabuku feh kaketumuu min kuhoki, kommuu li kujam hulimahu hoola, 29 ban fan kúfulul li kuyaakaku kooliil. Bukanabuku kakaanumuu majake fan kuyitowul min kubaj buloŋ, bale bukanabuku kakaanumuu majakut fan kuyitowul min kubaj katek.» 30 Yéesu li afamen aan: — Injé humumom iyilaat ikaan wahoowah li sembewom. Fan itiib nab li wahawu wan íjamummuu li Atuubaawu, ban batiibelabu búmbaam bucoccol mata iŋesut kakaan loon ifañumuu, bale loon áboñulommuu afañumuu. 31 «Nokoomuu loon ínje ilobe iya lí ínje humumom, wahawu wan ilobumuu let ulako mal̥egen. 32 Bale akee alobe múmbaam, ban lihaase een wahawu wan alobumuu aya lí ínje mal̥egen. 33 Jibomboñ bukan boot bata Saŋ, li alob mal̥egen aya lí ínje. 34 Bale ínje jokutom min an alob majake aya lí ínje, bale lilollob mo mantee li jifak. 35 Saŋ lanokoonokoo loon ehiitum yayabeni min ewuŋen, ban bukuluul li jifañ min jilako li ésuumansuum jatit li mawuŋaamu mata yo. 36 Bale ínje libaje wah walobe múmbaam wahaŋe wan Saŋ alobumuu aya lí ínje: wo wommuu bulokabu ban Atuubaawu asenommuu kakaan. Li mal̥egenamu, bulokabu umbu ban ikaanemuu búhihhiis kaanaku Atuubaawu áboñulom. 37 Ban Atuubaawu humumool áboñulommuu lalollob foof múmbaam. Bukuluul jijamulelut hulimahu hoola, ban jijukulelut kambuwaku koola. 38 Kulimaku koola kulet li uyinumuul, mata jíyinenut li anawu an áboñulumuu. 39 Bukuluul fan jinaak jígituloo Bakiicelabu min jiliiken bo jak, mata jiyinooyinoo li joon fan jíbajum li bo buloŋabu bábaneliitumuu. Ban Bakiicelabu umbu humum bo, múmbaam bulobe! 40 Bale jifañut min jibil búmbaam mantee li jibaj buloŋabu bábaneliitumuu. 41 «Iŋesut kasal kabilumulo li bukanabuku. 42 Bale lihaasuul. Lihaase een jifañut Ateemit li uyinumuul. 43 Injé li kajawaku kata Atuubawom libilumulo, li jihoy bayabom. Bale akee abilummuu li kajawaku koola humum ko, fan jiyabool. 44 Kama buu emmuu nokoo li jiyili jíyinen, bukuluul jan emmuu búsaloo bale jifañe, ban let jiŋes kasal kabilumulo li Ateemit balewool? 45 Bale jakum ban li jiyinoo li joon, ínje emmuu li ibil ilob hákil Atuubaawu een bukuluul kuhoofoola. Bale Móyiis an jíkangummuu li okila, akila ammuu li abil aan hákil Atuubaawu bukuluul kuhoofoola. 46 Li mal̥egenamu, jíyineneenumuu li Móyiis, fan jíyineneen foof lí ínje, mata Móyiis múmbaam lakiicumuu li síliibalasu soola. 47 Bale emmuu jíyinenut li wahawu wan akiicumuu, buu emmuu nokoo li jíyinen li kulimaku kúmbaam?»

6

1 Fúlum tó, Yéesu li ajow alimb boot kageb kaaka kata húwajahu hammuu li etaamayi yata Gálile (haaneyimuu foof húwajahu hata Tibeeliyad.) 2 Búsuk báamak li bunaak bunab li okila, mata bukanabuku kujuujuk búhiisenumabu bájaahalenimuu ban anaake akaanumuu li kafakenaku kata bukanabuku kásomutumuu. 3 Yéesu li aŋito li huyuuyahu ajow abah ló li kúgoomaku koola ló. 4 Faakayi yammuu kagaanaku kata Kusuwifaku yo balehene. 5 Muñeˈe Yéesu li ateb kúkilool li ajuk búsuk báamak bo li ebil boot boola. Li aan Fílib: — Bay lootaale únoomulaal kúmbuulu usenaal bukanabuku umbuku feh kutiñ? 6 (Yéesu lalollob loon muñaˈa min ajukum li Fílib, mata li mal̥egenamu okila Yéesu bahaase aban wahawu wan akila humumool ammuu li akaan.) 7 Fílib li aanool: — Maayeet bacaam aloka bata etihunaka ñoono síteemeel síl̥uba, buŋali min yooŋ kúmbuulu, let kufit min anoowan li buko abaj afalen atit. 8 Akee li kúgoomaku an koone Andele, atuyawu ata Simoŋ Fiyeel li aan Yéesu: 9 — Baje taate jífu’ jabaje kúmbuulu koono hutok li muwol múl̥uba. Bale wahawu unwu waa uyilo ufit boot li bukanabuku umbuku feh? 10 Yéesu li aaniil: — Jikaan ésukayi feh ebah. (Tan kulakomuu babbaj to mahos mameeŋe.) Mal̥egen ésukayi li ebah. Kánayinaabuku kalako tomuu kuyilo kúliiŋ sínjunne hutok. 11 Muñeˈe Yéesu li aŋa’ kúmbuuluwaku min asal Ateemit aban, li agaben ko bukanabuku kalako tomuu. Li aŋa’ muwolamu min akaan manolamu, ban li asen anoowan li buko loon afañumuu. 12 Nan buko foofiil feh kutokoñumuu kujow kufooñ, Yéesu li aan kúgoomaku koola: — Jiwomen kumunculaku kasaŋomuu, jakum hanoohan hucooci. 13 Mal̥egen li kuwomen kumunculaku kata kúmbuuluwaku hutokayi kan kutokoñumuu kusaŋen, li kumeeŋen utekel kuŋen li úl̥uba. 14 Nan bukanabuku kujukumuu búhiisenumabu bájaahalenimuu muñowu ban Yéesu akaanumuu, li koon: — Mal̥egen ánayinaawu ummu akila ammuu Afulofetawu áatimuu abil li adunaayi. 15 Bale nan Yéesu ahaasumuu aan boot min kubil kujokool kukaan áyii, li alaañen añako ajow balewool boot li huyuuyahu. 16 Nan títiimomuu, kúgoomaku kata Yéesu li kujow boot bata katantaku kata húwajahu. 17 Nan kúliiŋ bómuu, li kújufo li busaana min kuween kujooŋoo Káfeenawum, kalimben kaaka húwajahu. No unnu banakabu bayaane bujon ban Yéesu bajowolut ajowubeniil. 18 Búlus báamak li bútekul, húwajahu li hutiñ ŋáa’. 19 Kúgoomaku li kuween kujow kubaj sikilomeet sayilo siŋej hutok mantee foof hutok li yano, li kujuk Yéesu li abilum li malamu ákoojul busaanaabu. Li kúkoli. 20 Bale Yéesu li aaniil: — Sákoluul, laalu ínje! 21 Kúgoomaku li kufañeen kújufool li busaanaabu, bale bo bayaane buya li etaamayi ban kommuu li ejowayi. 22 Li líiŋ hunak hukaten, búsukabu basaŋomuu kalimben kaaku húwajahu li bukooñaam kaanaku busaana bano bale bulakoween to, ban Yéesu ájufowut li bo li kúgoomaku koola ló. Bale kúgoomaku baleyiil kujeˈe. 23 No unnu, usaana wakee wabilumulo li ésukayi yan koonemuu Tibeeliyad, li úŋejul. Ulíiŋul, li ujow uya ukooj tan Amaaŋenawu abile akaanumuu búsukabu butiñ okila basale Ateemit aban. 24 Muñeˈe nan búsukabu bujukumuu kaanaku Yéesu li kúgoomaku koola kulet to, bukanabuku li kújufo li usaanaawu min kujowool huŋes Káfeenawum. 25 Nan búsukabu butookumuu Yéesu kalimben kaaka húwajahu, li bugel̥l̥enool boonool: — Anahaan, kama nay lúŋejulo baabe? 26 Yéesu li aaniil: — Li mal̥egenamu fan ilobuul: min joonomuu li huŋesom let mata min jijukumuu búhiisenum bájaahaleniye, bale mata min jitokoñumuu kúmbuuluwaku jijow jifooñ. 27 Jakum jilok boot kabaj búhen báami li bukajen, bale jilok min jibaj búhen báami li bulako to boot li buloŋabu bábaneliitumuu. Búhenabu umbu Añool-An ammuu li asenuul, mata li mal̥egenamu li akila Ateemit Atuubaawu akaanumuu húhaasumahu hoola. 28 Muñeˈe bukanabuku li kugel̥l̥enool koonool: — Buu joote jikaan min jikaan bulokabu ban Ateemit afañumuu min jikaan? 29 Yéesu li aaniil: — Bulokabu ban Ateemit afañumuu min jikaan, bo bommuu min jíyinen li anawu an áboñulumuu. 30 Muñeˈe li koonool: — Kama muñowu búhiisenum bájaahaleniye bay loote úkaanoli jijuk min jíyinen li awu? Bulok bay lóomi li ukaan? 31 Situubawolaal sihaan sitintiñ li kayiinaayaku mutiñaayamu mabilummuu li emitayi man koonemuu maan, loon Bakiicelabu bulobumuu: «Ateemit laseniisen húmbuuluwahu habilummuu li emitayi kutiñ.» 32 Yéesu li aaniil: — Li mal̥egenamu fan ilobuul: inti Móyiis asenuul húmbuuluwahu habilummuu li emitayi, bale Atuubawom ammuu li asenuul húmbuuluwahu hata mal̥egen habilummuu li emitayi. 33 Mata li mal̥egenamu, húmbuuluwahu hata Ateemit ho hubilumulomuu li emitayi, ban ho husenemuu buloŋ adunaayi. 34 Muñeˈe li koon Yéesu: — Anahaan, unaak úsenoli húmbuuluwahu unhu nanoonan. 35 Yéesu li aaniil: — Injé emmuu húmbuuluwahu hasenemuu buloŋabu. An abilumuu búmbaam, let abil acaalet. An áyinenumuu li ínje, bahob let bubil bujokool. 36 Bale lilobuulob mo: Maayeet min jijukumuu, bale jíyinenut. 37 Anoowan an Atuubaawu asenom fan abil búmba, ban an abilumuu búmba manooman let ibetenool tíyaŋ, 38 mata ibilumuloot li emitayi boot kakaan húnongumahu húmbaam, bale boot kakaan húnongumahu hata anawu áboñulommuu. 39 Húnongumahu hata Anawu áboñulommuu ho hommuu jakum an li bukanabuku kan asenommuu ájim, bale min iyitenumuliil li eketayi li hunakahu húbanumahu. 40 Húnongumahu hata Atuubawom ho hommuu unhe: anoowan ammuu li ajuk Añiilawu ban li áyinen li akila, fan abaj buloŋabu bábaneliitumuu. Ban ínje fan iyitenulool li eketayi li hunakahu húbanumahu. 41 Muñeˈe Kusuwifaku li kunaak kúmummunoo mata Yéesu, mata lansaan: «Injé emmuu húmbuuluwahu habilummuu li emitayi.» 42 Li kunaak koon: — Kama kele inti okila ammuu Yéesu, añiilawu ata Suseef? Luhaasaale jak atuubawool li jaawool! Buu layilo aan muñeˈe li emitayi láwalowumulo? 43 Yéesu li aaniil: — Jikat kámummunoolaku kan jommuu li ko! 44 An ayilaat abil boot búmbaam, Atuubaawu áboñulommuu okila báŋalulootool, ban ínje fan iyitenumulool li eketayi li hunakahu húbanumahu. 45 Kufulofetaku kukikkiic hulimahu unhe: «Ateemit fan aliikeniil foofiil feh.» Anoowan feh ajantene Atuubaawu ban li aliikenum li akila fan abil búmbaam. 46 Bale inti eeniseen baje an ajuke Atuubaawu ábute li anawu abilummuu li Ateemit. Okila bale ajukumuu Atuubaawu. 47 Li mal̥egenamu fan ilobuul: an áyinenumuu fan abaj buloŋ bábaneliit. 48 Injé emmuu húmbuuluwahu hasenemuu buloŋabu. 49 Situubawuul sihaan sitintiñ li kayiinaayaku mutiñaayamu mabilummuu li emitayi, bale kubiibil kuket. 50 Húmbuuluwahu unhu hubilummuu li emitayi, bájum an atokoñ homuu let aket. 51 Injé emmuu húmbuuluwahu haloŋumuu, habilummuu li emitayi. An atokoñumuu húmbuuluwahu unhu, fan aloŋ boot nanoonan. Ban húmbuuluwahu han emmuu li isen bájum adunaayi li eloŋ, ho hommuu eniilayi yúmbaam. 52 Nan Yéesu alobumuu loon muñaˈa, Kusuwifaku kuuñiil li kulit min kulako búwonnoo koon: — Kama buu ánayinaawu ummu aate ayili asenolaal eniilayi yoola utokoñaal? 53 Muñeˈe Yéesu li aaniil: — Li mal̥egenamu fan ilobuul: jitokoñutumuu eniilayi yata Añool-An, ban jihobutumuu húsimahu hoola, let jibaj buloŋabu bata mal̥egen. 54 An atokoñumuu eniilayi yúmbaam ban li ahob húsimahu húmbaam, fan abaj buloŋabu bábaneliitumuu. Ban ínje fan iyitenumulool li eketayi li hunakahu húbanumahu. 55 Mata eniilayi yúmbaam búhen bata mal̥egen, húsimahu húmbaam muhobaay mata mal̥egen. 56 An atokoñumuu eniilayi yúmbaam, ban li ahob húsimahu húmbaam, anawu ummu, ummu lí ínje, ínje li éemi li akila. 57 Emmuu Atuubaawu áboñulommuu lalonloŋ, ínje li okila líloŋume. Mo foof an ammuu li atokoñom, li áloŋum lí ínje. 58 Húmbuuluwahu unhe hubilumulomuu li emitayi. Húbutoobutoo li han situubawuul sihaan sitokoñumuu, ban buko kukeeket. Bale an atokoñumuu húmbuuluwahu unhe, fan aloŋ boot nanoonan. 59 Kulimaku unku Yéesu alobumuu nan alakomuu kaliikenaku kata bukanabuku li eluufayi yata kal̥awaku yata ésukayi yata Káfeenawum. 60 Muñeˈe nan kujamumuu Yéesu li alob loon muñaˈa, kameeŋe li kúgoomaku koola li koon: — Hulimahu unhu húsuumut bajam. Ayi ayilo ajanten ho? 61 Nan Yéesu ahaasumuu li buyinumool aan kúgoomaku koola kúmummunoomummunoo mata hulimahu unhu, li aaniil: — Kama jokuujok? 62 Kama muñowu buu eete nokoo bukuluul bajuke Añool-An li alaañ boot haatiya ban alakoweenumuu naanaŋ? 63 Buyinumabu bata Ateemit busenemuu buloŋ. An humumool ayilaat akaan wahoowah. Kulimaku kan ilobuulumuu, ko kusenemuu Buyinumabu Banabaabu, li buloŋabu. 64 Bale kukee li bukuluul kúyinenut. (Li mal̥egenamu, Yéesu lahahhaas yaan no li húkitumahu bukay kúyinenutumuu li ayi ammuu li abetool li kuŋen bukan.) 65 Yéesu li afamen aan: — Wahawu unwu újimuu li eenuul an ayilaat abil búmbaam Atuubaawu bakatutool min abil. 66 Nan Yéesu alobumuu kulimaku unku ajow aban, kameeŋe li kúgoomaku koola li kulaañ búsol min kukat kanab li okila. 67 Muñeˈe Yéesu li agel̥l̥en kúgoomaku kuŋen li kúl̥ubaaku aaniil: — Bukuluul foof jifañe min jijow? 68 Simoŋ Fiyeel li aanool: — Amaaŋen kama bata ayi jommuu li jijow? Lubaje kulimaku kasenemuu buloŋabu bábaneliitumuu. 69 Ban óloli, jíyinene ban jihaase joon awu ommuu anawu anabaawu ata Ateemit. 70 Yéesu li aaniil: — Kama inti ínje il̥usuul bukuluul kuŋen li kúl̥ubaaku? Bale akee li bukuluul an ata Sayitaane! 71 Yéesu, Sudaas ata Simoŋ Isikaaliyot lalakowe elob. Sudaas ammuu akee li kúgoomaku kuŋen li kúl̥ubaaku, okila ammuu li abil abet Yéesu li kuŋen bukan.

7

1 Muñeˈe nan fúlum tómuu, Yéesu li añaahoo li etaamayi yata Gálile. Afañut min ájowum li etaamayi yata Súde mata kunahaanaku kata Kusuwifaku huŋesool kulakowe boot jamuk. 2 No unnu, kagaanaku kata úfooyumawu kata Kusuwifaku ko bakooje. 3 Muñeˈe kutuyaku kata Yéesu li koonool: — Ufú’ taate ujow boot Súde, mantee kúgoomaku kooli foof li kujuk bulokabu ban ommuu li kakaanaku. 4 An afañumuu min ahaaso, let akaan wah li huyolo. Emmuu lukaanekaan wah loon muñaˈa, úfu’ ukaan wo min ésukayi feh ejuki. 5 (Li mal̥egenamu kutuyool humumiil kúyinenut li akila.) 6 Muñeˈe Yéesu li aaniil: — Taŋayi yúmbaam éliiŋulolut. Bukuluul taŋootaŋ ejaajak. 7 Bukanabuku kata adunaayi kuyilaat kulatuul, bale ínje kulatonlat mata líhiisehiis kaanaku bakaanelabu booliil bujakut. 8 Bukuluul jijow kagaanaku. Injé let ijow kagaanaku unku, mata taŋayi yúmbaam éliiŋulolut. 9 Nan Yéesu alobiilumuu kulimaku unku aban, li alako Gálile. 10 Bale nan kutuy Yéesu kujowumuu kagaanaku, okila foof li ajow bo an bahaasut, li huyolo ló. 11 Muñeˈe kunahaanaku kata Kusuwifaku li kulako huŋes Yéesu bata kagaanaku. Li kunaak kugel̥l̥en koon: — Kama okila ummay? 12 Búwonnoo báamak li bulako li búsukabu mata Yéesu. Kukee li koon: — Laalu an ajake. Kaabuku li koon: — Maayeet, kájimen ésukayi bale láami lí kó. 13 Bale anoowan akaañenut alob mata Yéesu hákil ésukayi feh, mata kúkolikoli kunahaanaku kata Kusuwifaku. 14 Nan kagaanaku kujowumuu kúliiŋ li tut, Yéesu li ajow boot li Eluufayi yata Ateemit ajow alako ló kaliiken bukanabuku. 15 Muñeˈe kunahaanaku kata Kusuwifaku li kusego, li koon: — Kama buu ánayinaawu ummu áhaasume wahawu unwu feh, okila jaliikenutumuu Bakiicelabu? 16 Yéesu li aaniil: — Wahawu wan iliikenemuu ubilumuloot lí ínje, bale li Ateemit áboñulommuu ubilumulo. 17 An afañumuu min akaan wahawu wan Ateemit afañumuu, fan ahaas mantee baliikenelabu umbu li Ateemit bubilumulo, mantee li kajaw kúmbaam ínje humumom lílobume. 18 An álobummuu li kajaw koola akila humumool, kasaloolo laŋese. Bale an aŋesumuu kasal kata anawu áboñuloolumuu, anawu ummu an ata mal̥egen, ban búhoolo bulet li akila. 19 Kama inti Móyiis asenuulumuu Eluwaayi? Bale bajut an li bukuluul akaane loon elobumuu. Wáa újiye li joono li huŋes jamukom? 20 Búsukabu li boonool: — Awu buyinum bajakut bújufoyi! Ayi aano li huŋes jamuki? 21 Yéesu li aaniil: — Wah wano bale likaanumuu, bukuluul feh li jiyaan jisego. 22 Mata min Móyiis aanuumuu jiteyen bañooluul búkut (maayeet min eenimuu inti Móyiis átoŋe wahawu unwu, bale li situubawuul sihaan útoŋume), mó mújimuu li joon éehe’ min jiteyen an búkut maayeet li húyiiyaayahu. 23 Jiyilimuu jiteyen an búkut li húyiiyaayahu jakum bil jíhoogul eluwaayi yata Móyiis, wáa lí úji li jil̥eetom mata min ifakenumuu an halli li húyiiyaayahu? 24 Jakum jijukelum li buul min jitiib an. Bale jinaak jitiib col. 25 Muñeˈe kukee li bukanabuku kakinumuu Yeelusalem li kunaak koon: — Kama kele inti ánayinaawu ummu kuŋesemuu li akila boot jamuk? 26 Jijuke, okila ummu li elob hákil bukanabuku feh, kukitut kulobool wahoowah! Wáa fíle, kunahaanaku kata ésukayi kuhahhaas li mal̥egenamu koon akila ammuu Afakenaawu? 27 Bale nan Afakenaawu ammuu li abil, an let ahaas bay labilumulo. Ban ánayinaawu ummu, ololaal luhaasaale ban labilumulo. 28 Muñeˈe Yéesu li alako buliiken bukanabuku li Eluufayi yata Ateemit, li alob butiya aan: — Jihaase li mal̥egenamu ínje emmuu ayi! Jihaase bay libilumulo! Ibilumut li kajaw kúmbaam ínje humumom. Anawu áboñulommuu, an alobe mal̥egen. Bukuluul jihaasutool. 29 Injé lihaasool, mata li okila libilumulo, ban okila áboñulom. 30 Muñeˈe li kuŋeseen min kujok Yéesu, bale an ajokutool, mata ewaatuwayi yoola yo báliiŋolut. 31 Bale bukan kameeŋe li búsukabu li kúyinen li akila, ban li kunaak koon: — Nan Afakenaawu ammuu li abil, akaan laate fíle bukanabuku kujuk úhiisenum wájaahaleniye wahaŋe wan ánayinaawu ummu akaanumuu? 32 Kufaaliisiyeŋaku li kujam wahawu wan búsukabu bunaake búmummunoomuu mata Yéesu, muñeˈe huhaanaahu hata élambaayi li buko Kufaaliisiyeŋaku li kuboñ kufooyaabuku kata Eluufayi yata Ateemit boot kujow kújokul Yéesu. 33 Yéesu li aan: — Boot min ifan ilako li bukuluul jatit, li ilaañ boot bata anawu áboñulommuu. 34 Fan jiŋesom, ban let jijukom, mata let jiyili jijow boot tan emmuu. 35 Kunahaanaku kata Kusuwifaku li kunaak kugel̥l̥enoo koon: — Kama sum bay lajeˈe boot, ban ootut uyiliyaal ujowaal utookaalool? Boot fíle min ajow boot bata bukanolaal kajowumuu kukin li kata Gilees, ajow aliiken bo kata Gilees? 36 Laanolaasaan: «Fan jiŋesom, ban let jijukom. Ban let jiyili jijow boot tan emmuu.» Kama fíle waa lafañe alob li kulimaku unku? 37 Nan hunakahu húbanumahu húliiŋumuu, hammuu hunakahu háamakahu hata kagaanaku, Yéesu li ayito hákil búsukabu feh min alob butiya aan: — An bahob bujokoolumuu, li abil búmbaam min ahob. 38 Loon Bakiicelabu bulobumuu, «An áyinenumuu lí ínje, uwelen wata mal masene buloŋ fan úfulumul li ésigilool.» 39 (Yéesu lalollob kulimaku unku aya li Buyinumabu Banabaabu, ban káyinenumuu li akila kóotimuu kuyab. No unnu, Buyinumabu Banabaabu bo basenoluti, mata Ateemit báhiisolut máyiineniyamu mata Yéesu.) 40 Kukee li bukanabuku kalakomuu li búsukabu li kujam kulimaku kata Yéesu, li koon: — Anáyinaawu ummu okila ammuu li mal̥egen Afulofetawu. 41 Kaabuku li koon: — Okila ammuu Afakenaawu. Bale kukee li koon: — Afakenaawu layilo fíle abilumul li etaamayi yata Gálile? 42 Kama Bakiicelabu boonut kele Afakenaawu fan alako bubukoolum bata Dayit, ban li abilumul Betilehem yammuu ésukayi yata Dayit? 43 Búsukabu bujamoolut to mata Yéesu áji. 44 Kukee li buko li kufañeen min kujokool, bale an ajokutool. 45 Muñeˈe kufooyaabuku kata Eluufayi yata Ateemit li kulaañ boot bata huhaanaahu hata élambaayi li bata Kufaaliisiyeŋaku kúliiŋ, li kugel̥l̥eniil kooniil: — Wáa újiye jíŋaluloot Yéesu? 46 Kufooyaabuku li kooniil: — Bilut baj an alobe loon ánayinaawu ummu alobemuu! 47 Kufaaliisiyeŋaku li kugel̥l̥eniil kooniil: — Kama bukuluul foof jikatookat min abuntuul? 48 Mantee baje akee li kunahaanaku kata ésukayi, mantee akee li Kufaaliisiyeŋaku áyinene li akila? 49 Bale búsukabu umbu buhaasut Eluwaayi yata Móyiis. Ateemit latekiitek! 50 Akee li Kufaaliisiyeŋaku an koone Nikodem, ajow nomuu ajuk Yéesu li aaniil: 51 — Kama kele an layilo alo li Eluwaayi yoololaal, ololaal bajandutaal ujamaalool, mantee foof ololaal bahaasutaal waa lakaane? 52 Li koonool: — Inti awu foof an ata etaamayi yata Gálile? Uŋes li Bakiicelabu, fan ujuk oon bilut baj afulofet abilumulo li etaamayi yata Gálile. [ 53 Fúlum tó, anoowan li ajow ábalo.

8

1 Bale Yéesu akila li ajow boot bata huyuuyahu haaneyimuu Olíibiye. 2 Li líiŋ hunak hukaten li bújom bíb, Yéesu li alaañ boot li Eluufayi yata Ateemit. Esúkayi feh li ebil ekoojool. Li abah min alakoyiil buliiken. 3 Bukanabuku kaliikenemuu ésukayi Eluwaayi yata Móyiis li Kufaaliisiyeŋaku, li kúŋalul anaale an kumindene okila li kahinto li ánayine alet oola. Li kuŋalool kujow kukaan li tut ésukayi feh. 4 Ban li koon Yéesu: — Anahaan, anaalaawu umme lamindeniminden okila li kahinto li ánayine alet oola. 5 Imban Móyiis lansaan li Eluwaayi, kanaale kakaane loon umme koote kuteki kuyitik kumuk. Muñowu awu buu lulobe? 6 Kulollob loon muñaˈa min kubuutoo Yéesu, bánum li kújowum tó kul̥oofool. Bale Yéesu li ásiten min aŋa’ husiikool min alako kakiic teetaam. 7 Emmuu kukatut kagel̥l̥enoolool, Yéesu li ál̥aalulo li aaniil: — Bajumuu an li bukuluul akaanut kahoofoo, li ajand atekool huyitik. 8 Yéesu li alaañen ásiten min alako kakiic teetaam. 9 Nan kujamumuu kulimaku unku, li kúfu’ ano li ano, kítum li kunahaanaku, jow saŋo to Yéesu balewool buko li anaalaawu ayito tomuu li tutayi. 10 Yéesu li ál̥aalulo li aan anaalaawu: — Alíinom, kama kumbukay? Bajut an aane lutilentilen? 11 Anaalaawu li aanool: — Maayeet ano, Anahaan. Yéesu li aanool: — Injé foof let eeni lutittil. Ujow, bale muñeˈe jakum bil umit ukaan kahoofoo.] 12 Yéesu li alaañen alob li búsukabu aaniil: — Injé emmuu mawuŋaamu mata adunaayi. An anabumuu lí ínje fan abaj mawuŋaamu mata buloŋabu, ban let ájowum li élim maayeet. 13 Muñeˈe Kufaaliisiyeŋaku li koonool: — Awu li kajawi humum ko lúlobume. Mó mújimuu, wahawu wan ulobumuu ulet mal̥egen. 14 Yéesu li aaniil: — Maayeet min kite eenimuu li kajawom humum ko lílobume, bale wahawu wan ilobumuu mal̥egen, mata lihaase bay libilumulo, li bay lijowe boot. Bale bukuluul jihaasut bay libilumulo, li bay lijowe boot. 15 Bukuluul jitiibetiib loon ál̥ahukow atiibemuu, bale ínje let itiib an. 16 Ban éetimuu itiib an, fan itiibool nab li mal̥egenamu, mata ilet liwoonom, bale Atuubaawu áboñulommuu ummu lí ínje. 17 Ban kikkiic li Eluwaayi yooluul kaanaku, bukan kúl̥uba kulobumuu wahawu wanolawu, wahawu unwu wan kulobumuu mal̥egen. 18 Injé lílobunlobum li kajawaku kúmbaam humum ko, ban Atuubawom áboñulommuu lakooŋenonkooŋen. 19 Kufaaliisiyeŋaku li koonool: — Kama Atuubayi ummay? Yéesu li aaniil: — Jihaasutom, ban jihaasut Atuubawom. Jihaaseenommuu, fan jihaaseen foof Atuubawom. 20 Yéesu li alob kulimaku unku nan alakomuu buliikenabu bata ésukayi li Eluufayi yata Ateemit, tan bukanabuku kusenemuu bujuuñakabu. An ajokutool, mata waatuwayi yoola báliiŋolut. 21 Yéesu li alaañen aaniil: — Boot min ijow ban fan jiŋesom, bale fan jiket li kahoofoolaku kooluul. Let jiyili jijow ban ínje emmuu li ijow. 22 Muñeˈe Kunahaanaku kata Kusuwifaku li kunaak koonoo: — Waa, boot fíle min amukoolo? Emmuu laane: «Jiyilaat jijow tan emmuu li ijow?» 23 Yéesu li aaniil: — Bukuluul bukan kata baabe li etaam, ínje li emitayi libilumulo. Bukuluul bukan kata adunaaye, ínje ilet an ata adunaaye. 24 Mó mújimuu, li eenuul fan jiket li uhoofoolawu wooluul. Mata jíyinenutumuu kaanaku «Injé emmuu anawu an éemimuu», fan jiket li uhoofoolawu wooluul. 25 Muñeˈe li kugel̥l̥enool koonool: — Awu ommuu ayi? Yéesu li aaniil: — Anawu an ifimmuu min ilobuul yaan no li húkitumahu. 26 Libabbaj wah wameeŋe elob mooluul, li wah wameeŋe wan éemi li itiibumuul mata wo. Bale anawu áboñulommuu an alobe mal̥egen, ban ínje wahawu wan íjamummuu li akila wo lilobemuu adunaayi. 27 Kúnaanumut koon mata Atuubaawu lakowe elobiil. 28 Muñeˈe Yéesu li aaniil: — Nan jommuu li jiteben Añool-An jiban, fan jihaas joon «Injé emmuu anawu an Eémimuu». Fan jihaas joon inti li kajawom humum ko líkaanume wah, bale fan ilob wahawu wan Atuubawom aliikenommuu bale. 29 Anawu áboñulommuu ummu lí ínje. Akatutom balewom, mata li kaanekaan nanoonan wahawu wásuumoolumuu. 30 Nan Yéesu alakomuu elobayi loon muñaˈa, bukan kameeŋe li kúyinen li akila. 31 Muñeˈe Yéesu li aan Kusuwifaku káyinenumuu li akila: — Jinabumuu li kulimaku kan ilobuulumuu, joonosoono li mal̥egen kúgoomaku kúmbaam. 32 Muñowu jommuu li jíhaasum mal̥egenamu, ban mal̥egenamu fan múfulenuul li humiikeeleto. 33 Li koonool: — Alóli bubukoolum Abulaham joom, ban bilut líiŋ nakee li jilako emiikeel yata an. Buu kaane li óonoli fan jífu’ li humiikeeleto? 34 Yéesu li aaniil: — Li mal̥egenamu fan ilobuul: anoowan akaane kahoofoo, amiikeel laam ata kahoofoo. 35 Ban amiikeel álakowoliit li butoŋabu bata anahaanawu oola boot nanoonan. Bale añiilawu áyinaawu okila fan alako li butoŋabu boot nanoonan. 36 Añiilawu áyinaawu kama áfulenuulumuu li humiikeeleto, fan jífu’ li ho li mal̥egen. 37 Lihaase een bukuluul bubukoolum bata Abulaham joom. Bale bukuluul jumbuku li huŋes min jimukom, mata jikaanut kulimaku kan ilobuulumuu li uyinumuul. 38 Injé, wahawu wan ijukumuu li Atuubawom lilobe. Bale bukuluul, wahawu wan atuubawuul alobuulumuu jikaanemuu. 39 Li koon Yéesu: — Abulaham ammuu Atúubawoli. Yéesu li aaniil: — Kaaneenumuu loon li mal̥egenamu bañool Abulaham joom, faneen jinaak jikaan loon okila. 40 Bale muñeˈe bukuluul jumbuku li huŋes jamukom, ínje jalobuulumuu mal̥egenamu man íjamummuu li Ateemit, ban Abulaham okila akaanut loon bukuluul. 41 Bale bukuluul, jinannab li bakaanelabu bata atuubawuul. Li koon Yéesu: — Olóli jilet bañiil bahaasut atuubayiil. Atuuba ano bale jibaje: Ateemit! 42 Yéesu li aaniil: — Ateemit aameenumuu li mal̥egen Atuubawuul, faneen jifañom, mata li Ateemit libilumulo, ban akila léemum taate. Ibilumut li kajawom humum ko, bale akila áboñulom. 43 Kama wáa újiye jínaanumut wahawu wan ilobuulumuu? Mata jiyilaat jijanten hulimahu húmbaam. 44 Atuubawuul akila ammuu Sayitaane, ban wahawu wan atuubawuul afañumuu, wo jifañumuu min jikaan. Okila yaan no li húkitumahu lafin láami amukabukan. Alakowut li mal̥egenamu, mata mal̥egen mulet li akila. Alakomuu émalamiñ, lalollob loon afinumuu min aano, mata okila ámalamiñ laam, ban okila ammuu atuubaawu ata émalimiñ. 45 Bale ínje min ilobuulumuu mal̥egenamu, mó mújimuu jíyinenut lí ínje. 46 Ayi li bukuluul ayilo aan likankaan kahoofoo? Nokoomuu loon mal̥egen lilobe, wáa újiye jíyinenut lí ínje? 47 An áamimuu ata Ateemit, fan ajanten kulimaku kata Ateemit. Bale bukuluul min jiletumuu bukan kata Ateemit, mó mújimuu jíjanteneliit. 48 Kusuwifaku li koonool: — Jikooŋut fíle min joonumuu awu an ata Samali, ban buyinum bajakut bújufoyi? 49 Yéesu li aaniil: — Injé buyinum bajakut bújufowutom. Injé kaluuken Atuubawom léemi li kó, bale bukuluul jiluukenutom. 50 Injé ilet li huŋes kasal boot lí ínje humumom. Baje An ammuu li huŋes ko boot lí ínje, ban okila atiibemuu. 51 Li mal̥egenamu fan ilobuul: An átuulumuu kulimaku kúmbaam, let abil aket maayeet. 52 Kusuwifaku li koonool: — Muñeˈe jihaase joon kama mal̥egen buyinum bajakut bújufoyi! Abulaham lakete, kufulofetaku foof kukete, bale awu loon: «An átuulumuu kulimaku kúmbaam let abil aket maayeet.» 53 Waa, awu fíle luhaŋe átuubawoli Abulaham aketumuu? Ban kufulofetaku kukete foof. Kama luhine uyinoo li oon awu ommuu ayi? 54 Yéesu li aaniil: — Isaloolomuu ínje humumom, kasalaku unku inti kasal. Atuubawom ammuu li asalom, an joonumuu: «Okila ammuu Ateemitawu óololi.» 55 Ban jihaasutool, bale ínje lihaasool. Eenumuu ihaasutool, li ilako ámalamiñ loon bukuluul. Bale ínje lihaasool, ban lítuttuul kulimaku koola. 56 Abulaham ammuu Atuubawuul, lababbaj ésuumahukow min áatimuu ajuk hunakahu hata ebilayi yúmbaam. Lajuujuk hunakahu ban súumoosuum. 57 Kusuwifaku li koonool: — Awu ufanolut ubaj simit kúyii kúl̥uba li kuŋen, li oon lujuujuk Abulaham? 58 Yéesu li aaniil: — Li mal̥egenamu fan ilobuul, tówum Abulaham abuki, «Injé to». 59 Muñeˈe li kumulukul kuyitik boot min kutekool. Bale Yéesu li ayolo min ajow áfu’ li Eluufayi yata Ateemit.

9

1 Yéesu li alako ejow, li ajuk ánayine abuki máfuume. 2 Kúgoomaku koola li kugel̥l̥enool koonool: — Anahaan, wáa újiye ánayinaawu ummu li abuki máfuume? Mantee kahoofoolool kújiye, mantee kata sibukoolawool? 3 Yéesu li aaniil: — Let kahoofoolool kújiye li áfuum, let foof kata sibukoolawool kújiye, bale láfunfuum mantee bulokabu bata Ateemit li bujukumi li akila. 4 Nan tiloŋumee li tikaten, lootaale ukaanaal bulokabu bata anawu áboñulommuu. Ehukaayi inyu li ebil nan an ayilaatumuu akaan bulok. 5 Nan emmee li adunaayi, ínje emmuu mawuŋaamu mata adunaayi. 6 Nan Yéesu alobumuu loon muñaˈa aban, li amasen teetaam min asiiw mul̥uyisamu li kumasaku jow tafaken, li aŋa’ áki’ kúkilaku kata anawu áfuumumuu. 7 Nan akaanumuu loon muñaˈa aban, li aanool: — Ujow ufos buuli li hububuwahu han koonemuu Sílowe. (Sílowe, yo yommuu «an aboñi».) Mal̥egen nan ánayinaawu áfuumumuu ajowe afosumuu buulabu boola li hububuwahu, li álaañumul bo majuke. 8 Muñeˈe kukinoolool li bukanabuku kanaake kujukoolumuu okila li kal̥aw bukanabuku wah, li koon: — Inti kele ánayinaawu ummu anaake abahumuu min al̥aw bukanabuku wah? 9 Kukee li koon: — Laalu akila. Kaabuku li kuceeŋ min koon: — Inti okila, bale laalu akee anokoole li akila. Bale ánayinaawu áfuumeenumuu li aan: — Laale ínje faŋom. 10 Muñeˈe li kugel̥l̥enool koonool: — Kama buu kaane kúkilaku kooli li kujuk? 11 Anáyinaawu li aaniil: — Anáyinaawu an koonemuu Yéesu anecene mul̥uyis mujow mulako tafak, li aŋa’ mo ákilom li kúkil aban, li aanom: «Ujow ufos buuli Sílowe.» Mal̥egen nan ijowumuu ifos buulom, li ijuk. 12 Li kugel̥l̥enool koonool: — Bay ánayinaawu ummu aam? Anáyinaawu li aaniil: — Ihaasut bay laam. 13 Muñeˈe li kújowetum ánayinaawu áfuumeenumuu bata Kufaaliisiyeŋaku. 14 Imban hunakahu nan Yéesu aŋa’muu kumasaku koola min anecen mul̥uyisamu min akaan ánayinaawu ajuk, hunak hata húyiiyaay. 15 Mó mújimuu, Kufaaliisiyeŋaku foof li kugel̥l̥enool buu kaane min ayok ajuk. Li aaniil: — Laŋaŋŋa’ kumasaku koola min anecen mul̥uyis mujow mulako tafak, li aŋa’ mo akaanom li kúkil, ban li ijow ifos buulom, li ijuk. 16 Muñeˈe kukee li Kufaaliisiyeŋaku li koon: — Anáyinaawu ummu akaanumuu wahawu unwu abilumuloot li Ateemit, mata lahuusuuhuusul eluwaayi yata húyiiyaayahu. Bale kukee li koon: — Kama buu an ahoofoole ayilo akaan búhiisenum bájaahaleniye loon umbu? Li baj búñakoo li buko. 17 Muñeˈe Kufaaliisiyeŋaku li kulaañen kugel̥l̥en ánayinaawu koonool: — Awu buu lulobe mata ánayinaawu akaanimuu min ujuk? Li aaniil: — Laalu afulofet. 18 Muñeˈe kunahaanaku kata Kusuwifaku kúyinenut kaanaku ánayinaawu ummu láfuumenfuum ban muñeˈe lajuke. Mó lí múji li kúhooñul sibukoolawool, 19 min kugel̥l̥eniil kooniil: — Mal̥egen ánayinaawu ummu añooluul? Mal̥egen labukibuk máfuume? Kama buu kaane muñeˈe li ajuk? 20 Sibukoolawool li sooniil: — Jihaase li mal̥egenamu joon laalu áñoololi, ban labukibuk máfuume. 21 Bale jihaasut buu kaane muñeˈe li ajuk, ban jihaasut foof ayi akaanool min ajuk. Jigel̥l̥enool! Lakaane anahaan. Layilo okila humumool akitten mata húkowool! 22 Sibukoolaasu soola silollob loon muñaˈa mata síkolikoli kunahaanaku kata Kusuwifaku. Li mal̥egenamu kunahaanaku kata Kusuwifaku buko bajamoole kuban kaanaku an aanumuu Yéesu ammuu Afakenaawu, li kukesoolool áfu’ li eluufayi yata Kal̥awaku. 23 Wahawu unwu újimuu sibukoolaasu sata ánayinaawu áfuumeenumuu li soon: «Jigel̥l̥enool, lakaane anahaan! Layilo okila humumool akitten mata húkowool!» 24 Kufaaliisiyeŋaku li kúhooñul búl̥ubut ánayinaawu áfuumeen nómuu, min koonool: — Ulob mal̥egen hákil Ateemit. Olóli jihaase joon ánayinaawu ummu ahoofoola. 25 Li aaniil: — Nokoomuu loon ahoofoola laam, ínje ihaasut. Wah wano lihaase: lífuumenfuum ban muñeˈe lijuke. 26 Li kulaañen kugel̥l̥enool koonool: — Waa lakaani? Buu lakaani min ujuk? 27 Li aaniil: — Likitteneenuul iban buu lakaanommuu min ijuk, bale jijantenutom. Kama wáa újiye li jifañ min jilaañen jijamom búl̥ubut? Waa jifañe min jilako foof kúgoom koola? 28 Kufaaliisiyeŋaku li kugelool, ban li koonool: — Awu ommuu ágoomawu ata ánayinaawu ummu! Alóli kúgoom kata Móyiis joom. 29 Jihaase joon Ateemit lalollob li Móyiis, bale anawu ummu jihaasut bay labilumulo! 30 Anáyinaawu li aaniil: — Wahawu unwu mo ukite újaahaleni! Bukuluul jihaasut bay labilumulo, bale ínje okila akaanommuu min ijuk. 31 Luhaasaale oonaal Ateemit ájanteneliit kuhoofoolaabuku, bale lajantenejanten an átuulool ban li akaan wahawu wan afañumuu. 32 Ujamulelutaal kaanaku bile baj akee akaane an abuki máfuume ajuk. 33 Nokooleenumuu loon mal̥egen ánayinaawu ummu abilumuloot li Ateemit, let ayiliyeen akaan wahoowah. 34 Li koonool: — Awu foofi feh ammuu li kahoofoo nan ubukimuu boot muñeˈe, li uhin ufañ min úliikenoli kulim? Muñeˈe li kukesoolool áfu’ li eluufayi yata Kal̥awaku. 35 Yéesu li ajam kaanaku kukesookesoo ánayinaawu. Muñeˈe li ajukool li aanool: — Awu lúyinene li Añool-An? 36 Anáyinaawu li aanool: — Anahaan, uhebom ayi ammuu Añool-An min íyinen li akila! 37 Yéesu li aanool: — Lujukool, anawu alobemuu li awu okilamuu. 38 Anáyinaawu li aanool: — Anahaan, líyinene. Ban li ákuntuŋ hákil Yéesu. 39 Muñeˈe Yéesu li aan: — Libiibil li adunaayi inye mantee batiib li bubaj, min káfuumumuu kujuk, kajukemuu li kúfuum. 40 Kufaaliisiyeŋ kukee kalako tomuu li Yéesu li kujam kulimaku unku, li koonool: — Waa, áloli foof bukan káfuume joom? 41 Yéesu li aaniil: — Jífuumeenumuu, leteen jibaj kahoofoo. Bale emmuu joone jijukejuk, kahoofoolaku kooluul kuloŋe li bukuluul.

10

1 Yéesu li aan: — Li mal̥egenamu fan ilobuul: an ánokenumutumuu li kámbiilaku kata hukokahu hata kúgalalaanaku, min aŋitowum tikee álolo, anawu ummu ákuu, an ajakut. 2 Bale anawu ánokenummuu li kámbiilaku, akila ammuu amataawu ata kúgalalaanaku. 3 Afooyaawu ata kámbiilaku fan ábabulool, kúgalalaanaku li kujanten hulimahu hoola. Li ahooñ kúgalalaanaku koola hanoohan li kajawaku kata ho, min áfuletum kó tíyaŋ. 4 Nan ammuu akaan ko feh kúfulul tíyaŋ aban, li ajow ayab ko hákil min kúnabul li akila, mata kuhaase hulimahu hoola. 5 Kúgalalaanaku let kunab li an an kuhaasut, bale fan kuteyool lóyi, mata kuhaasut hulim hata ajawoola. 6 Yéesu li alobiil bukittenoolumabu umbu, bale kúnaanumut waa lafañe alobiil. 7 Yéesu li alaañen aaniil: — Li mal̥egenamu fan ilobuul: ínje emmuu kámbiilaku kata hukokahu hata kúgalalaanaku. 8 Bukanabuku feh kabilumuu tówum ínje ibil, ékuu li bukan kajakut. Bale kúgalalaanaku kujantenutiil. 9 Injé emmuu kámbiilaku. An ánokenummuu lí ínje, fan afak. Fan ayili anoken li áfu’, ban fan abaj hutiñahu hoola. 10 Akúu labilebil boot ékuwet bale, jamuk li kakajen. Injé libiibil boot min bukanabuku kubaj buloŋabu, ban li kubaj bo li mal̥egen. 11 «Injé emmuu amataawu ajakaawu. Amataawu ajakaawu fan asen buloŋabu boola boot li kúgalalaanaku. 12 An amate min kucaamool, alet li mal̥egen amataawu, ban akilut kúgalalaanaku. Ajukumuu ejangibujal li ebil, li atey akat bo kúgalalaanaku, min ejangibujalayi ejok ko, min áji kó li kuyiisoo. 13 Wahawu unwu wommuu li ubaj, mata anawu amatemuu min kucaamool bucaamabu boola bale layinoole, ayinoolut mata kúgalalaanaku. 14 Injé, ínje emmuu amataawu ajakaawu. Lihaase kúgalalaanaku kúmbaam ban kúgalalaanaku kúmbaam kuhaasom, 15 loon Atuubaawu ahaasommuu ban ínje foof li ihaasool. Li isen buloŋom boot li kúgalalaanaku kúmbaam. 16 Libaje foof kúgalalaan kakee kalet li hukokahu unhu. Leete imat kúgalalaanaku unku foof. Fan kujanten hulimahu húmbaam, min kulako bumat bano babaje amata ano. 17 «Atuubaawu lafañonfañ mata lisenesen buloŋabu búmbaam bájum li ilaañen iyab bo. 18 Anoowan ayilaat ájimen buloŋabu búmbaam, bale ínje humumom éemi li inong min isen bo. Liyilo isen buloŋabu búmbaam, ban liyilo ilaañen iŋa’ bo. Wahawu unwu Atuubawom alobumuu min ikaan.» 19 Muñeˈe kulimaku unku kan Yéesu alobumuu li kúji Kusuwifaku li kulaañen kuñakoo to kulim. 20 Bukan kameeŋe li buko li kunaak koon: — Anáyinaawu ummu buyinum bajakut bújufowool! Lawewwel! Kama wáa újiye li jóomiwool li banjanten? 21 Bale kaabuku li koon: — An an buyinum bajakut bújufowe ayilaat alob kulimaku unku. Mantee buyinum bajakut buyilo bukaan bukan káfuume kujuk? 22 Muñeˈe taŋayi yata kagaanaku kata Kábabulaku kata Eluufayi yata Ateemit li ésukayi yata Yeelusalem li éliiŋ. No unnu, taŋayi yata kutontaku. 23 Muñeˈe Yéesu li anaak ajow li álaañul li hugulubahu hata siyiilasu hata Salomoŋ hammuu li Eluufayi yata Ateemit. 24 Kusuwifaku li kujow kúguut Yéesu min koonool: — Kama boot min úkatoli min jíwettoo muya boot yok nay? Nokoomuu loon awu ommuu Afakenaawu, li úloboli mal̥egenamu. 25 Yéesu li aaniil: — Lilobuul mo iban, bale jíyinenut. Bulokabu ban íkaanumemuu li kajawaku kata Atuubawom, bulollob múmbaam. 26 Bale jíyinenut, mata jilet ló li kúgalalaanaku kata bumatabu búmbaam. 27 Kúgalalaanaku kúmbaam kujantenejanten hulimahu húmbaam. Lihaas ko, ban li kunaak kúnabul lí ínje. 28 Li isen ko buloŋabu bábaneliitumuu. Let kubil kuket, ban an let ayili alam ko li kuŋenom. 29 Atuubawom asenom komuu, lahaŋe wahoowah feh, ban bajut an ayilo álamul wah li kaŋenaku kata Atuubaawu. 30 Injé li Atuubaawu, an ano joom. 31 Muñeˈe Kusuwifaku li kulaañen kuŋa’ kuyitik boot kutek Yéesu. 32 Yéesu li aaniil: — Likankaan hákiluul bulok bameeŋe bajake babilumulo li Atuubaawu. Waa, bó bújimuu lí jóomi li jitekom kuyitik jimuk? 33 Kusuwifaku li koonool: — Inti mata bakaaneli bajake bújiye li jóomi li jiteki kuyitik jimuk, bale mata min ugelumuu Ateemit, li mata min awu jammuu an, ujokoolomuu Ateemit. 34 Yéesu li aaniil: — Inti kikkiic li Eluwaayi yooluul kaanaku: «Injé Amaaŋenawu leene: “Bukuluul kuteemit joom.”» 35 «Ateemit lahonhooñ kuteemit bukanabuku kan asenumuu hulimahu hoola. Ban, luhaasaale oonaal an ayilaat ábuj wahawu wan bakiicelabu bulobumuu. 36 Injé, Atuubaawu al̥usom, ban li áboñulom li adunaayi. Waa wommuu lí úji, li joon ligeggel Ateemit mata min eenumuu: “Injé emmuu Añiilawu ata Ateemit”? 37 Ikaanutumuu bulokabu bata Atuubawom, jakum jíyinenom. 38 Bale ikaanumuu bulokabu, maayeet min jíyinenutumuu lí ínje, kama li jíyinen li bulokabu búmbaam, mantee li jihaas ban li jínaanum kaanaku ínje li Atuubaawu an ano joom, loon Atuubaawu lí ínje humumom jommuu an ano.» 39 Muñeˈe li kumit kufañ min kujok Yéesu, bale li afakiil. 40 Muñeˈe Yéesu li alaañen ajow boot kageb kaaka kata katunkaku kan koonemuu Suuludeŋ, ajow alako tan Saŋ átoŋumuu kábatiise bukanabuku. 41 Bukan kameeŋe li kujow kutookool bo min koonool: — Saŋ akaanut búhiisenum bájaahaleniye, bale wahawu feh wan alobumuu mata ánayinaawu ummu, mal̥egen. 42 Bukan kameeŋe li kúyinen to li Yéesu.

11

1 Muñeˈe li baj ánayine akee an kunaake koon Laasaal ásomute, ban li akin li ésukayi yata Betani, ban Mali li atuyool Maaluta kukinumuu. 2 (Mali okila alakomuu anaalaawu abile áyumuu eheeñayi li kootaku kata Amaaŋenawu, ban li aŋa’ walawu woola min átil̥ ko. Okila áliinool Laasaal ásomutumuu.) 3 Mali buko li Maaluta kammuu batuyaay li kuboñ kujow koon Yéesu: — Anahaan, Abukeyi an uboolaatumuu lásomuusomut. 4 Nan Yéesu ajamumuu kulimaku unku, li aan: — Kásomutaku unku kajokumuu Laasaal, let kásomut kata eket. Bale kujokoojok bájum bukanabuku li kujuk máyiineniyamu mata sembaasu sata Ateemit, min Añiilawu ata Ateemit ábajum li kó kasal. 5 Yéesu aboolaat Maaluta buko li atuyool Mali, li Laasaal. 6 Muñeˈe nan Yéesu ajamumuu kaanaku Laasaal lásomuusomut, li afamen akaan kunak kúl̥uba ban alakomuu. 7 Fúlum tó, li aan kúgoomaku koola: — Ulaañaal boot Súde. 8 Kúgoomaku koola li koonool: — Anahaan, fiyowut nan Kusuwifaku kufañeenumuu min kuteki kuyitik kumuk, li umit ufañ min ulaañ boot bo? 9 Yéesu li aaniil: — Kama inti etihunaka ebaje siwaatu kuŋen li síl̥uba? An ajowumuu tihunak, let ajonten mata lajuujuk mawuŋaamu mata adunaayi. 10 Bale an ajowumuu li huk, fan ajonten mata abajut mawuŋe káta láalawool. 11 Nan Yéesu alobumuu kulimaku unku aban, li afamen aan: — Abukewolaal Laasaal lámoolimooli, bale boot min ijow íliwool. 12 Kúgoomaku li koonool: — Anahaan, nokoomuu loon lámoolimooli, fan afak. 13 Yéesu mata eketayi yata Laasaal lalakowe elob, bale kúgoomaku li kuyinoo li koon mata kámooli lalakowe elob. 14 Muñeˈe Yéesu li alobiil ahant aaniil: — Laasaal lakeeket. 15 Súumonsúum ŋáa’ li bukuluul mata min ilakowut tomuu, mantee li jíyinen lí ínje. Bale ujowaal boot ban Laasaal ammuu. 16 Muñeˈe Toma an koonemuu «Mál̥uba» li aan kúgoom kaabuku: — Kama ololaal foof ujowaal uketaal li mano li Anahaanawu oololaal! 17 Nan Yéesu áliiŋumuu, li atook Laasaal bahokeli aban jow baj kunak kubakii. 18 Emmuu Betani boot Yeelusalem iyilaat baj sikilomeet síhaaji. 19 Kusuwif kameeŋe li kubil bujukoo bata Maaluta buko li Mali mata áliiniil aketumuu. 20 Nan Maaluta ajamumuu kaanaku Yéesu ummu li ebil, li ajow kufam. Bale Mali li abah alako li éluufayi. 21 Maaluta li aan Yéesu: — Anahaan, ulakoweenumuu taate, áliinom let aketeen. 22 Bale lihaase een maayeet muñeˈe lul̥awe Ateemit wah, fan aseni wo. 23 Yéesu li aanool: — Alíini fan álaañul li buloŋ. 24 Maaluta li aanool: — Lihaase een fan álaañul li buloŋ li hunakahu húsolaahu, nan kaketumuu kommuu kuyitowumul li eketayi. 25 Yéesu li aanool: — Injé iyitenumulemuu kaketumuu li eketayi, ínje isenemuu buloŋabu. An áyinenumuu lí ínje, fan aloŋ maayeet min akete. 26 Ban an aloŋumuu ban li áyinen lí ínje, let abil aket kale. Lúyinene wahawu unwu? Maaluta li aan Yéesu: 27 — Eéhe’, Anahaan, líyinene kaanaku awu ommuu Afakenaawu, Añiilawu ata Ateemit, áatimuu abil li adunaayi. 28 Nan Maaluta alobumuu loon muñaˈa aban, li ajow áhooñul atuyool Mali min abuyunoolool aanool: — Anahaanawu umme taate, ban laane ubil. 29 Nan Mali ajamumuu loon muñowu, li ayaan ayito cab ajow boot tan Yéesu alakomuu. 30 (No unnu, Yéesu bánokenuloloot li ésukayi. Okila baloŋe tan kufamumuu buko li Maaluta.) 31 Nan Kusuwifaku kalakomuu li eluufayi buko li Mali min kunaak kútintimbenool, kujukoolumuu li ayito cab áfu’, li kunab li akila. Kunaanaak kuyinoo li koon boot min ajow bata huyaakahu ajow alako bo min al̥ok. 32 Nan Mali áliiŋumuu tan Yéesu alakomuu ajow ajukool, li ajow ákuntuŋ li kootool ban li aanool: — Anahaan, ulakoweenumuu taate, áliinom let aketeen. 33 Muñeˈe nan Yéesu ajukumuu Mali li al̥ok, ban Kusuwifaku kánabulumuu li akila foof li kulako jíl̥ok, li jokool ŋáa’, li golool li buyinum. 34 Li agel̥l̥eniil aaniil: — Bay jihokoolumuu? Li koonool: — Anahaan, ubil min ujuk. 35 Yéesu li al̥ok. 36 Muñeˈe Kusuwifaku li koon: — Jijuk buu lafañoolumuu! 37 Kukee li Kusuwifaku li koon: — Okila jakaanumuu ánayinaawu áfuumumuu ajuk, ayilaat áhi’ Laasaal foof áketum? 38 Yéesu li laañen jokool ŋáa’, li ajow boot li huyaakahu. Huyaakahu huwokiwok li huyuuy, ban li kuŋa’ húlankiin háamak min kúfib kánokenumaku kata ho. 39 Yéesu li aaniil: — Jífulen húlankiinahu. Maaluta ammuu áliinawu ata aketaawu, li aanool: — Anahaan, muñeˈe tan tommaa lafute, mata muñeˈe labaje kunak kubakii li huyaakahu. 40 Yéesu li aan Maaluta: — Kama eenuti úyinenumuu, fan ujuk máyiineniyamu mata Ateemit? 41 Mal̥egen li kúfulen húlankiinahu. Yéesu li ateb kúkilool ajuke emitayi ban li aan: — Faafa, lisali mata min úsooniyenemuu kal̥awaku kúmbaam. 42 Injé lihaase een lúsooniyenesooniyen nanoonan kal̥awaku kúmbaam, bale búsukabu umbu báguutommuu bújimuu li ilob, mantee li kúyinen kaanaku awu úboñulom. 43 Nan Yéesu alobumuu loon muñaˈa aban, li alob butiya aan: — Laasaal, úfulul láalu! 44 Mal̥egen Laasaal aketeenumuu li áfulul, kootaku li kuŋenaku mabooñeni ul̥aac. Buulabu boola eleesa buguubumi. Yéesu li aaniil: — Jil̥el̥ool ban li jikatool min ajow. 45 Kameeŋe li Kusuwifaku kabilumuu bata Mali, li kujuk wahawu wan Yéesu akaanumuu, li kúyinen li akila. 46 Bale kukee li buko li kujow kujuk Kufaaliisiyeŋaku min kuhebiil wahawu wan Yéesu akaanumuu. 47 Huhaanaahu hata élambaayi li Kufaaliisiyeŋaku li kujoj li Huhaanaahu háamakahu min koon: — Boot min ukaanaal buu? Anáyinaawu ummu min akaanemuu búhiisenum bájaahaleniye! 48 Ukataaloolumuu min anaak akaan wahawu unwu, bukanabuku feh fan kúyinen li akila. Ban kata Lom fan kubil kuyiis Eluufayi yata Ateemit yoololaal li bukanolaal! 49 Akee li buko aaneyi Kayif alakomuu anahaanawu ata élambaayi emitayi inyu, li aaniil: — Jínaanumut tó wahoowah. 50 Kama jijukut joon kóyumuul min an ano aket boot li ésukayi, ló baaneli bukanabuku foofiil feh kuniilowe? 51 (Kulimaku unku inti Kayif humumool anonge min alob ko. Bale emmuu okila alakowe anahaanawu ata élambaayi emitayi inyu, Ateemit li álobum li akila kaanaku Yéesu laate aket boot li Kusuwifaku. 52 Ban inti boot li Kusuwifaku baleyiil, bale Yéesu laate aket boot foof li bañiilabu bata Ateemit bayiisoomuu boono tanootan, min áwoogenuliil akaan tin tano min kulako an ano.) 53 Muñeˈe li hunakahu unhu kunahaanaku kata Kusuwifaku kúsingenumuu kaanaku fan kumuk Yéesu. 54 Wahawu unwu újimuu Yéesu li akat káfu’ añaahoo tíyaŋ li Kusuwifaku. Li ájowum tó boot li etaamayi yakoojumuu kayiinaayaku, li ésuk yan koone Efulayim, ban ajowe alakomuu li kúgoomaku koola. 55 Emmuu kagaanaku kata Faakayi yata Kusuwifaku ko balehene, muñeˈe bukan kameeŋe li kúfulumul li sísukasu kujow boot Yeelusalem, bánum li kúgiileni tówum kagaanaku kúliiŋ. 56 Muñeˈe li kulako huŋes Yéesu. Emmuu li Eluufayi yata Ateemit kulakowe, li kunaak kugel̥l̥enoo koon: — Buu jiyinoole? Fan abil fíle kagaanaku? 57 Huhaanaahu hata élambaayi li Kufaaliisiyeŋaku kulollob koon an ahaasumuu ban Yéesu aam, li ahebiil min kujokool.

12

1 Muñeˈe nan kagaanaku kata Faakayi yata Kusuwifaku kusaŋenumuu kunak hutok li hano, Yéesu li ajow boot Betani ban Laasaal an ayitenulumuu li eketayi akinumuu. 2 Li kulakool to min Maaluta akaanool atiñ. Laasaal to lalakowe li kabahumuu min kutiñ li Yéesu. 3 Muñeˈe Mali li aŋa’ ateefaay ata eheeñ yata mal̥egen yata bunoom báamak, áki’ kootaku kata Yéesu ban li aŋa’ walawu woola min átil̥ kó. Eheeñayi inyu anuunuken an koone naal kúkaanum yó. Eluufayi dán kulakomuu li eciiŋo feh. 4 Akee li kúgoomaku kata Yéesu an koone Sudaas Isikaaliyot, ammuu li abil abet Yéesu li kuŋen bukan, li aan: 5 — Kama wáa újiye eheeñayi inyu let éjulayi sídalam sáamak, min siŋali sen esukateenayi? 6 Min Sudaas Isikaaliyot alobumuu loon muñaˈa, inti eeniseen mantee okila ayinoole mata bukanabuku kagayimuu, bale mata lakankaan ákuu. Akila anaake aaken abootaawu ata sídalamasu, ban li anaak aŋa’ wahawu wan kunaake kukaan dómuu. 7 Bale Yéesu li aan: — Ukatool! Lakankaan loon muñaˈa boot bil li hunakahu nan emmuu li ihoki. 8 Fan jibaj nanoonan esukateen li bukuluul, bale ínje let ilako li bukuluul nanoonan. 9 Búsuk báamak bata Kusuwif li bujam kaanaku Yéesu ummu Betani, bukanabuku li kujow boot bo. Inti mata Yéesu bale áji, bale foof boot bajuk Laasaal an Yéesu ayitenumulumuu li eketayi. 10 Huhaanaahu hata élambaayi li húsingen boot jamuk Laasaal foof, 11 mata okila ájimuu Kusuwif kameeŋe li kúfu’ li buko min kúyinen li Yéesu. 12 Li líiŋ hunak hukaten, búsuk báamak babilumuu boot kagaanaku kata Faakayi yata Kusuwifaku, li bujam kaanaku Yéesu ummu li ebil boot Yeelusalem. 13 Li kúbajul ékunt, min kujow kufam li akila. Li kunaak kúwoolen butiya koon: «Hosanna! Usalaal Ateemit! Ateemit ajow ásooniyen anawu abilummuu li kajawaku kata Amaaŋenawu! Ateemit ajow ásooniyen áyiiyawu ata Isilayeel!» 14 Yéesu li ajuk to asum añiilowe, li alemboo li akila loon Bakiicelabu bulobumuu: 15 «Sákoluul, bukuluul jata Siyoŋ! Ujuke, áyiiyawu ooli ummu li ebil, Malemboole li hubuk hata asum aale.» 16 No unnu, kúgoomaku koola kufaneenut kúnaanum wahawu wabajumuu. Bale nan Yéesu ajowumuu boot li emitayi li máyiineniyamu moola ló, li kuwayil̥o koon Bakiicelabu bulollob mata wahawu unwu buya li akila, ban kukankaan wahawu wan bulobumuu boot li okila. 17 Bukanabuku feh kalako tomuu nan Yéesu ahooñumuu Laasaal áfulul li huyaakahu min ayitenulool li eketayi, kukittenkitten wahawu wan kujukumuu. 18 Mó mújimuu, búsukabu li bubil bufam li akila, mata kujanjam koon Yéesu lakankaan búhiisenum bájaahaleniye. 19 Muñeˈe Kufaaliisiyeŋaku li kunaak koonoo: — Inti jijuke, uyilaataal to wahoowah. Esúkayi feh ejowe enab li akila! 20 Muñeˈe li baj bukan kata Gilees li bukanabuku kabilumuu Yeelusalem kamanenaku kata Ateemit li hunakahu hata kagaanaku. 21 Li kujow kukooj Fílib (ammuu an ata Betisayida li etaamayi yata Gálile) min koonool: — Anahaan, jifañe min jijuk Yéesu. 22 Fílib li ajow alob mo Andele, min kujow buko kúl̥uba kujow kulob mo Yéesu. 23 Yéesu li aaniil: — Muñeˈe waatuwayi éliiŋulo nan Añool-An ammuu li ábinkeni. 24 Li mal̥egenamu fan ilobuul: hukool hata edenfeteŋ hulowutumuu li etaam min hukajen, fan hulako to bale ho. Bale hukajenumuu min hul̥iilahu hata ho húyawul, fan hubukoo kukool kameeŋe. 25 An afañumuu buloŋabu boola, let abaj buloŋabu bábaneliitumuu. Bale an aluukenutumuu buloŋabu boola li adunaayi inye, fan aaken bo boot yok li buloŋabu bábaneliitumuu. 26 An afañumuu min alok boot lí ínje, anawu ummu laate ánabul lí ínje, bájum tan emmuu li ilako, alokaawu úmbaam foof li alako to. An alokumuu boot lí ínje, fan abaj kasal hákil Atuubawom. 27 Yéesu li afamen aan: — Muñeˈe yaalom eteke ŋáa’. Waa liyilo ilob? Een fíle: Faafa ufakenom li sílaamasu sammuu li sibajom li ewaatuwayi inye? Bale sílaamasu unsu sata ewaatuwayi inye síjimuu li ibil. 28 Faafa, úhiis máyiineniyamu mata kajawaku kooli! Muñeˈe hulim li hujami li emitayi haane: — Líhihhiis máyiineniyamu mata ko, ban fan ilaañen íhiis máyiineniyamu mata ko. 29 Búsukabu balako tomuu ban li bujam hulimahu, li boon: — Laalu kawel hufalajaj! Kaabuku li koon: — Amalaka alobe li akila! 30 Bale Yéesu li aaniil: — Hulimahu unhu hulobuti boot lí ínje, bale boot li bukuluul. 31 Muñeˈe emmuu taŋayi nan Ateemit ammuu li atiib adunaayi inye. Muñeˈe Sayitaane ammuu anahaanawu ata adunaayi boot min akesooli áfu’ tíyaŋ. 32 Injé nan emmuu li íl̥aalumuli li etaam, fan íñakul bukanabuku feh boot lí ínje. 33 (Li kulimaku unku Yéesu áhiisummuu buu láami li aket eeno.) 34 Búsukabu li boonool: — Jijanjam wahawu walobimuu li éliibalayi yata eluwaayi yóololi kaanaku, Kilisita fan aloŋ boot nanoonan. Muñeˈe li kaan buu awu li oon Añool-An laate ál̥aalumuli li etaam? Kama Añool-An ummu akila ammuu ayi? 35 Yéesu li aaniil: — Mawuŋaamu muloŋe li moono li bukuluul. Bale let mulako li bukuluul fiyo. Jinab li bútinabu booluul muñeˈe nan jiloŋumuu li jibaj mawuŋaamu, jakum bil élimayi egoobuul. Mata an ájowume li élim, ahaasut bay lajeˈe boot. 36 Jíyinen li anawu ammuu mawuŋaamu muñeˈe nan jiloŋumuu li jibaj mo, mantee li jilako bukan kata mawuŋe. Nan Yéesu alobumuu loon muñaˈa aban, li ajow ayolo lóyiyiil. 37 Maayeet min Yéesu akaanumuu úhiisenum wameeŋe wájaahaleniye hákiliil, Kusuwifaku kúyinenut li akila, 38 bájum hulimahu han Esay alobumuu, ammuu afulofet li hubaj. Esay lansaan: «Amaaŋen, ayi áyinene li bawaaleyelabu? Ayi Amaaŋenawu áhiisumuu sembaasu soola?» 39 Wahawu unwu újimuu kuyilaat kúyinen. Ban Esay li amit alaañen alob wahawu wájimuu bukanabuku umbuku kuyilaat kúyinen, aan: 40 «Ateemit lámibiimíb kúkil, ban li akaaniil kul̥aal̥ uyinum, bájum li kújukaati li kúkiliil, li kúnaanumaati li uyinumiil, jakum bil kútiiwowul kúlaañul boot búmbaam, min ifakeniil.» 41 Esay lalollob loon muñaˈa, mata lajuujuk máyiineniyamu mata Yéesu, ban li alob moola. 42 Bale li baj li kunahaanaku kata Kusuwifaku humumiil kameeŋe li buko kúyinene li Yéesu. Bale Kufaaliisiyeŋaku li kúji, káyinenumuu li Yéesu kukaañenut kulob mo hákil ésukayi feh, jakum bil kúfuleniil li eluufayi yata kal̥awaku, 43 mata kufanfañ kasalaku kan bukanabuku kusaleyiilumuu, haŋ kata Ateemit. 44 Yéesu li alob butiya aan: — An áyinenumuu lí ínje, inti lí ínje bale láyinene, bale láyinenyinen foof li Anawu áboñulommuu. 45 An ajukommuu, Anawu áboñulommuu foof lajuke. 46 Injé ammuu mawuŋaamu libiibil li adunaayi, bájum an áyinenumuu lí ínje, let alako li élim. 47 An ajamumuu kulimaku kúmbaam, ban anabut li ko, inti ínje emmuu li itiibool, mata ínje ibilut boot katiib adunaayi, bale boot kafaken yo. 48 An ahoyommuu ban li ahoy bayab kulimaku kúmbaam, labaje atiiba: hulimahu han iloboolumuu, ho hommuu hubil hutiibool li hunakahu húbanumahu. 49 Mata kulimaku kan ilobumuu kubilumuloot lí ínje, bale li Atuubaawu áboñulommuu kubilumulo. Lalobonlob okila humumool wahawu wan éetimuu ilob, li wan éetimuu iliiken bukanabuku. 50 Ban lihaase een hulimahu han alobemuu kakaan, husenesen bukanabuku buloŋ babaneliit. Mo emmuu wahawu feh wan ilobemuu, lilobelob wo loon Atuubaawu aanommuu ilob wo.

13

1 Muñeˈe li hunakahu húsolaahu tówum Faakayi yata Kusuwifaku éliiŋ, Yéesu bahaase aan ewaatuwayi éliiŋe nan ammuu li áfu’ li adunaayi unye, min ajow boot bata Atuubaawu. Lafinfin min afañe káyinenumuu li akila kammuu li adunaaye, ban li afañiil boot yok li húbanumahu. 2 Yéesu buko li kúgoomaku koola li kulako hutiñ kátiimeel, kama Sayitaane akila bakaane aban li buyinumabu bata Sudaas, ammuu añiilawu ata Simoŋ Isikaaliyot, kayinoo kata kabet Yéesu li kuŋen bukan. 3 Yéesu humumool lahaase aan Ateemit lakaakat wahawu feh li kuŋenool, ban li Ateemit labilumulo, ban foof fan alaañ boot bata Ateemit. 4 Muñeˈe li kulako hutiñahu, li ayito áfulen kájufowaku koola awalen, min ajow aŋa’ eleesa alaalo. 5 Nan alaalomuu aban, li aŋa’ mal ayoŋen li kateew, ban li átoŋ afos kootaku kata kúgoomaku koola, ban li aŋa’ eleesaayi yan alaalomuu min átil̥ kó. 6 Muñeˈe nan áliiŋumuu li Simoŋ Fiyeel, Simoŋ Fiyeel li aanool: — Anahaan, awu boot min ufosom koot? 7 Yéesu li aanool: — Wahawu wan ikaanemuu li wo uyilaat uhaas wo muñeˈe, bale fan ubil únaanum wo bil nakee. 8 Fiyeel li aanool: — Kaan min kaane let ufosom koot! Yéesu li aanool: — Ifosutimuu koot, let uyili ubaj wahoowah lí ínje. 9 Simoŋ Fiyeel li aanool: — Anahaan, kama jakum ufosom koot bale, ufos foof kuŋenaku li húkowahu! 10 Yéesu li aanool: — An afosowe aban, jokutool min alaañen afoso. Mantee kootool bale laate alaañen afos, mata láfuffu’ kis foofool feh. Bukuluul jífuffu’ kis, bale inti bukuluul foofuul feh. 11 (Yéesu lahaase li mal̥egenamu anawu ammuu li abetool li kuŋen bukan. Mó mújimuu li aan: «Inti bukuluul foofuul feh jífule kis».) 12 Nan Yéesu afosumuu kootaku kata kúgoomaku aban, li alaañen akaano kañaku koola ban, li alaañ ajow abah boot hutiñ. Muñeˈe li aaniil: — Jínaanume wahawu wan ikaanuulumuu? 13 Jihooñewonhooñ «Aliikena», li jihooñom foof «Anahaan», ban mal̥egen jikooŋe, mata ínje Aliikena, ínje Anahaan. 14 Kama ínje ammuu Anahaanawu li Aliikenaawu ifosuulumuu koot, bukuluul foof joote jifosoo koot. 15 Li mal̥egenamu, likankaan loon muñaˈa min íhiisuul, bánum bukuluul foof li jinaak jikaan loon ínje ikaanuulumuu. 16 Li mal̥egenamu fan ilobuul: Aloka ahaŋut anahaanawu oola, ban an an kuboñe ahaŋut anawu aboñoolumuu. 17 Muñeˈe emmuu jihaase wahawu unwu, áwolowuul bukuluul bakaane wo loon íhiisuul womuu. 18 «Ilobut iya li bukuluul foofuul feh. Lihaase bukanabuku kan il̥usumuu. Bale hulimahu unhe halobimuu li Bakiicelabu hoote hubaj, haanumuu: “Anawu an jinaake jitiñummuu dín dáno, látiiwowulo atiikom.” 19 Fan ilobuul mo muñeˈe ikat to tówum wahawu unwu úliiŋ, bilum eeno nan wommuu úliiŋ, li jíyinen joon ínje éemimuu “Anawu An Emmuu.” 20 Li mal̥egenamu fan ilobuul: an ayabumuu boola an an iboñe, ínje humumom foof layabe boola, ban an ayabommuu boola, anawu áboñulommuu foof layabe boola.» 21 Nan Yéesu alobumuu kulimaku unku, li golool li buyinum ŋáa’ li aan: — Li mal̥egenamu fan ilobuul, akee li bukuluul fan abetom li kuŋen bukan. 22 Kúgoomaku li kunaak kujuuloo mata kuhaasut ayi Yéesu alobe li akila. 23 Akee li kúgoomaku an Yéesu afañumuu ŋáa’, lababbah akooj Yéesu tan kulakomuu hutiñahu. 24 Simoŋ Fiyeel li áyiitool kaŋen min aanool agel̥l̥en Yéesu ayi lalobe li akila. 25 Agóomawu mal̥egen li átinko ahaŋ makooj bagiŋabu bata Yéesu, min agel̥l̥enool aanool: — Anahaan, kama ayi lulobe li akila? 26 Yéesu li aanool: — Boot min iyooken humuncul hata húmbuulu li bájikabu bata buyinjaayabu. Anawu an emmuu li isen ho, akilamuu. Muñeˈe Yéesu li aŋa’ humunculahu ayooken li bájikabu, ban li asen ho Sudaas ata Simoŋ Isikaaliyot. 27 Nan Sudaas aŋa’muu humunculahu unhu hata húmbuuluwahu, Sayitaane li ájufowool. Muñeˈe Yéesu li aanool: — Wahawu wan ommuu li ukaan, ukaan wo cab. 28 (Anoowan li bukanabuku kalako tomuu hutiñahu ánaanumut wáa újiye Yéesu li alob loon muñaˈa. 29 Emmuu Sudaas aakene abootaawu ata sídalamasu, kukee li kúgoomaku li kunaak kuyin li koon Yéesu laanoosaan ajow ánoomul wahawu wan jokiilumuu li wo boot li kagaanaku, mantee foof laanoosaan asen wah ukee kagayimuu.) 30 Mal̥egen Sudaas li aŋa’ humunculahu hata húmbuuluwahu aban, li ayaan ajow áfu’. To bajone. 31 Nan Sudaas áfu’muu, Yéesu li aan: — Muñeˈe máyiineniyamu mata Añool-An mujuki, min máyiineniyamu mata Ateemit mujuki li akila. 32 [Nokoomuu loon máyiineniyamu mata Ateemit mujukijuk li Añool-An,] Ateemit foof fan akaan máyiineniyamu mata Añool-An mujuki li akila humumool, ban fan akaan mo mujuki muñeˈe. 33 Bañoolom, ilet li ilako li bukuluul fiyo. Fan ban li jiŋesom. Bale boot min ilobuul muñeˈe wahawu wan ilobumuu Kusuwif kaabuku. Let jiyili jijow tan ínje emmuu li ijow. 34 Boot min isenuul hulim huwunkul: jíbooliwoo. Joote jíbooliwoo loon ínje foof íbooliwuulumuu. 35 Jíbooliwoomuu, bukanabuku feh fan kuhaas koon bukuluul kúgoom kúmbaam joom. 36 Simoŋ Fiyeel li agel̥l̥en Yéesu aanool: — Anahaan, kama bay lujowe boot? Yéesu li aanool: — Uyilaat únabul lí ínje muñeˈe boot ban ijowemuu boot, bale fan bil fiyo li únabul lí ínje. 37 Fiyeel li aanool: — Anahaan, kama wáa újiye iyilaat inab li awu muñeˈe? Tan emmee liyilo iket humum hooli. 38 Yéesu li aanool: — Li mal̥egeni luyilo usen buloŋi mata ínje íji? Li mal̥egenamu fan ilobi: manooman fan uceeŋ ñoono ñáhaaji oon luhaasonhaas, tówum káyin kul̥ok.

14

1 Yéesu li aan kúgoomaku koola: — Jakum jiyina. Jíyinen li Ateemit, li jíyinen foof lí ínje. 2 Baje úfit wameeŋe li eluufayi yata Atuubawom. Leteenutumuu mo, fan ilobeenuul. Boot min ijow ikaan kulako ikat to boot li bukuluul. 3 Nan emmuu ijow ikaan kulako boot li bukuluul iban, fan ílaañul iŋaluul íjowetum, bájum bukuluul humumuul foof li jilako tan ínje emmuu li ilako. 4 Ban jihaase bútinabu bajowumuu boot ban ínje emmuu li ijow. 5 Toma li aan Yéesu: — Anahaan, áloli jihaasut ban awu ujowe boot. Buu eete kaan li jihaas bútinabu? 6 Yéesu li aanool: — Injé emmuu bútinabu, li mal̥egenamu, li buloŋabu. An ayilaat ajow bata Atuubaawu, okila bájowumut lí ínje. 7 Jihaasommuu, fan jihaas foof Atuubawom. Bale muñeˈe jihaasool, ban jijukool. 8 Fílib li aanool: — Amaaŋen, úhiisoli Atuubaawu, mó múfitoli. 9 Yéesu li aanool: — Fiyowe ŋáa’ nan éemi li bukuluul. Uhaasolutom boot muñeˈe, Fílib? An ajukommuu, Atuubaawu lajuke. Kama buu kaane li oon: «Uhíisoli Atuubaawu?» 10 Kama úyinenut kaanaku ínje ummu li Atuubaawu, ban Atuubaawu ummu lí ínje? Kulimaku kan ilobuulumuu kubilumut lí ínje humumom. Bale Atuubaawu ammuu lí ínje, okila humumool akaane bulokool. 11 Jíyinen lí ínje, min ilobuulumuu kaanaku ínje ummu li Atuubaawu, ban Atuubaawu ummu lí ínje. Letumuu mo, kama li jíyinen mata wahawu wan ikaanumuu úji. 12 Li mal̥egenamu fan ilobuul, an áyinenumuu lí ínje, fan akaan foof wahawu wan ikaanumuu. Fan ayili foof akaan wah wahaŋ to, mata ínje boot min ijow bata Atuubaawu. 13 Ban wahoowah wan jommuu li jil̥aw li kajawaku kúmbaam, fan ikaan wo, bájum Añiilawu li áhiis máyiineniyamu mata Atuubaawu. 14 Jil̥awumuu wah li kajawaku kúmbaam, fan ikaan wo. 15 — Nokoomuu loon jifañonfañ, fan jinab li kulimaku kan ilobuulumuu. 16 Injé fan il̥aw Atuubaawu min asenuluul anattena akee, min alako li bukuluul boot nanoonan. 17 Anattenaawu ummu, okila ammuu Buyinumabu báhiisemuu bukanabuku mal̥egenamu. Bukanabuku kata adunaayi kuyilaatool kuyab, mata kujukutool, ban kuhaasutool. Bale bukuluul jihaasool, mata ummu téetiwuul, ban ummu li bukuluul. 18 «Let ikatuul li husukateene. Fan ílaañul ilako li bukuluul. 19 Let fiyo, min bukanabuku kata adunaayi kújukaatiwom. Bale bukuluul fan jijukom, mata ínje ummu li buloŋ, ban bukuluul foof fan jiloŋ. 20 Nan hunakahu unhu hommuu li húliiŋ, fan jihaas joon ínje ummu li Atuubawom, ban bukuluul jumbuku lí ínje loon ínje emmuu li bukuluul. 21 «An aŋa’muu kulimaku kúmbaam akaan li buyinumool, ban li aloŋ loon kulobumuu, anawu ummu afañommuu. Atuubawom fan afañ anoowan afañom. Injé humumom fan ifañool, ban fan ikaanool min ahaasom.» 22 Sudaas, (ábutimuu li Sudaas Isikaaliyot) li agel̥l̥en Yéesu aanool: — Anahaan, kama buu kaane lóoti ukaan min jihaasi, ban let ukaan min bukanabuku kata adunaayi kuhaasi? 23 Yéesu li aanool: — An afañommuu, fan aŋa’ hulimahu húmbaam akaan li buyinumool, ban li aloŋ loon hulobumuu. An akaan momuu, Atuubawom fan afañool. Injé li Atuubawom fan jibil boola, min jikin bo. 24 An afañutommuu let aŋa’ kulimaku kúmbaam akaan li buyinumool, min aloŋ loon kulobumuu. Ban hulimahu han jijamumuu hubilumut lí ínje, bale li Atuubawom áboñulommuu hubilumulo. 25 «Lilobuulob wahawu unwu muñeˈe nan iloŋumee li eeno li bukuluul. 26 Anattenaawu ammuu Buyinumabu Banabaabu ban Atuubaawu ammuu li áboñul li kajawaku kúmbaam, fan buliikenuul wahawu feh ban li buwal̥l̥enuul wahawu feh wan ilobuulumuu. 27 «Boot min ikatuul li kásuumaay. Kásuumaayaku kúmbaam léemi li ikatuul. Let isenuul ko loon adunaayi esene komuu. Jakum jiyina, ban jakum jíkoli. 28 Jijanjam min eenuulumuu: “Boot min ijow, ban fan ílaañul ilako li bukuluul.” Nokoomuu loon jifañonfañ, joote jibaj ésuumahukow mata min emmuu li ijow boot bata Atuubaawu, mata Atuubaawu lahaŋom. 29 Lilobuulob mo muñeˈe íkibben tówum wahawu unwu úliiŋ, bánum nan wommuu li úliiŋ, li jíyinen. 30 Let ilaañ ilob ŋáa’ li bukuluul, mata Sayitaane ammuu anahaanawu ata adunaayi inye ummu li ebil. Ayilaat lí ínje wahoowah, 31 bale adunaayi yoote ehaas yoon lifanfañ Atuubaawu, ban wahawu wan ikaanemuu wo Atuubaawu aanommuu ikaan. Jiyito, úfulaal taate!»

15

1 Yéesu li alaañen aan: — Injé emmuu búbiiñabu bata mal̥egen. Atuubawom okila ammuu alokaawu ata úbiiñawu. 2 Fan afalen hulund hanoohan háami lí ínje, habukut mutiñaay. Fan ateŋen hulund hanoohan habuke mutiñaay, mantee li huhaŋ mabuk. 3 Kulimaku kan ilobuulumuu kuyaane kuteŋen kata láalawuul kuban. 4 Jilako lí ínje loon ínje humumom emmuu li bukuluul. Loon hulund huyilaatumuu hubaj mutiñaay bale ho, ho bakotut li búbiiñ, mo foof bukuluul jiyilaatumuu jibaj ébukoolum bukuluul balet lí ínje. 5 «Injé emmuu búbiiñabu, bukuluul li jóomi kulundaku. An alakomuu lí ínje, ban ínje li ilako li akila, fan abaj ebukoolum yameeŋe. Mata jiyilaat jikaan wahoowah ínje balambenutuul. 6 An alakowutumuu lí ínje, fan abeteni tíyaŋ loon hulund min asay. Kulundaku kasayimuu, fan kuwomeni beten li sambun min kúsulo. 7 Jilakomuu lí ínje ban kulimaku kúmbaam li kulako li uyinumuul, jil̥awumuu wahoowah wan jifañe, fan jibaj wo. 8 Máyiineniyamu mata Atuubawom fan mujuki, bukuluul babaje ebukoolum yameeŋe, min jíhiis kaanaku bukuluul kúgoom kúmbaam joom. 9 Loon Atuubaawu afañommuu, mo foof lifañuulumuu. Jilako li húbooliyahu húmbaam. 10 Jítuulumuu kulimaku kúmbaam, fan jilako li húbooliyahu húmbaam, loon ínje humumom ítuulumuu kulimaku kata Atuubawom, min eeno li húbooliyahu hoola.» 11 Yéesu li afamen aan: — Lilobuulob wahawu unwu mantee ésuumahukowayi yúmbaam li elako li bukuluul, min ésuumahukowayi yooluul eluuk halli. 12 Hulimahu húmbaam ho hommuu unhe: Jíbooliwoo loon ínje humumom íbooliwuulumuu. 13 Bajut an an húbooliwool huhaŋe hata an asene buloŋool boot li kubukewool. 14 Jikaanumuu wahawu wan ilobuulumuu, kubukewom joom. 15 Let imit ihooñuul kuloka, mata aloka áhaaseliit wahawu wan anahaanawu oola akaanemuu. Lihooñuuhooñ kubukewom mata likaanuukaan min jihaas wahawu feh wan iliikenulomuu li Atuubawom. 16 Let bukuluul jil̥usom, bale ínje il̥usuul. Ban ínje ikaanuul to, mata min jijow min jibaj ebukoolum, ebukoolum yáami li efiyo to, bájum wahoowah wan jommuu li jil̥aw Atuubawom li kajawaku kúmbaam, li asenuul wo. 17 Wahawu wan emmuu li ilobuul, wo wommuu jíbooliwoo. 18 Yéesu li afamen aan: — Bukanabuku kata adunaayi kulatuulumuu, jihaas kaanaku ínje kujande kulat. 19 Jilakoweenumuu bukan kata adunaayi, bukanabuku kata yo fan kufañeenuul, mata min jóomimuu bukan kata adunaayi. Bale jilet bukan kata adunaayi, mata li adunaayi lil̥usumuulumuu ífulenul. Mó mújimuu bukanabuku kata adunaayi li kulatuul. 20 Jiwayil̥o hulimahu han ilobuulumuu eenuul: «Aloka ahaŋut anahaanawu oola.» Kucoocommuu, fan kucoocuul foof. Kuŋa’muu hulimahu húmbaam kukaan li uyinumiil min kuloŋ loon hulobumuu, fan kuŋa’ hooluul foof kukaan li uyinumiil min kuloŋ loon hulobumuu. 21 Bale fan kukaanuul wahawu unwu feh mata ínje íji, mata kuhaasut anawu áboñulommuu. 22 Ibileenutumuu min ilob li buko, let kubajeen butila mata uhoofoolawu wooliil úji. Bale muñeˈe kubajut wah wáami li ukooŋeniil li uhoofoolawu wooliil. 23 An alatommuu, Atuubawom foof lalate. 24 Let kubajeen butila bata kahoofoo, ínje bakaaneenut hákiliil bulokabu ban akee ábuto akanlelutumuu. Bale muñeˈe kujuke bulokabu búmbaam, ban li kulatom, li kulat foof Atuubawom. 25 Bale wahawu unwu wóotisooti ubaj bájum hulimahu hakiicimuu li Eluwaayi li ubaj, haanumuu: «Kulatonlat maayiiñ.» 26 «Anattenaawu fan abil. Okila ammuu Buyinumabu báhiisemuu bukanabuku mal̥egenamu, babilummuu li Atuubaawu. Fan íboñumuluul ó’ bata Atuubaawu, ban okila humumool fan alob bukanabuku múmbaam. 27 Ban bukuluul foof fan jilob bukanabuku múmbaam, mata nan ítoŋumuu bulokabu búmbaam boot muñeˈe, bukuluul jumbuku lí ínje.»

16

1 — Lilobuulob kulimaku unku jakum jibil jikat bo káyinenaku kooluul. 2 Fan kukesooluul jífu’ li siluufasu sata kal̥awaku. Ban foof ewaatuwayi fan éliiŋ, nan bukanabuku kammuu kumukuul kommuu li kuyinoo li koon, kukankaan wah wajake boot li Ateemit. 3 Ban fan kukaan mo mata kuhaasut Atuubaawu, kuhaasutom foof. 4 Lilobuulob mo ikat to bájum nan taŋayi inyu yommuu li éliiŋ, li jíwayil̥o joon lilobeenuulob mo. — Ilobutuul mo yaan no li húkitumahu, mata li bukuluul lilakowe. 5 Bale muñeˈe boot min ijow boot bata anawu áboñulommuu, ban anoowan li bukuluul ahinut agel̥l̥enom aanom: «Kama bay lujowe boot?» 6 Bale min ilobuul momuu, wahawu unwu újimuu li jíyiyenoo. 7 Bale boot min ilobuul mal̥egen: haŋe majak boot li bukuluul mín ínje ijow. Mata ijowutumuu Anattenaawu let abil alako li bukuluul. Bale ijowumuu, fan íboñuluul ó’. 8 Ban nan ammuu li abil, fan áhiis bukanabuku kata adunaayi kaanaku min kujokumuu kahoofoo li wahawu wan kujokumuu loon ucoccol, li min kuyinoomuu mata batiibabu bata Ateemit, inti mo, kúguuhoguuho. 9 Min kujokumuu kahoofoo inti mo, mata kúyinenut lí ínje. 10 Wahawu wan kujokumuu loon ucoccol, inti mo, mata boot min ijow boot bata Atuubawom, ban let jilaañen jijukom. 11 Min kuyinoomuu mata batiibabu bata Ateemit inti mo, mata Sayitaane ammuu anahaanawu ata adunaayi inye, latiibi aban. 12 «Libajeene kulim kameeŋe kan eeteen ilobuul, bale let jiyili jiŋa’ ko feh muñeˈe jikaan li uyinumuul mata kuhaŋuuhaŋ sembe. 13 Nan Buyinumabu báhiisemuu bukanabuku mal̥egenamu bommuu li bubil, fan bukaanuul jihaas mal̥egenamu foof mo feh. Let búlobum li kajaw kata bo humum bo, bale fan bulobuul wahawu feh wan bujamumuu, ban li buhebuul wahawu wammuu li ubil ubaj. 14 Buyinumabu fan búhiis bukanabuku máyiineniyamu múmbaam, mata fan búŋalum lí ínje kulimaku kan bommuu li bulobuul. 15 Wahoowah feh wan Atuubawom abaje, wúmbaam foof. Mó mújimuu li eenuul Buyinumabu fan búŋalum lí ínje wahawu wan bommuu li bulobuul.» 16 — Muñeˈe let jilaañen jijukom, ban let fiyo li jilaañen jijukom. 17 Muñeˈe kukee li kúgoomaku koola li kugel̥l̥enoo koon: — Kama waa lafañe alobolaal min aanumuu: «Muñeˈe let jilaañen jijukom, ban let fiyo li jilaañen jijukom», li min aanolaamuu foof: «Boot min ijow bata Atuubawom»? 18 Kúgoomaku li kulaañen koon: — Kama «let fiyo», yan alobumuu yo yommuu waa? Uhaasutaal waa lafañe alob. 19 Yéesu li ahaas aan kúgoomaku kufanfañ min kugel̥l̥enool hulim, li aaniil: — Lilobuulob eenuul: «Muñeˈe let jilaañen jijukom, ban let fiyo li jilaañen jijukom.» Waa, kulimaku unku jigel̥l̥enoolemuu mata ko? 20 Li mal̥egenamu fan ilobuul: fan jil̥ok ban li jigamoo, bale bukanabuku kata adunaayi buko fan kulako li ésuumahukow. Fan jíyiyenoo, bale káyiyenoolaku kooluul fan kulaañ kulako ésuumahukow. 21 Nan anaale ahalete ajeˈe boot kanoken, labajebaj buyina báamak, mata taŋool yata sílaam éliiŋe. Bale nan ammuu li áfulul li añiil, li amojen sílaamasu soola, mata fan abaj ésuumahukow mata min abajumuu añiil. 22 Mo foof bukuluul jommuu muñeˈe li káyiyenoo. Bale fan ilaañen ijukuul, min ésuumahukow elako li bukuluul, ban an let ayili áfulen yó li bukuluul. 23 «Nan hunakahu hommuu li húliiŋ, let jigel̥l̥enom wahoowah. Li mal̥egenamu fan ilobuul: jil̥awumuu wah Atuubaawu li kajawaku kúmbaam, fan asenuul wo. 24 Boot muñeˈe, jil̥awolut wah li kajawaku kúmbaam. Jil̥aw ban fan jibaj, mantee li jibaj ésuumahukow halli.» 25 — Lilobuulob wahawu unwu feh li bukittenoolum. Taŋayi inyu li ebil nan eetutumuu iŋa’ bukittenoolum min ilob li bukuluul, bale fan ilobuul mata Atuubaawu ihant. 26 Nan hunakahu unhu hommuu húliiŋ, fan jil̥aw Atuubaawu li kajawaku kúmbaam, bale eenutuumuu ínje humumom éemi li il̥awool boot li bukuluul. 27 Mata Atuubaawu humumool lafañuufañ, mata min jifañommuu, ban li jíyinen kaanaku li Ateemit lífulumulo. 28 Li Atuubaawu lífulumulo min ibil boot li adunaayi. Muñeˈe boot min ífu’ li adunaayi, min ilaañ boot bata Atuubaawu. 29 Kúgoomaku koola li koonool: — Muñeˈe lulobe uhant. Uŋalut bukittenoolum min ulob. 30 Muñeˈe jihaase joon awu luhaase wahawu feh, ban jokuti min an agel̥l̥eni wah. Mó mújimuu, jíyinene kaanaku li Ateemit lúfulumulo. 31 Yéesu li aaniil: — Muñeˈe jikite jíyinen? 32 Ehee’, waatuwayi inyu li ebil, ban efin min éliiŋulo eban, nan kommuu li kukaanuul jiyiisoo, anoowan li ajow boot boola min jikatom to balewom. Bale li mal̥egenamu ilet balewom, mata Atuubaawu ummu lí ínje. 33 Lilobuulob loon muñaˈa mantee li jíbajum kásuumaay lí ínje. Fan jílaam ŋáa’ li adunaayi, bale sákoluul. Injé liheeheek adunaayi.

17

1 Nan Yéesu alobumuu loon muñaˈa aban, li ateb kúkilool ajooŋoo li emitayi ban li aan: — Faafa, ewaatuwayi éliiŋe. Muñeˈe úhiis máyiineniyamu mata Añooli, mantee Añooli li áhiis foof máyiineniyamu mooli. 2 Mata lusenoosen kayile li bukanabuku feh, mantee li asen buloŋabu bábaneliitumuu bukanabuku feh kan usenoolumuu. 3 Buloŋabu bábaneliitumuu bo bommuu, min kuhaasi awu áamimuu Ateemit anolawu ata mal̥egen, li kuhaas foof Yéesu Kilisita an uboñulomuu. 4 Líhihhiis máyiineniyamu mooli li etaamayi. Likaane iban bulokabu ban usenommuu kakaan. 5 Faafa, muñeˈe ukaan min ibaj máyiineni hákili, máyiineniyamu man ibajeenumuu hákili, tówum adunaayi ebaj. 6 — Likankaan bukanabuku kan úŋalumulomuu li adunaayi usenom, min kuhaas kajawuku kooli. Awu ukileeniil li usenomiil, ban kuŋaŋŋa’ hulimahu hooli kukaan li uyinumiil, min kuloŋ loon hulobumuu. 7 Muñeˈe kuhaase koon wahawu feh wan usenommuu li awu ubilume. 8 Mata liseniisen kulimaku kan usenommuu, ban kuyayyab ko. Kuhaase li mal̥egenamu koon ínje li awu lífulumulo, ban kúyinenyinen koon awu úboñulom. 9 «Lil̥awe boot li buko. Il̥awut boot li adunaayi, bale boot li bukanabuku kan usenommuu, mata awu ukiliil. 10 Wahawu wan ibajumuu feh wooli, ban wahawu wan awu ubajumuu feh wúmbaam, ban máyiineniyamu múmbaam múhiisihiis li buko. 11 Injé ilet muñeˈe li adunaayi, bale buko kumbuku li adunaayi. Injé boot min ibil booli. Atuuba anabe, ufooyiil li sembaasu sata kajawaku kooli. Kajawaku kan usenommuu, bájum li kulako an ano loon awu lí ínje oomamuu an ano. 12 Nan ilakomuu li buko, li sembaasu sata kajawaku kooli lífooyumiil, kajawaku kan usenommuu. Lifooyiifooy, ban bajut an li buko ájime. Anawu afimmuu min áatiye ájim, akila bale ájimumuu, min kaan loon Bakiicelabu bulobumuu. 13 Bale muñeˈe boot min ibil booli. Ban kulimaku kan ilobumee muñeˈe nan iloŋumee li adunaayi, lilollob ko bájum li kubaj ésuumansuumayi yúmbaam li buko humumiil, ésuumansuum halli. 14 Injé liseniisen hulimahu hooli, bale adunaayi li elatiil, mata kulet bukan kata adunaayi, loon ínje humumom iletumuu an ata adunaayi. 15 Il̥awuti mata min úfuleniil li adunaayi, bale min ufooyiil li Majakutamu. 16 Kulet bukan kata adunaayi, loon ínje humumom iletumuu an ata adunaayi. 17 Ujówum li mal̥egenamu min ukaaniil kulako bukan kanabe. Hulimahu huya hommuu mal̥egenamu. 18 Liboñiiboñ li adunaayi, loon awu humumi uboñommuu li adunaayi. 19 Lisenoolosenoolo foofom feh boot li awu mata buko kúji, bájum buko foof li kusenoolo li mal̥egen boot li awu. 20 — Il̥awut boot li buko baleyiil, bale foof boot li káamimuu li kubil kúyinen lí ínje mata bawaaleyelabu booliil búji. 21 Lil̥awe mantee buko foofiil feh li kulako an ano. Faafa, kujow kulako an ano li alola, loon foof awu ommuu lí ínje, ínjé li éemi li awu. Kujow kulako an ano bájum adunaayi li éyinen kaanaku awu úboñulom. 22 Liseniisen máyiineniyamu man usenommuu, bájum li kulako an ano loon awu lí ínje oomamuu an ano. 23 Min ínje éemi an ano li buko, awu li óomi an ano lí ínje, bájum li kulako li mal̥egenamu an ano, min adunaayi éhaasum tó kaanaku awu úboñulom, ban lufañiifañ loon ufañommuu. 24 «Faafa, awu usenomiil, ban lifañe tan emmuu li ibil ilako, li kulako to foof lí ínje, bájum li kujuk máyiineniyamu múmbaam. Máyiineniyamu man usenommuu, mata lufañonfañ tówum adunaayi ejuul̥i. 25 Faafa, awu jacolumuu, adunaayi ehaasuti, bale ínje lihaasi, ban umbuke kuhaase koon awu úboñulom. 26 Likaaniikaan min kuhaas kajawaku kooli, ban fan ilaañen ikaaniil min kuhaasi, bájum húbooliyahu han ubajumuu lí ínje li hulako li buko, ban ínje humumom li ilako li buko.»

18

1 Nan Yéesu al̥awumuu loon muñaˈa aban, li ajow li kúgoomaku koola ló, boot kalimben kaaka kata kayelenaku kan koonemuu Seeduloŋ. Nan kúliiŋumuu, Yéesu li anoken li kúgoomaku koola ló li etool yalako to. 2 Sudaas ammuu li abet Yéesu li kuŋen bukan, lahahhaas foof tinatu untu, mata Yéesu labilebil to ñameeŋe li kúgoomaku koola ló. 3 Muñeˈe Sudaas li aŋa’ húmim hata kusollaali li hata kufooya kan huhaanaahu hata élambaayi li Kufaaliisiyeŋaku kusenool, min kujow boot bata etoolayi. Ujunko kookene, li sihiitum li kúlaañaañ. 4 Yéesu ahaasumuu wahawu feh wammuu li ubajool, li ajow kufam, min agel̥l̥eniil aaniil: — Ayi jiŋese loo? 5 Kusollaaliyaku li koonool: — Yéesu ata ésukayi yata Nasalet jiŋese loo. Yéesu li aaniil: — Injémuu. Sudaas ammuu li abet Yéesu li kuŋeniil, to foof layitowe li buko. 6 Nan Yéesu aaniilumuu, «Injémuu», li kulaañ kúsola, ban li kulo teetaam. 7 Muñeˈe Yéesu li alaañen agel̥l̥eniil aaniil: — Ayi jiŋese loo? Li koonool: — Yéesu ata ésukayi yata Nasalet, jiŋese loo. 8 Yéesu li aaniil: — Lilobenuulobumuu eenuul ínje emmuu Yéesu. Nokoomuu loon ínje jiŋese lí ínje, kama li jikat umbuku min kujow. 9 Muñowu hulimahu han Yéesu alob nomuu húbajummuu, haanumuu: «Faafa, bajut an li bukanabuku kan usenommuu ájime.» 10 Muñeˈe Simoŋ Fiyeel aakenumuu ékundu, li áhoonul yó atek kanuuwaku kúlilaku kata alokaawu ata anahaanawu ata élambaayi afalen. Alokaawu ummu kajawool Málikis. 11 Bale Yéesu li aan Fiyeel: — Uhoon ékunduwayi yooli. Waa, kama luyinooyinoo li oon let ihob ejunkayi yata sílaamasu yan Atuubawom asenommuu? 12 Húmimahu hata esollaaliyayi boot li anahaanawu ooliil ló, li kufooyaabuku kata Kusuwifaku, li kujok Yéesu ban li kujenkool. 13 Li kujand kújowetum Yéesu bata Aan, an Kayif ayabumuu añoolool. Kayif alakomuu emitayi inyu anahaanawu ata élambaayi. 14 Kayif okila asaabumuu kunahaanaku kata Kusuwifaku aaniil: «Haŋe majak min an ano aket boot li ésukayi feh.» 15 Simoŋ Fiyeel li ágoom akee li kunab li Yéesu. Alámbaawu áamakawu lahahhaas ágoomawu ummu, mó lí múji li anoken li mano li Yéesu li ekaakayi yata eluufayi yata anahaanawu ata élambaayi. 16 Bale Fiyeel okila li ayito tíyaŋ kámbiilaku. Agóomawu an álambaawu áamakawu ahaasumuu li áfulul abil alob li anaalaawu afooyemuu kámbiilaku min akat Fiyeel min anoken. 17 Muñeˈe agoloolaawu afooyemuu kámbiilaku li agel̥l̥en Fiyeel aanool: — Kama awu foof kele ulet akee li kúgoomaku kata ánayinaawu ummu? Fiyeel li aanool: — A’aa’, inti ínje. 18 Emmuu jóobijoobi, kulokaabuku li kufooyaabuku li kútifen sambun min kulako kayiiño. Fiyeel to foof lalakowe li buko, min alako kayiiño. 19 Muñeˈe anahaanawu ata élambaayi li agel̥l̥enoo Yéesu mata kúgoomaku koola li mata baliikenelabu boola. 20 Yéesu li aanool: — Lilollob ihant hákil ésukayi feh. Linaanaak iliiken bukanabuku li siluufasu sata kal̥awaku, li híndo Eluufayi yata Ateemit dán Kusuwifaku feh kuwoogemuu, ban bajut wah wan ilobe li huyoloo. 21 Kama wáa újiye li ugel̥l̥enom loon muñowu? Ugel̥l̥en bukanabuku kajantenumuu wahawu wan ilobiilumuu. Kuhaase jak wahawu wan ilobumuu. 22 Nan Yéesu alobumuu kulimaku unku, akee li kufooyaaku alako to, li abil atekool eheejen, ban li aanool: — Muñowu lommuu ulob anahaanawu ata élambaayi? 23 Yéesu li aanool: — Nokoomuu loon lilollob ikajen, li uhebom tay likajenumuu. Bale nokoomuu loon lilollob jak, wáa újiye li utekom? 24 Muñeˈe Aan li alob min kújowetum Yéesu majenkaamu bata Kayif ammuu anahaanawu ata élambaayi. 25 No unnu, Simoŋ Fiyeel okila li alako to kayiiñowaku. Li koonool: — Awu kele foof ulet akee li kúgoomaku kata ánayinaawu ummu? Bale Fiyeel li aceeŋ min aanool: — A’aa’, inti ínje. 26 Akee li kulokaabuku kata anahaanawu ata élambaayi, alakowe an ata anawu an Fiyeel afalenumuu kanuu, li aanool: — Kama inti awu lijukumuu li etoolayi li Yéesu ló? 27 Fiyeel li amit aceeŋ. No unnu, káyin li kuyaan kul̥ok. 28 Fúlum tó, li kúŋalum Yéesu bata Kayif kújowetum boot bata eluufayi yata águubelunaalawu, yaan no li bújom bíb. Bale kunahaanaku kata Kusuwifaku kunokenut li eluufayi jakum bil kusiko, mantee li kuyili kutiñ hutiñahu hata Faakayi. 29 Wahawu unwu újimuu águubelunaalawu Filat li áfulul atookuliil tíyaŋ. Alíiŋul, li agel̥l̥eniil aaniil: — Kama waa ánayinaawu ummu akaane, wájimuu li jil̥oofool? 30 Li koonool: — Kaaneenumuu loon alet an ajakut, leteen jíŋalulool jiseni. 31 Filat li aaniil: — Jiŋalool bukuluul humumuul, jijow jitiib loon eluwaayi yooluul elobumuu. Kusuwifaku li koonool: — Jibajut kakaañen min áloli húmumoli jítuk min jimuk an. 32 Muñowu hulimahu han Yéesu alobumuu min áhiis eket buu láatimuu aket, hóomimuu li hubaj. 33 Muñeˈe Filat li alaañen ajow anoken li eluufayi, ban li áhooñul Yéesu min agel̥l̥enool aanool: — Kama awu ommuu áyiiyawu ata Kusuwifaku? 34 Yéesu li aanool: — Mantee awu humumi uyinoole min ugel̥l̥enom loon muñaˈa, mantee kukee kulobi mo kuya lí ínje? 35 Filat li aanool: — Waa, kama ínje asuwif leem? Bukanabuku kata ésukayi yooli li kunahaanabuku kata élambaayi kubeti li kuŋenom. Kama waa lukaane? 36 Yéesu li aanool: — Jáyiiyaju júmbaam jilet jata adunaayi inye. Jáyiiyaju júmbaam jilakoweenumuu jata adunaayi inye, kulokaaku kúmbaam faneen kutiik jakum bil kubetom li kuŋenaku kata kunahaanaku kata Kusuwifaku. Bale jáyiiyaju júmbaam jilet jata adunaayi inye. 37 Muñeˈe Filat li aanool: — Kama áyii loom? Yéesu li aanool: — Lulobulo mo awu humumi, ínje áyii. Libukibuk ban li ibil li adunaayi boot elob bukanabuku mata mal̥egenamu. An áamimuu ata mal̥egenamu fan ajanten hulimahu húmbaam. 38 Filat li agel̥l̥en Yéesu aanool: — Kama mal̥egenamu mo mommuu sum waa? Nan Filat alobumuu kulimaku unku aban, li alaañen áfulul ajow atook tíyaŋ Kusuwifaku min aaniil: — Injé ijukut li akila butila ban akaane, báami li bújiwom li il̥oofool. 39 Bale emmuu joonewonsoon li kagaanoogaan kata Faakayi yooluul íkatenuluul an akul̥i, mantee jifañe min íkatenuluul áyiiyawu ata Kusuwifaku? 40 Muñeˈe li kulob butiya koon: — Maayeet! Inti okila, bale úkatenul Balabaas! Imban Balabaasawu ummu, an ajakut.

19

1 Muñeˈe Filat li alob min kuŋa’ Yéesu kújowetum, kujow kuŋa’ kukaluwaas min kutekool. 2 Muñeˈe kusollaaliyaku li kuhec kugola kata úbuja kukaan éjambi kukaanool li húkow, ban li kukaanool hújufo hújunkak. 3 Muñeˈe li kunaak kujow kukoojool min koonool: — Jisaafi, áyiiyawu ata Kusuwifaku! Ban li kutekool siheejen. 4 Filat li alaañen áfulul tíyaŋ, min aan Kusuwifaku: — Fan jijanten! Boot min ífulenulool tíyaŋ, min jihaas joon ijukut li akila butila ban akaane baate bújiwom li il̥oofool. 5 Mal̥egen Yéesu li áfulul makaanowe éjambiyayi yata bájenkuunabu li hújufowahu hújunkakahu. Filat li aaniil: — Anáyinaawu umme! 6 Bale nan huhaanaahu hata élambaayi li kufooyaabuku kujeˈe kujukoolumuu, li kulob butiya koon: — Ubaaŋool li ekuluwa! Ubaaŋool li ekuluwa! Filat li aaniil: — Jiŋalool bukuluul humumuul jijow jibaaŋ li ekuluwa. Injé ijukut li akila butila banooban baate bújiwom li il̥oofool. 7 Kusuwifaku li koonool: — Olóli jibaje eluwa, ban loon eluwaayi inyu elobumuu Yéesu laate aket, mata laane okila Añool Ateemit. 8 Nan Filat ajamumuu kulimaku unku, li ahaŋ mákoli. 9 Filat li alaañen ajow anoken li káyiiyaku, ban li aan Yéesu: — Kama awu bay lúfulumulo? Bale Yéesu abagutool. 10 Muñeˈe Filat li aanool: — Waa, ulet li ubagom? Kama uhaasut oon libaje sembe sata kakateni, li sata kabaaŋi li ekuluwa? 11 Yéesu li aanool: — Ubajut sembe sanoosan lí ínje, sábuti li san Ateemit ásenumulimuu haatiya emitayi. Mó mújimuu, anawu abetommuu li kuŋeni lahaŋi mabaj butila. 12 Nan Filat ajeˈe ajamumuu kulimaku unku aban, li alako huŋes bútin min akaten Yéesu. Bale Kusuwifaku li kulob butiya koon: — Ufak ukatenumuu ánayinaawu ummu, ulet abuke ata áyiiyawu áamakawu! An ajokoolomuu áyii, anawu ummu alatoola ata áyiiyawu áamakawu. 13 Muñeˈe nan Filat ajamumuu kulimaku unku, li alob min kúfuletum Yéesu tíyaŋ, ban li ajow abah li ébahumayi yata batiibabu, tan koonemuu «Kañum Hugisa», (kaaneyimuu «gabata» li elobayi yata Kusuwifaku.) 14 No unnu, li hunakahu hákibbenumuu hata kagaanaku kata Faakayi yata Kusuwifaku, banakabu bo bayitene. Filat li aan Kusuwifaku: — Ayíiyawu ooluul ummu! 15 Bale Kusuwifaku, li kuhaŋ malob butiya koon: — Aket! Aket! Ubaaŋool li ekuluwa! Filat li aaniil: — Waa, ibaaŋ áyiiyawu ooluul li ekuluwa? Kunahaanaku kata élambaayi li koonool: — Jibajut áyii akee ábute li áyiiyawu áamakawu! 16 Muñeˈe Filat li aseniil Yéesu boot kujow kubaaŋ li ekuluwa. Mal̥egen li kuŋa’ Yéesu kújowetum. 17 Yéesu li ateb akila humumool ekuluwaayi yoola min ajow áfu’ tíyaŋ ésukayi, boot tan koonemuu «tin tata husend». (Yan koonemuu «Goligota» li elobayi yata Kusuwifaku.) 18 To untu, kusollaaliyaku kubaaŋumuu Yéesu li ekuluwaayi. Li kubaaŋoo to foof bukan koono kúl̥uba li sikuluwa, akee kaŋen Yéesu kúli, aahu kaŋenool kamay, min Yéesu alakowiil li tut. 19 Filat li alobiil foof min kukiic li kababalu kukaan haatiya ekuluwaayi. Muñeˈe kukiicumuu eeno: «Laale Yéesu ata Nasalet, Ayíiyawu ata Kusuwifaku.» 20 Emmuu tan kubaaŋumuu Yéesu li ekuluwaayi kokkooj ésukayi, Kusuwif kameeŋe li kujanga bakiicelabu, mata kulimaku li elobayi yooliil kukiici, li yata Kulateŋaku, li yata kata Gilees. 21 Muñeˈe huhaanaahu hata élambaayi li hujow hoon Filat: — Jakumeen ukiic oon: «Ayíiyawu ata Kusuwifaku,» bale booteen min ukiic oon: «Anáyinaawu umme laane okila ammuu áyiiyawu ata Kusuwifaku.» 22 Filat li aaniil: — Bajut, wahawu wan ikiicumuu, likiic wo iban! 23 Nan kusollaaliyaku kubaaŋumuu Yéesu li ekuluwaayi kuban, li kuŋa’ wañawu woola kukaan kúmim kubakii, min anoowan li buko aŋa’ hoola. Li kuŋa’ foof húsabadoolahu hoola habajutumuu tan hukiki, mata búgit bano huhecumi kaan kañ kano haatiya boot teetaam. 24 Kusollaaliyaku li koonoo: — Jakum uhaaculaal húsabadoolahu, bale uñakaal kútuken min uhaasaal anawu ammuu li aŋa’ ho. Muñowu hulimahu han Bakiicelabu bulobumuu húbajummuu, haanumuu: «Kugaboogaboo wañawu wúmbaam, ban li kuñak kútuken min kuhaas ayi ammuu aŋa’ kañaku kúmbaam.» Wahawu unwu kusollaaliyaku kukaanumuu. 25 Bútefoo ekuluwaayi yata Yéesu, kayito tomuu buko kommuu, jaawool, atuy jaawool, Mali ammuu anaalaawu ata Kilewofaas, li Mali ata ésukayi yata Madala. 26 Yéesu li ajuk jaawool, tin tano li ágoomawu an afañumuu ŋáa’. Yéesu li aan jaawool Mali: — Aáyo, añooli ummu. 27 Ban li aan ágoomawu: — Jaawi ummu. Muñeˈe yaan no unnu, ágoomawu li aŋa’ jaaw ata Yéesu ájowetum ban okila akinumuu. 28 Fúlum tó, emmuu Yéesu bahaase aan muñeˈe wahawu feh ubane, min hulimahu han bakiicelabu bulobumuu ubaj, li aan: — Bahob bookom. 29 Li baj to kateew kameeŋe bunuk bacabe. Muñeˈe kusollaaliyaku li kuyooken hufalen hata hufons li bunukabu bacabumuu, ban li kukok ho li hunuk hata anuunuken akee an koone isof, ban li kuŋa’ ho kukaan Yéesu li butum. 30 Nan Yéesu acafenumuu bunukabu bacabumuu, li aan: — Wahawu feh ukaani ban! Muñeˈe li ásit, li awalo. 31 Emmuu hunakahu nan Yéesu aketumuu, ló baaneli kajom húyiiyaayahu hata Kusuwifaku, kunahaanaku kata Kusuwifaku kufañut min sihuluŋasu silako li sikuluwaasu li hunakahu hata húyiiyaayahu hooliil. Mata húyiiyaayahu unhu hulakolako hunak háamak boot li Kusuwifaku. Muñeˈe li kujow kujuk Filat min kul̥awool mantee li alob min kuhum kootaku kata bukanabuku kan kubaaŋumuu li sikuluwaasu, min kúwalenul sihuluŋasu li sikuluwaasu. 32 Muñeˈe kusollaaliyaku li kujow kuhum kootaku kata átinaalawu, ban kata ál̥ubutawu kan kubaaŋoo tomuu li Yéesu. 33 Nan kúliiŋumuu li Yéesu, li kujuk koon layaane aket. Wahawu unwu újimuu kuhumut kootaku koola. 34 Bale akee li kusollaaliyaku li aŋa’ kabaay min aya Yéesu li kaheh áfawul. Húsim li huyaan húfulul li kamal. 35 Anawu alobuulumuu mata wahawu unwu wabajumuu lajuujuk wo li kúkilool, ban ulakolako wata mal̥egen. Okila humumool lahaase jak aan wahawu wan alobumuu mal̥egen, mantee bukuluul foof li jíyinen. 36 Mata li mal̥egenamu wahawu unwu ubabbaj bájum kulimaku kan Bakiicelabu bulobumuu li kulako li mo, kaanumuu: «Ewuulool yanooyan let ehumi.» 37 Ban li baj li Bakiicelabu hulim hakee haane: «Fan kujuke anawu an kúfawulumuu.» 38 Nan fú’ tómuu, Suseef ata ésukayi yata Alimate, li ajow al̥aw Filat mantee li akatool min aŋa’ ehuluŋayi yata Yéesu. (Suseef lalakolako ágoom ata Yéesu, bale layolooyoloo mata lákolikoli kunahaanaku kata Kusuwifaku.) Muñeˈe Filat li akatool min ajow aŋa’ yo. Mal̥egen Suseef li ajow aŋa’ ehuluŋayi ájowetum. 39 Nikodem, abile ajowumuu li huk ajuk Yéesu, li áŋalul múki’ mágiiwooli li eheeñ yan koone alowees, yayilo efeesa síkilo áyii li kuŋen, min abil foof. 40 Mal̥egen Suseef buko li Nikodem li kuŋa’ ul̥aac min kul̥iim ehuluŋayi yata Yéesu ban li kuŋa’ eheeñ kukaan li yo loon Kusuwifaku kul̥iimemuu tówum kuhok. 41 Tan kubaaŋumuu Yéesu li ekuluwaayi, babbaj to etool dán baje huyaak huwunkul dán an ámusut ahoki. 42 Emmuu hunakahu unhu, hunak hata kafaleyaku kata húyiiyaayahu hata Kusuwifaku, Suseef buko li Nikodem li kuŋa’ ehuluŋayi yata Yéesu kujow kuhok li huyaakahu unhu, mata hukokkooj to.

20

1 Li líiŋ li hunakahu hútinaalahu hata esimenayi, Mali ata ésukayi yata Madala, li ajow bajuk huyaak li bújom bíb, to baloŋe li tílim. Nan áliiŋumuu, li ajuk aan hugisaahu han kuŋa’muu min kúfib kánoonumaku kata huyaakahu, hubakkenibakken kaan li kakaŋ. 2 Muñeˈe Mali li áteyul ajow aheb Simoŋ Fiyeel buko li ágoomawu an Yéesu aboolaatumuu, aaniil: — Kúfulenuufulenul Anahaanawu li huyaakahu, ban jihaasut ban kukaanool! 3 Muñeˈe Fiyeel buko li ágoom aahu, li kúfulul kujow boot bata huyaakahu. 4 Li kutey li mano buko kúl̥uba, bale ágoom aahu li ahaŋ Fiyeel mahi’, li ajand áliiŋ bata huyaakahu. 5 Li aŋaalo li huyaakahu li ajuk ul̥aacawu wata úbilawu teetaam, bale anokenut. 6 Muñeˈe Simoŋ Fiyeel anaake ánabulumuu li akila li ahin áŋejul, li anoken li huyaakahu áliiŋ, li ajuk ul̥aacawu teetaam. 7 Li ajuk foof eleesaayi yáhimenumuu húkowahu hata Yéesu. Eleesaayi ewalenuti tan ul̥aacawu ulakomuu, bale ebooñibooñ kaan jata yo. 8 Muñeˈe ágoom aahu ajandumuu áliiŋ li huyaakahu, li ahin anoken, áliiŋ li ajuk, li áyinen. 9 (Li mal̥egen boot yok no unnu, kúgoomaku buko bánaanumolut kaanaku Yéesu fan ayitowumul li eketayi, loon Bakiicelabu bulobumuu.) 10 Fúlum tó, kúgoomaku kúl̥ubaaku li kulaañ kúbalo. 11 Mali alakomuu tíyaŋ akooj huyaakahu, li alako to jíl̥ok. Nan alakomuu jíl̥okaju, li ásiten min aŋaalo li huyaakahu. 12 Li ajuk kumalaka kúl̥uba kakaanowe wañ wahiite, mabahe tan ehuluŋayi yata Yéesu ehinteneenimuu, akee li buko bata húkowahu, aahu bata kootaku. 13 Kumalakaaku li kugel̥l̥enool koonool: — Anaale, wáa újiye li oono li jíl̥ok? Mali li aaniil: — Kuŋaŋŋa’ Anahaanawu úmbaam, ban ihaasut ban kukaanool. 14 Nan alobumuu loon muñaˈa aban, li átiiwowul li ajuk to Yéesu mayitowe, bale ahaasut aan akila. 15 Yéesu li agel̥l̥enool aanool: — Anaale, wáa újiye li oono li jíl̥ok? Ayi luŋese loo? Mali li ayinoo li aan Yéesu ammuu alokaawu ata etoolayi, li aanool: — Anahaan, nokoomuu loon awu uŋale ehuluŋayi yata Yéesu, uhebom tay lukaan yo min ijow iŋa’ yo. 16 Yéesu li aanool: — Mali! Mali li átiiwo ajooŋoo li Yéesu, ban li aanool li elobayi yata Eébulo: — Lábuni! (Yo yommuu «Anahaan».) 17 Yéesu li aanool: — Jakum útukom ukat taate, mata ijowolut boot bata Atuubaawu. Bale ujow oon kutuyom, boot min ijow boot bata Atuubawom ammuu foof Atuubawuul, boot bata Ateemitawu úmbaam ammuu foof Ateemitawu ooluul. 18 Muñeˈe Mali ata Madala li ajow alob kúgoomaku aaniil: — Lijuujuk Amaaŋenawu! Ban li akitteniil wahawu wan aloboolumuu. 19 Muñeˈe li kátiimaku kata Dimaasayi inyu, kúgoomaku kata Yéesu li kuwoog li eluuf ban li kukul̥ wámbiilawu, mata kúkolikoli kunahaanaku kata Kusuwifaku. Yéesu li abil ayito li tutiil min aaniil: — Kásuumaay kulako li bukuluul! 20 Nan Yéesu alobumuu kulimaku unku aban, li áhiisiil kuŋenaku koola li kahehaku koola. Kúgoomaku li kubaj ésuumahukow yáamak nan kujukumuu Amaaŋenawu. 21 Yéesu li alaañen aaniil: — Kásuumaay kulako li bukuluul! Loon Atuubaawu áboñulommuu, mo foof ínje emmuu li iboñuul. 22 Nan alobumuu kulimaku unku aban li áhuuten li buko min aaniil: — Jiyab Buyinumabu Banabaabu! 23 Jibonketumuu bukan uhoofoolawu wooliil, Ateemit foof fan abonketiil wo. Bale bukanabuku kan jootutumuu jibonket uhoofoolawu wooliil, Ateemit foof let abonketiil wo. 24 Toma, ammuu akee li kúgoomaku kuŋen li kúl̥ubaaku, (an koonemuu foof Mál̥uba), alakowut to nan Yéesu áfu’muu kufaalool. 25 Muñeˈe nan Toma áliiŋulomuu, kúgoom kaabuku li koonool: — Jijuujuk Amaaŋenawu! Bale Toma li aaniil: — Ijukutumuu káakumaku kata sidaajasu li kuŋenaku koola, ban iŋalutumuu husiikahu igo’ tan sidaajasu sibaaŋimuu, ban foof iŋalut kaŋenom igo’ li kahehaku koola, let íyinen. 26 Muñeˈe li baj kunak hutok li kúhaaji, kúgoomaku kata Yéesu li kulaañen kuwoog li eluufayi, ban Toma to lalakowe li buko. Wámbiilawu wata eluufayi ukul̥eenikul̥, bale Yéesu li abil ayito hákiliil, ban li aan: — Kásuumaay kulako li bukuluul! 27 Nan asaafiilumuu aban li aan Toma: — Uŋálul husiikahu hooli ukaan taate min ujuke kuŋenaku kúmbaam. Uŋálul kaŋenaku kooli min ugo’ kahehaku kúmbaam. Jakum úwettoo, bale úyinen! 28 Toma li aanool: — Amaaŋenawu úmbaam, li Ateemitawu úmbaam! 29 Yéesu li aanool: — Min ujukommuu mó mújimuu li úyinen? Awólo, káyinenumuu lí ínje buko bajukutom! 30 Yéesu lakankaan foof úhiisenum wájaahaleniye wameeŋe hákil kúgoomaku koola, wakiicuti li éliibalayi inye. 31 Bale wahawu wakiicimuu li éliibalayi inye, ukiicikiic mantee li jíyinen kaanaku Yéesu ammuu Kilisita, okila ammuu Añiilawu ata Ateemit. Ban jíyinenumuu li akila, fan jíbajum buloŋabu li kajawaku koola.

21

1 Fúlum tó, Yéesu li alaañ áfu’ kúgoomaku koola bata katantaku kata húwajahu hata Tibeeliyad. Muñeˈe láfuliilumuu eeno. 2 Simoŋ Fiyeel, li Toma (aaneyimuu Mál̥uba), li Natanayeel (ata ésukayi yata Kaana li etaamayi yata Gálile), li bañiilabu báyinaabu bata Sebede, li kúgoom kúl̥uba foof kata Yéesu, tin tano kulakowe. 3 Simoŋ Fiyeel li aaniil: — Boot min ijow jambaal. Li koonool: — Olóli foof boot min jibil ujowaal. Mal̥egen li kujow kújufo li busaana min kuwuj. Bale li ehukaayi inyu kujokut wahoowah. 4 Nan banakabu bulakomuu li búkatenul, Yéesu li ajow ayito bata katantaku, bale kúgoomaku kuhaasut koon akila. 5 Muñeˈe Yéesu li aaniil: — Kufaalom, jijoojok siwol? Li koonool: — A’aa’. 6 Yéesu li aaniil: — Jibet embaalayi kagebaku kúlilaku kata busaanaabu, fan jijok. Mal̥egen li kubet embaalayi li emeeŋ siwol tib, gay kuyilaat kúñakul yó, mata yo bameeŋe siwol. 7 Agóomawu an Yéesu aboolaatumuu li aan Fiyeel: — Laalu Amaaŋenawu! Nan Simoŋ Fiyeel ajamumuu kaanaku laalu Amaaŋenawu, li akaano wañawu woola mata akokoweenut, ban li afum alo li malamu. 8 Kúgoom kaabuku li kuŋa’ busaanaabu min kúñakul embaalayi mameeŋe siwol boot bata katantaku. Mata tan kulakomuu boot li katantaku lóyiwut, iyilo líiŋ simeetal téemeel. 9 Nan kúwalowulumuu li busaanaabu li kujuk to muwol malembeni li kujek kata sambun, li kúmbuulu. 10 Yéesu li aaniil: — Jíŋalul jakee li siwolasu unsu san jikitemuu li jijok. 11 Simoŋ Fiyeel li ajow ájufo li busaanaabu min añakumul ló embaalayi boot bata katantaku mameeŋe siwol sáamak. Sálako lómuu feh soono téemeel li kúyii kúl̥uba li kuŋen li síhaaji. Bale maayeet min siwolasu simeeŋumuu, embaalayi ehaacowut. 12 Yéesu li aaniil: — Jibil jitiñ. Anoowan li kúgoomaku akaañenut agel̥l̥enool aanool: «Kama awu ommuu ayi?», mata kuhaase koon okila ammuu Amaaŋenawu. 13 Yéesu li ajow akoojiil, ban li aŋa’ húmbuuluwahu agabeniil. Li aŋa’ foof jiwolaju agabeniil. 14 Nan Yéesu ayitowulumuu li eketayi, umbu búhaajutool li áfu’ kúgoomaku koola. 15 Nan kutiñumuu kuban, Yéesu li aan Simoŋ Fiyeel: — Simoŋ, awu ata Saŋ, mantee lufañonfañ haŋ min kufaali umbuke kufañommuu? Simoŋ li aanool: — Eéhe’ Amaaŋen, luhaase oon lifañifañ. Yéesu li aanool: — Ucookoo kúgalalaanaku kúmbaam. 16 Yéesu li alaañen agel̥l̥en Simoŋ búl̥ubut: — Simoŋ, awu ata Saŋ, lufañonfañ? Simoŋ li aanool: — Eéhe’ Amaaŋen, luhaase oon lifañifañ. Yéesu li aanool: — Ulako amataawu ata kúgalalaanaku kúmbaam. 17 Yéesu li alaañen agel̥l̥enool búhaajut aanool: — Simoŋ, awu ata Saŋ, lufañonfañ? Li jok Fiyeel ŋáa’, mata Yéesu lalaañenlaañen agel̥l̥enool búhaajut aanool: «Lufañonfañ?» Fiyeel li aanool: — Amaaŋen, awu jahaasumuu wahawu feh, luhaase oon lifañifañ. Muñeˈe Yéesu li aanool: — Ucookoo kúgalalaanaku kúmbaam. 18 Li mal̥egenamu fan ilobi, nan ulako nomuu áfu’, lunaanaak usinja min ujow ban súumi. Bale nan ommuu li uhallen, fan uteb kuŋeni min akee asinjayi ban li ájowetumi ban ufañut ujow. 19 (Yéesu lalollob loon muñaˈa, min áhiis buu Fiyeel ammuu li aket eeno, min asal Ateemit). Ban Yéesu li afamen aanool: — Unábul lí ínje! 20 Muñeˈe Fiyeel li ágegul, li ajuk búsoliil ágoomawu an Yéesu aboolaatumuu akila li ebil. (Agóomawu ummu akila kubile kulakomuu hutiñahu, li abendo alaañ li bagiŋabu bata Yéesu min agel̥l̥enool aanool: «Anahaan, ayi ammuu li abeti li kuŋen bukan?») 21 Nan Fiyeel ajukumuu ágoomawu, li aan Yéesu: — Amaaŋen, ummu okila buu éemi li kaanool eeno? 22 Yéesu li aanool: — Ifañumuu min aloŋ boot nan emmuu li ibil ílaañul, waa butumi bóomi bó? Awu únabul lí ínje! 23 Muñeˈe hulimahu unhu li hujamo li káyinenumuu kaanaku ágoomawu ummu let aket. Ban, Yéesu aanut Fiyeel ágoomawu ummu let aket, bale laanoosaan: «Ifañumuu min aloŋ boot nan emmuu li ibil ílaañul, waa butumi bóomi bó?» 24 Agóomawu ummu okila humumool alobumuu kulimaku unku, ban li akiic ko. Ban ololaal luhaasaale oonaal kulimaku kan alobumuu, mal̥egen. 25 Yéesu lakankaan foof wah wakee wameeŋe. Ukiiceenimuu feh wano li wano, íyinenut mantee síliibalasu saateenumuu sikiici fan sile li adunaaye.