JOHN1 Kijɛ puu tɔlɔmɔ nɛ, Sɔɔ gɔ yabe. Sɔɔ gɔ Ama le bee. Iyaa sɔɔ gɔ Amai bee. 2 Tɔlɔ gɔ le baa, wo Ama le yabe. 3 Kijɛ puu wo le maŋi. Kijɛ biyaa wɔɔ gɔbe puu, wo tolo go kijɛ maŋi turu kanran wɔlɔ. 4 Ɔnmɔ gɔ wo nɛ tobe. Iyaa, ɔnmɔ kɔɔ, inɛw puu wijɛ gɔ woi. 5 Wijɛ gɔ, ɔlɔ nɛ dooriyeuwɔ. Kaa ɔlɔ gɔbe kuu womɔ nɛ gɔnrɔn bɛɛnɛ. 6 Nɛɛ Ama, ainɛ turu tiyaabe. Boi womɔ Jan gɛɛɲu. 7 Wo sɛɛrɛ goo wɛi. Wo le digɛnu, inɛw puu wijɛ gɔ le gawa ga, wo sɛɛrɛ gooi wɛi. 8 Jan, kuu womɔ le wijɛ gɔ woi bele. Kaa wo wijɛ gɔ dɛi sɛɛrɛ gooi wɛi. 9 Wijɛ wogɔ, wijɛ tɔitɔi woi bee. Aduna nɛ wiyaa, wo inɛw puu wijɛmɔjɛ. 10 Sɔɔ gɔ aduna nɛ yabe. Aduna gɔ wo le maŋi. Kaa aduna woi jugɔlu. 11 Wo gana womɔ nɛ wiyaabe. Kaa inɛw womɔ woi sɛgɛrɛnɛ, wo le yabanɛ. 12 Kaa, inɛw wo le yabaa, boi womɔ le gawin gɔbe, bemaa, Ama unrunwin biyɛ ga wo gɔnrɔn bei obaabe. 13 Ama unrunwin be bii gɔ, narun peere ɔn le biyɛnɛ. Ainɛ diŋɛi laa, yaanran diŋɛi laa. Ama be bɛrɛ ɔnmɔ obu. 14 Nɛɛ Sɔɔ gɔ inɛ taŋaa, logoro emɛ nɛ toiyaabe. Emɛ dooro womɔ gɔ iyaa, yɛnɛu emi baabele. Dooro gɔ, Aini turu, Ba Ama bɛrɛ gowaa wɛi gɔ dooroi. Nɛɛma lee, naran lee, wo le jowaa bee. 15 Wo dɛi, Jan, sɛɛrɛ goou, ɔn gin’ ɛjii ɛɛnnaa sɔi: «Onu ma nɛ inɛ yawɛɛjɛ mu gɛɛbe gɔ unwɔ. Wo giru ma nɛ too. Mu dɛi sigɛ. Mui naranmɔ nɛ wo yabe.» 16 Nɛɛma nɛ jowaa wo wɔɔ gɔ, emɛ wooi puu wogɔ nɛ gamulu emɛ biyaabɛin. Iyaa, nɛɛma kuu nɛ emɛ nɛɛma bɛɛ bɛɛ yaauwɔin. 17 Yɛnɛi, Ama, Tɔɔru womɔ Mɔise le digɛu obu. Kaa nɛɛma lee, naran lee, Yesu Kirisito le digɛu wɛi. 18 Inɛ turu kanran Amai iyetɛlu. Aini turu gɔ, Ba Ama le mɔrinyaan wɔɔ gɔ, Ama bana wo jugɔmu. Aini wogɔ, wo Amai. 19 Jerusalɛmu ana nɛ gowaa, Yahutunw, Jan Batise bɛrɛ inɛ tiyaa, woi aai ma selumɛ gin. Be, Ama bɛrɛ sadagadɔɔnɔw lee, Ama Ginrun Diyɛ birɛbirɛnw lee tiyaabɛin. Inɛw kɔɔbe be wiyaa, Jan sɛɛrɛ gowaa, baŋaranlu go, daii sɔi: «Ama Yabanɛ Diyɛ tii gɔ mui laa.» 21 Kɔɔ gin’ wo sɔwaa, inɛw gɔbe kɔɔi ye, woi aai ma gin. «Ui Elii ma?» Jan saa, ai woi laa gi. «Kɔɔi ye inɛ Ama titiyainɛ wɛwɛɛjɛ gin gɔi ma?» Jan saa ai gi. 22 «Kɔɔi ye, ui aai? Inɛw emi tiin gɔbe bɛrɛ emɛ aŋasaara obu ibɛɛ wɔin. U kuu uwɔ le ui aai gɛɛjɛu?» 23 Jan ɔn gin’ sai: «Inɛ Ama titiyainɛ Esayi bana gɛɛbe le kɛukɛu, “Olusolo nɛ mii goonɔu, Inɛw Baŋa oju demu demu bojo inɛ gɛɛjɛ gɔ,” inɛ wogɔ mii gɔ mui.» 24 Jan bɛrɛ inɛw be tii gɔbe Parisiɛn mɔɔnu inɛwin bɛin. 25 Jan kɔɔ gin’ wo saa, be womaa, woi Ama Yabanɛ Diyɛ tii gɔi laa, Elii laa, inɛ Ama titiyainɛ gin gɔi laa biyaai ye, inge dɛi batise kanranjɛ ma selumi. 26 Wo saa: «Mu dii nɛ inɛi batise kanraunwɔn. Kaa, inɛ turu e le yɔɔ, e woi inin. 27 Wo onu ma nɛ wɛɛdo. Inɛ wogɔ, halu taga womɔ suŋu kɔmɔlɔ ga mu le jaanla.» 28 Sɔɔ kɔɔbe puu Jurudɛn dibe sibɛ waja, Betani ana nɛ galaube. Jan, yalu wogɔ nɛ batise kanraunbe. 29 Sɔɔ kɔɔbe galu aga baa yaa gɔ, Jan, Yesu wo bɛrɛ wɛɛu wo wɔu iyaa, kijɛ wo gi: «Yɛnɛi, Ama peju ii gɔ ɔn woi. Sadagai bii ye, aduna hakɛ wo goonɔdo. 30 Sɔɔ ma nɛ, inɛ turu onu ma nɛ yawɛɛjɛ, wo mu dɛi gaa, mui naranmɔ nɛ yabe, mu gɛɛbe gɔ, ɔn woi. 31 Mu yaa woi inɛɛ bɔun. Kaa Isɛrɛlu inɛw bɛrɛ woi jugɔmɔ ga, Ama mui tiyaa, maa dii le batise kanran gi.» 32 Jan iyaa sɛɛrɛ ɔn Yesu dɛi gowaabe: «Ama Kikinu, pelegele gin’ alagala gowaa, kuu womɔ nɛ sugaa dɛinyaan wo wɔu mu iyaabɔn. 33 Mu woi inɛɛ bɔun. Kaa dii le batise kanran ga, mui tiinɛ gɔ, mu le sɔwaa, Ama Kikinu inɛ kuu nɛ sugaa dɛinyɛun wo wɔu mu iyaajɛ, Kikinu nɛ batise kanraindo baŋa gɔ woi gi. 34 Nɛɛ, kɔɔ gin’ tee biyɛu wo wɔu, mu giri ma le iyaa, sɛɛrɛ gowaa, Ama Aini gɔ ɔn woi gun.» 35 Bai kɔɔ aga baa yaa gɔ, Jan iyaa yalu turu gɔ nɛ yabe. Jaŋu unrunw womɔ lɛi wo le yabɛin. 36 Yesu galau wo wɔu, Jan, giri wo bɛrɛ dɛɛraa gɛliyaa, woi yɛnɛu, kijɛ wo gi: «Yɛnɛi, Ama peju ii gɔ ɔn woi.» 37 Jaŋu unrunw lɛi gɔbe sɔɔ kɔɔ ɛgaa, Yesui dimiyaanbɛin. 38 Yesu, onu kigelemaa, be woi dimi ga iyaa, kijɛ wo gi: «E ingei dɛnɛjɛi?» Be saa, «Rabi, u yago wɔu ma» gin. Rabi, tiyɛ gɔ jaŋudeerenɛ. 39 Yesu saa kijɛ gi: «Mu le wɛɛi, e ihiyedei.» Kunrin, be Yesu le yaa, yalu wo wɔɔ iyaabɛin. Digɛnai lɛɛrɛ nai waaru le sɔɔ kɔɔ bii. Bai kɔɔ, be Yesu le biyaa, wo le yadɛgin. 40 Jan sɔɔ ɛgaa, Yesui inɛw lɛi dimii gɔbe, turu gɔ Simɔ Piɛru bainɛ Anderei bee. 41 Andere, wo laa wo bainɛ Simɔi iyaa, wo le ɔn gin’ sɔi: «Emɛ Ama Yabanɛ Diyɛ tii gɔi iyaaɲu.» Kirisito gɔ woi. 42 Kunrin, wo woi dimɛraan, Yesu bɛrɛ jɛɛlu. Yesu woi iyaa, wo le ɔn gin’ sɔi: «Jan aini, Simɔ gɔ ui. Iye galaa ye, boi uwɔ Sepasu gɛɛdɛin.» Tiyɛ gɔ Piɛru, tiyɛ gɔ tibu. 43 Bai kɔɔ aga baa yaa gɔ, Yesu Galile gana nɛ yaado ga wɔu, Pilipei sɛgɛraabe. Wo le kijɛ wo gi: «Mui dimiyɛn.» 44 Pilipe, Bɛtusayida ana bɛɛnnɛi. Andere lee, Piɛru lee ana gɔ woi. 45 Nɛɛ Pilipe, Natanayɛlui iyaa, wo le ɔn gin’ gi: «Tɔɔru dɔn nɛ, Mɔise, inɛ dɛi sɔi gɔ, inɛw Ama titiyaanw dɔn gɔbe nɛ inɛ dɛi sɔin gɔ, emɛ inɛ wogɔi iyaaɲu. Wogɔ Nasarɛtu bɛɛnnɛ Yesui, Josɛpu ainii.» 46 Pilipe kɔɔ gin’ wo sɔwaa, Natanayɛlu ɔn gin’ wo le sɔi: «Kijɛ ɛju Nasarɛtu ana nɛ goo bɛbɛɛjɛ ma?» Pilipe saa, wɛɛ yɛnɛ gi. 47 Nɛɛ Natanayɛlu wo bɛrɛ wɛɛu wo wɔu iyaa, Yesu wo dɛi ɔn gin’ sɔi: «Isɛrɛlu ii tɔitɔi unwɔ. Nabara turu kanran wo nɛ tolo.» 48 Yesu kɔɔ gin’ wo sɔwaa, Natanayɛlu ɔn gin’ wo bɛrɛ selumu: «U yago mui jugu?» Yesu aŋa womɔ saa kijɛ gi: «Pilipe ui wo boonɔmɔ nɛ, gaa na doɲu nɛ waaru u tobe le, mu ui iyaabɔn.» 49 Natanayɛlu saa: «Jaŋudeerenɛ, ui Ama Ainii, Isɛrɛlu ɔgɔnɛ gɔ ui.» 50 Yesu saa kijɛ gi: «Gaa na doɲu nɛ ui iyeubɔn mu gi gɔ dɛi mu le gawu ma? Aiwa, sɔɔ kɔɔbe dɛi sigɛ u ihiyedou.» 51 Yesu iyaa be puu le ɔn gin’ sɔi: «Mu naran go e bɛrɛ tagauwɔn, alagala pinɛlaa ye, mɛlɛnkɛbe ulo lee, sugo lee, Inɛ Aini gɔ kuu nɛ be kanrannu e ihiyedei.» 1 Sɔɔ kɔɔbe bii, bai taaniye gɔ, Galile gana, Kana ana nɛ purupagu biyaabe. Yesu na wogɔ nɛ yabe. 2 Yesu lee, jaŋu unrunw womɔ leei yaa purupagu gɔ nɛ boonaabɛin. 3 Kɔɔ gin’ purupagu gɔ nɛ be wɔu, resɛndii ilɛ wo dogaa, Yesu na, Yesu le kijɛ gi: «Be resɛndii ilɛ sɛnɛ.» 4 Yesu aŋa womɔ saa kijɛ gi: «Mu na, kijɛ mu kanraun jaan, mu bɛrɛ u tagajɛ ma? Waaru ma nimɛ kanran dɔɔlu.» 5 Yesu na pilemaa birɛbirɛnw gɔbe le ɔn gin’ gi: «E bɛrɛ sɔɔ wo gɛɛido puu kanrain.» 6 Nɛɛ, yalu wogɔ nɛ tibu dei diyɛ diyɛ kuloi yadaanbe. Yahutunw tɔɔru le kɛukɛu, Ama sibɛ go dii le bana ui ɛjɛmɔɲu yɔɔ. Dei kɔɔbe, ɛjɛmu wogɔ tunmɔ dɛi bee. Dei tuturu puu nɛ toroi dɔɔ nai ma, kuloi ma yoyoojɛ. 7 Yesu, birɛbirɛnw gɔbe le sɔwaa, bemaa dei gɔbe nɛ dii kɔbɔ joonɔ gi. Be dii kɔbaa, dei gɔbe yɛrɛlɛlɛ joonaabɛin. 8 Yesu be le sɔwaa kijɛ gi: «Nɛɛ, kɔbaajɛi ye, pana kuu baŋa bɛrɛ jɛyaai.» Birɛbirɛnw gɔbe kɔbaa wo bɛrɛ jɛyaabɛin. 9 Pana kuu baŋa, dii resɛndii ilɛ taŋaa wɔɔ gɔ nɛwaanbe. Birɛbirɛnw dii kɔbin gɔbe, resɛndii ilɛ kɔɔ yago goi ma igii bɛin, kaa pana kuu baŋa gɔ inɛɛ bee. Kɔɔ dɛi wo akana gɔi boonaa, 10 wo le ɔn gin’ sɔi: «Inɛw puu, resɛndii ilɛ ɛju gɔ laa nɔɔmɔɲu. Inɛw resɛndii ilɛ nɔwaan bei baa be wɔnu, resɛndii ilɛ gaai ɛjula gɔ waaru wogɔ le jɛɛlɛɲu. Kaa uwɔ resɛndii ilɛ ɛju gɔ gɛlɛu, kanɛ jɛɛlɛjɛu.» 11 Galile gana, Kana ana nɛ, Yesu, birɛ taanrinyɛn womɔ kanraan, bana wo taguru gɔ kɔɔ woi. Birɛ taanrinyɛn pɔlɔ womɔ gɔ kɔɔ woi bee. Wo sɛɛrɛ kɔɔ le digɛu, dooro womɔ tagaraabe. Kunrin, jaŋu unrunw womɔ wo le gawaabɛin. 12 Kɔɔ onu nɛ, Yesu lee, wo na lee, Yesu wo suŋɔw lee, jaŋu unrunw womɔ lee, Kapɛrunaumu ana nɛ yaabɛin. Be kɔɔ nɛ bai gaila sai biyaabɛin. 13 Yahutunw Taŋagalu janwan gɔ bɛrii wo wɔu, Yesu, Jerusalɛmu yaabe. 14 Ama Ginrun Diyɛ gɔ kɔlɔ nɛ Yesu, naa dɔnrɔnw lee, peju dɔnrɔnw lee, pelegele dɔnrɔnw lee be tou tɛmaabe. Kɛɛlɛ wɛjɛnw yaa tabalu bemɛ nɛ be daaun, wo iyaabe. 15 Wo suŋu le bɔɔniyɛn yegeraa, inɛw kɔɔbei digaa Ama ginrun gɔ nɛ goonaabe. Wo peju gɔbe lee, naa gɔbe lee yaa nanaa goonaabe. Kɛɛlɛ wɛjɛnw buudu gɔ maɲaatiyaa, tabalu gɔbe damaa sunugaabe. 16 Iyaa, pelegele dɔnrɔnw gɔbe le kijɛ wo gi: «Kijɛ ɔnbe ɔn nɛ bala goonɔtii. Mu Ba ginrun gɔ ibɛsoɲu saɲu ginruin bojonɔugi.» 17 Yesu kɔɔ gin’ wo kanraan, jaŋu unrunw gɔbe sɔɔ ɔn Ama Dɔn nɛ yatɔŋɔ ga naŋaraanbɛin: “Ama, ginrun uwɔ sɔɔ mu bɛrɛ bana maai wɔɔ gɔ, woi bana mu ibɛ gɔ, ihibɛ gɔ mui daitiido.” 18 Nɛɛ Yahutunw inɛw giru toin gɔbe, Yesu kijɛ kanrun gɔ dɛi wo bɛrɛ ɔn gin’ selumi: «Kijɛ u kanrun kɔɔ kanranɲu gɔnrɔn yasɛu ga, u taanrinyɛn inge le emɛ bɛrɛ jugɔmɔdou?» 19 Yesu, aŋa bemɛ ɔn gin’ sai: «Ama ginrun ɔn damai. Mu bai taanu nɛ woi pilemu ye ihiŋɛrɛndɔn.» 20 Yahutunw gɔbe saa kijɛ gin: «Ama ginrun ɔn ujɔu, anranguju pɛnai kuloisigɛ kanrin. U bai taanu nɛ pilemɛ ye, wogɔ ujɔ bɛbɛɛdou yingu ma?» 21 Kaa Yesu, Ama ginrun wo gɛɛbe gɔ, wogɔ goju womɔi. 22 Kɔɔ sabu dɛi, yiunbe logoro nɛ Yesu waaru bulaa wo goi le, womaa sɔɔ kɔɔ sɔwaabe ga, jaŋu unrunw womɔ naŋaraanbɛin. Kunrin be Ama Dɔn sɔɔ gɔ le gawaabɛin. Iyaa, Yesu sɔɔ gi gɔ le yaa gawaabɛin. 23 Yesu, Jerusalɛmu nɛ Taŋagalu janwan gɔ dɛi wo wɔu, inɛw joo birɛ taanrinyɛn wo birɛbe gɔ iyaa, wo le gawaabɛin. 24 Kaa Yesu be le gawabele. Wo be puu kinɛ igii bee. 25 Iyaa, inɛ bana jugɔ ga, inɛ sɛɛrɛ kai wo sɛbe wɔlɔ. Kuu womɔ le inɛ kinɛ sɔɔ puu wo igii wɔɔ. 1 Parisiɛnbe logoro nɛ ainɛ turu yatobe. Boi womɔ Nikodɛmu gɛɛbɛin. Yahutunw inɛ giru too turui. 2 Wo digɛ turu Yesu genɛ nɛ wiyaa wo le ɔn gin’ sɔi: «Jaŋudeerenɛ, inɛ Ama wo le wɔlɔ, birɛ taanrinyɛn u birɛjɛ ɔnbe birɛ bɛɛlɛ. Kɔɔ sabu dɛi, u jaŋudeerenɛ diyɛi, Ama ui tii ga emɛ igii wɔin.» 3 Yesu aŋa womɔ saa: «Mu naran go u bɛrɛ tagauwɔn, inɛ aai kanran, woi pilemaa narannɛ ye, Ama diinɛ iye bɛɛidolo.» 4 Nikodɛmu wo le kijɛ gi: «Inɛ pɛyaai ye, yani woi pilemu ye narandɛin? Wo na bɛrɛ nɛ pilemu yoi ye woi narandɛin ma?» 5 Yesu wo le saa kijɛ gi: «Mu naran go u bɛrɛ tagauwɔn, inɛ aai kanran, dii lee, Ama Kikinu lee sibɛ nɛ woi narannɛ ye, Ama diinɛ nɛ yoi bɛɛidolo. 6 Yɛnɛ, gojunawan kijɛ naranjɛ gɔ goju nawain biyɛjɛ. Iyaa Ama Kikinu kijɛ naranjɛ gɔ kikinui biyɛjɛ. 7 Kɔɔ sabu dɛi, waajibi ei pilemu ye naraun jaain wɔɔ mu gi gɔ dɛi maunɛ biyɛnɔu. 8 Ooɲɔ yalu wo ibɛ nɛ suyojɛ. U soguru womɔ ɛhɛgɛjɛu. Kaa, yalu wo goi inɛɛu, yalu wo yaajɛ yaa inɛɛu. Ama Kikinu sibɛ go inɛ naraanɲu gɔ kɔɔ gin’ wɔɔ.» 9 Nikodɛmu iyaa ɔn gin’ selumu: «Kɔɔ yani kanrinyɛnjɛ?» 10 Yesu saa kijɛ gi: «Isɛrɛlu nɛ u jaŋudeerenɛ diyɛ gɔ, u kijɛ kɔɔbe inɛɛu ma? 11 Mu naran go u bɛrɛ tagauwɔn, emɛ sɔɔ emɛ jugɔjɛi sɔɔɲu. Kijɛ emɛ iye sɛɛrɛi gooɲu. Kaa e sɛɛrɛ emɛ le yabaalɛi. 12 Aduna ɔn kijɛ sɔɔ e bɛrɛ mu sɔwaa, e gawaa bɛɛli. Nɛɛ, alagala kijɛ sɔɔ e bɛrɛ mu sɔi ye, e yani gawa bɛɛdei? 13 Yɛnɛ, inɛ turu kanran alagala ulotɛlu. Kaa inɛ turu sai alagala gowaa sugaabe. Wogɔ Inɛ Aini gɔi. 14 Mɔise, olusolo nɛ mɛnu le yuguru yegeraa, baga nɛ jelaabe. Kɔɔ bana kanrin gin’, waajibi Inɛ Aini gɔi yaa baga nɛ jejeledɛin. 15 Nɛɛ, inɛ aai kanran, wo le gawaajɛ ye, ɔnmɔsɔgɔ bɛbɛɛdo. 16 Sabu Ama, aduna gaai ibɛi biyaa, Aini turu wo sɛɛ gɔ sadaga obu. Inɛ aai kanran, Aini wogɔ le gawaajɛ ye, suiyonɔu, kaa ɔnmɔsɔgɔ bɛɛ ga Ama kɔɔ gin’ kanrun. 17 Naran go, Ama, Aini womɔ aduna nɛ wo tii gɔ, aduna kuu nɛ jarugu duurɔdo dɛi laa. Kaa wo le digɛnu aduna yayabu bɛɛ dɛi woi tii. 18 Inɛ aai kanran, wo le gawaajɛ ye, kɔɔbaŋa jarugu duyɔla. Kaa, inɛ aai kanran, wo le gawalu ye, Ama Aini turu gɔ boi le gawalu wo kanrun gɔ dɛi, kɔɔbaŋa kanɛ baa jarugu yaduyɔ. 19 Nɛɛ, jarugu inɛw kuu nɛ kijɛ dɛi duurɔidɛin unwɔ: Aduna nɛ wijɛ gɔ wiyaabe. Inɛw, birɛ bemɛ mɔɲi bee gɔ dɛi, wijɛ gɔ dɛi, ɔlɔ gaara ibɛi biin. 20 Sabu, inɛ aai kanran, birɛ mɔɲu birɛnɛi ye, wijɛ ihibiliyɛjɛ. Wijɛ gɔ birɛ womɔ ɛlu gogoonɔdo ma giye, wo wijɛ nɛ wɛɛlɛ. 21 Kaa, inɛ, naran le yaajɛ ye, birɛ womɔ Ama birɛi tagara ga, wo wijɛ nɛ wɛwɛɛjɛ.» 22 Sɔɔ kɔɔbe onu nɛ Yesu, jaŋu unrunw womɔ be wooi Judea gana nɛ yain. Wo bai gaila kɔɔ nɛ be le biyaa, batise kanraunbe. 23 Jan Batise kanran, Salimu le bɛrii, Ainɔ nɛ dii gaai yabe sabu dɛi, kɔɔ nɛ batise kanraunbe. Inɛw yaa wɛɛubɛin, Jan bei batise kunɔube. 24 Kɔɔ waaru le Jain nimɛ kanran kaju kunɔnɛ bɛin. 25 Nɛɛ bai turu, Jan Batise jaŋu unrunw lee, Yahutunw inɛ turu lee jiiru biyaabɛin. Jiiru gɔ ɛjɛmu sɔɔ kuu nɛ goi. 26 Jiiru gɔ le digɛu, Jan jaŋu unrunw gɔbe woi yaa tɛmaa ɔn gin’ sɔin: «Jaŋudeerenɛ, Jurudɛn dibe sibɛ waja go inɛ u le bee gɔ, inɛ dɛi sɛɛrɛ u goi gɔ, inɛ wogɔ wo yaa kanɛ inɛ batise kunɔuwɔ. Iyaa inɛw puu wo bɛrɛ yaauwɔin.» 27 Kɔɔ gin’ be sɔwaa, Jan aŋa bemɛ saa kijɛ gi: «Ama wo bɛrɛ kijɛ obolu ye, inɛ, kijɛ turu kanran sii bɛɛlɛ. 28 Nɛɛ kɔɔ gin’ wɔɔ biyaai ye, Ama Yabanɛ Diyɛ tii gɔ mui laa, kaa giru womɔ nɛ mui tiin. E kuu ebe le maa wogɔ sɔɔuwɔ ga sɛɛrɛ goouwɔlɔi ma? 29 Yɛnɛi, yaanran baŋa gɔ, akana gɔi laa ma? Kaa akana anrunge gɔ, wo yaa akana genɛ nɛ iŋɛnu, mii womɔ wo ɛgɛjɛ gɔ dɛi, kinɛ ɛɛli diyɛ le biyɛɛlɛ ma? Kinɛ ɛɛli ma gɔ, kinɛ ɛɛli kɔɔ tunmɔi. Kinɛ ɛɛli ma kibaa wɔɔ. 30 Ɔnhɔn, boi ma gamiyaan ye, boi womɔ sigɛ le gooun jaain wɔɔ. 31 «Yɛnɛi, wo inɛ alagala gowaa wɛi gɔ, wo inɛw puu kuu nɛ yaŋa. Aduna ɔn inɛ, aduna bɛɛnnɛi. Iyaa wo aduna nɛ sɔɔ wɔɔi sɔɔjɛ. Kaa inɛ alagala goi gɔ, wo inɛw puu kuu nɛ yayaŋa. 32 Wo kuu womɔ le sɔɔ wo iye lee, wo ɛgu lee sɛɛrɛi goojɛ. Kaa inɛ turu kanran sɛɛrɛ womɔ le yabauwɔlɔ. 33 Kaa Ama inɛ tii gɔ woi. Ama, wo nɛ Kikinu unrunmɔ kunaa joonaa sɛɛ. Kɔɔ sabu dɛi, sɔɔ wo sɔɔjɛ gɔ Ama sɔɔi. Wogɔ digɛu, inɛ sɛɛrɛ womɔ le yabaajɛ, Ama naran sɔɔnɛi ga tagarajɛ. 35 Ba Ama, Aini unrunmɔ ibɛɛ wɔɔ. Wo kijɛ puu numɔ womɔ nɛ kunaa sɛɛ. 36 Wogɔ digɛu, inɛ aai kanran, Aini gɔ le gawaajɛ ye, ɔnmɔsɔgɔ gɔ biyaajɛ. Kaa inɛ aai kanran, Aini gɔ sɔɔ le yabaalɛ ye, ɔnmɔ gɔ bɛɛidolo. Iyaa, Ama kinɛbanrun kuu womɔ nɛ yabiyɛdo.» 1 Yesu, Jan dɛi sigɛ jaŋu unrunw bɛɛuwɔ, batise kanraunwɔ ga Parisiɛnbe ɛgaabɛin. Naran sɔɔ gin ye, batise gɔ, Yesu, kuu womɔ le wo kanranbele. Kaa jaŋu unrunw womɔbe kanranbe. Nɛɛ Parisiɛnbe, sɔɔ kɔɔ soo biyaaɲu ga, Yesu jugaa, 3 wo Judea gana nɛ gowaa, pilemaa Galile gana nɛ yai. 4 Kɔɔ nɛ yai gɔ, Samari gana kɛjɛ ye wo taŋau jaain bee. 5 Kunrin Yesu, Samari gana, ana turu nɛ dɔwaabe. Ana gɔ boi Sikaru gɛɛbɛin. Ana gɔ, Jakɔbu, ii womɔ Josɛpu bɛrɛ minɛ wo obu le bɛrii wɔɔ. 6 Jakɔbu ɛkɔrɔ gɔ, yalu kɔɔ nɛ bee. Naitege waaru le, Yesu yoi yaa ɔɲaa, ɛkɔrɔ gɔ aŋa nɛ daanbe. 7 Kɔɔ gin’ wo daaun, Samari yaanran turu dii kɔbɔ wɛi. Yesu wo le kijɛ gi: «Dii mui obu nɔɔmɔ.» 8 Kɔɔ waaru le, Yesu jaŋu unrunw gɔbe ana kɔlɔ nɛ pana ɛbɛ yowaayaabɛin. 9 Nɛɛ, Yesu kɔɔ gin’ dii wo selumaa, Samari yaanran gɔ ɔn gin’ wo le sai: «U Yahutunw tɔgu inɛ gɔ, mu Samari bɛɛnnɛ gɔ bɛrɛ yani dii obu nɔɔmɔ gɛɛjɛu?» Yahutunw tɔgu gɔbe, Samari bɛɛnw le mɔrin ye kijɛ turu kanran kanranbenɛ digɛu, yaanran gɔ wogɔ dɛi kɔɔ gin’ sɔi. 10 Yesu, aŋa womɔ saa kijɛ gi: «Ama, inɛ bɛrɛ sin obu wo obojɛ gɔ, u wogɔ igii beu ye, iyaa, u bɛrɛ inɛ dii gɛɛnnɛ gɔ aai ma igii beu ye, ui dii nɔɔɲu wo bɛrɛ gɛɛnbeu. Wo u bɛrɛ dii ɔnmɔ obojɛ ohobobe.» 11 Yesu kɔɔ gin’ wo sɔwaa, yaanran gɔ kijɛ gi: «Mu baŋa, ɛkɔrɔ gɔ tooi wɔɔ, u kijɛ dii kɔbu sɛlɛu. Nɛɛ, dii ɔnmɔ u gɛɛjɛ gɔ, u yago bɛɛdou? 12 Emɛ ba, Jakɔbu, ɛkɔrɔ ɔn guraa, emɛ bɛrɛ wo paju. Wo kuu womɔ le ɛkɔrɔ gɔ dii nɔwaanbe, unrunw womɔbe lee, arusɛgɛ womɔbe lee yaa nɔwaanbɛin. U wo dɛi gaau ma?» 13 Yesu iyaa saa: «Inɛ aai kanran, dii ɔn nɔwaanjɛ dɛi, pilemɛ ye diinɔɔrin woi ahaado. 14 Kaa inɛ aai kanran, dii wo bɛrɛ mu oboido gɔ nɔwaanjɛ ye, diinɔɔrin waja asuu woi aaidolo. Wo bɛrɛ dii mu oboido gɔ, kɔlɔ womɔ nɛ diipujoi biyɛdo. Dii wogɔ, kɔlɔ womɔ nɛ buriyaai ye ɔnmɔsɔgɔ nɛ baa yadɔɔdo.» 15 Yaanran gɔ wo le kijɛ gi: «Mu baŋa, dii u gɛɛjɛ kɔɔ mui obo. Kunrin diinɔɔrin giye, waja mu ɔn nɛ dii kɔbɔ wɛɛidolɔn.» 16 Yesu saa, womaa wo igɛ boonu jɛɛlɛ gi. 17 Yaanran gɔ saa, unrun igɛ sɛlɔn gi. Yesu wo le saa: «Igɛ sɛlɔn u gi gɔ, wogɔ sɔɔ ɛjui. U naran sɔwaajɛu. 18 U anranw numɔrɔn le baa igɛ ɛyaabeu. Iyaa kanɛ ainɛ ginrun nɛ u too gɔ, u igɛi laa. Kɔɔ sabu dɛi sɔɔ uwɔ narain.» 19 Yaanran gɔ, Yesu aŋa saa kijɛ gi: «Mu baŋa, u inɛ Ama titiyainɛ ga mu iyeuwɔn. 20 Emɛ tirɛ anranw, tetemɛ ɔn daa nɛ Ama bemɛ babaubɛin. Kaa e Yahutunw gɔbe, Ama babu yalu gɔ Jerusalɛmu nɛi gɛɛjɛi.» 21 Yesu kijɛ wo le gi: «Yaanran, sɔɔ ma ɔn le gawa. Naran go waaru yawɛɛjɛ. Ba Amai babaɲu yalu gɔ, tetemɛ ɔn kuu nɛi biyɛidolo. Jerusalɛmu nɛi yaa biyɛidolo. 22 Yɛnɛ, e kijɛ e babajɛ gɔ inin. Kaa emɛ Yahutunw gɔbe, yayabu gɔ emɛ nɛ goojɛ gɔ digɛu, kijɛ emɛ babajɛ gɔ igii wɔin. 23 Kaa waaru yawɛɛjɛ. Kanɛ baa waaru wogɔ wiyaai. Ama babanw tɔitɔi gɔbe, Ba Amai, Kikinu gɔnrɔn le babadɛin. Iyaa naran le babadɛin. Ama babanw kɔɔ tunmɔ gɔbe, Ba Ama, bei dɛnɛjɛ. 24 Ama, Kikinui. Wogɔ digɛu, woi babanw gɔbe, waajibi Ama Kikinu gɔnrɔn le woi babadɛin. Iyaa naran le woi babadɛin.» 25 Yaanran gɔ wo le kijɛ gi: «Ama Yabanɛ Diyɛ tii, Kirisito gɛɛɲu gɔ, wɛwɛɛdo ga mu igii wɔun. Wo wiyaai ye, sɔɔ puu emi paamu kakanranmɔdo.» 26 Yesu wo le saa gi: «Mu inɛ u le sɔɔ sɔɔu gɛlɛ gɔ, inɛ wogɔ mui.» 27 Kɔɔ waaru le tee, jaŋu unrunw womɔ gɔbe wiyaa dɔwaabɛin. Yesu, yaanran le sɔɔ sɔɔuwɔ ga iyaa, bei maunɛ kanraanbe. Kaa inɛ turu kanran womaa ingei dɛnɛjɛ ma, inge dɛi wo le sɔɔ sɔɔjɛ ma selumɛ ga daariyɛlu. 28 Yaanran gɔ, toroi womɔ pajaatiyaa, ana kɔlɔ nɛ yowaa, inɛw le ɔn gin’ sɔɔube: 29 «Wɛɛi, ainɛ turu wɛɛ yɛnɛi. Wo kijɛ mu kanranbe puu, mu bɛrɛ sɔwaa tagaabe. Ama Yabanɛ Diyɛ tii gɔ woi biyɛlu laa?» 30 Inɛw, yaanran gɔ sɔɔ ɛgaa, gowaa, Yesu bɛrɛ wiyaabɛin. 31 Nɛɛ, yaanran gɔ ana kɔlɔ go waaru wo tobe le, jaŋu unrunw gɔ Yesu bɛrɛ gimɛ gimɛ sɔɔu, jaŋudeerenɛ, pana kaya gɛɛubɛin. 32 Kaa Yesu aŋa bemɛ saa kijɛ gi: «Mu pana waja kayaɲu yasɔn. Kaa e wogɔ inin.» 33 Kɔɔ gin’ wo saa, jaŋu unrunw gɔbe inɛ turu wo bɛrɛ pana jɛɛlaabe ma tunmɔi selumɛubɛin. 34 Yesu iyaa kijɛ be le gi: «Mui tiinɛ diŋɛ kanrun gɔ lee, birɛ mu bɛrɛ wo obu gɔ sɛɛu kibemu gɔ lee, pana ma gɔ kɔɔbei. 35 Yɛnɛi, iyepilu nai galaai ye, nɛɛ gɛlu waarui ga e yinwɔlɔi ma? Aiwa, mu e bɛrɛ tagauwɔn, ɛjii yɛnɛi. Minɛ gɔ nɛ dɛnrɛn ilaa, gɛlu bana dɔwaa wɔɔ gɔ yɛnɛi. 36 Kanɛ baa gɛlu gɛlɛnɛ gɔ tujɔ bɛɛuwɔ. Wo ɔnmɔsɔgɔ dɛi dɛnrɛn mɔɔnɔuwɔ. Kunrin, toi tɔɔnɛ gɔ lee, gɛlu gɛlɛnɛ gɔ lee, tunmɔ go kinɛ ɛɛliyɛmɔdɛin. 37 Inɛw, sɔɔ sɔɔɲu ɔn narain: ‘Inɛ turu toi tɔɔjɛ. Inɛ waja gɛlu gɛlɛjɛ.’ 38 Minɛ teru e tɛrɛlu nɛ mu ei gɛlu gɛlɛ tiyaabɔn. Inɛw wajabe biraa be kanran, e birɛ bemɛ tinɛi kayajɛi.» 39 Yaanran gɔ kijɛ unrun kanrun puu, Yesu sɔwaabe ga sɛɛrɛ wo goobe gɔ dɛi, Samari ana kɔɔbɛɛnw joo Yesu le gawaabɛin. 40 Kɔɔ sabu dɛi, waaru Yesu genɛ nɛ be wɛi le, be wo bɛrɛ gɛnyaan, unrunbe le biyɛ gin. Yesu kɔɔ nɛ bai lɛi sɛɛu biyaabe. 41 Samari bɛɛnw iyaa joo naa joo Yesu sɔɔ wo sɔɔbe gɔ dɛi wo le gawaabɛin. 42 Be yaanran gɔ le kijɛ be gɛɛbe: «Nɛɛ kai, emɛ sɔɔ uwɔ dɛi Yesu le gawanɛ, emɛ yaa, kuu emɛ le woi ɛgaaɲu. Naran go, adunai Yabanɛ gɔ woi ga emɛ jugaaɲu.» 43 Yesu, kuu womɔ le sɛɛrɛ gowaa, inɛ Ama titiyainɛ turu kanran, wo ba ginrun nɛ baba sɛlɛ gi. Kaa kɔɔ wooi nɛ, Samari nɛ bai lɛi biyaa, Yesu kɔɔ nɛ gowaa, Galile gana nɛ yaabe. 45 Galile bɛɛnw, janwan waaru gɔ le Jerusalɛmu nɛ yabɛin. Yesu, kɔɔ nɛ birɛ biraabe puu be iyaabɛin. Kɔɔ sabu dɛi, waaru Yesu, gana gɔ nɛ wiyaa dɔi le, be woi ɛjii sɛgɛraabɛin. 46 Yesu pilemaa, Galile gana, Kana ana nɛ wɛi. Dii dulomaa resɛndii ilɛ wo tanugu ana gɔ woi. Nɛɛ Kapɛrunaumu ana nɛ ɔgɔnɛ birɛbirɛnɛ diyɛ turu yabe. Ii womɔ jiun le diinbe. 47 Yesu, Judea gana nɛ gowaa, Galile gana nɛ wiyaai ga ɛgaa, inɛ kɔɔ Yesu bɛrɛ yaabe. Ii womɔ gɔ jinwaan yinwɛndo ga bee. Wo Yesu bɛrɛ wiyaa, Kapɛrunaumu yai ye ii unrunmɔ gɔi bajamɔ ga gɛnyaanbe. 48 Yesu aŋa womɔ saa kijɛ gi: «Sɛɛrɛ taanrinyɛn ma, yarabirɛ ma e bɛrɛ kanraan tagaranɛ ye, e gawaalɛi.» 49 Ainɛ gɔ aŋa womɔ saa gi: «Mu Baŋa, ii dagi ma wo yinwɛnmɔ nɛ wɛɛ woi bajamɔ.» 50 Yesu saa kijɛ gi: «Ii uwɔ yinwɛindolo ga ginrun yaa.» Ainɛ kɔɔ Yesu sɔɔ le gawaa, gowaa yinyai. 51 Ginrun womɔ nɛ yaau wo wɔu, birɛbirɛnw womɔbe wiyaa woi sɛgɛraa, ii womɔ bajaai ga wo bɛrɛ tagaabɛin. 52 Ainɛ gɔ, ii unrunmɔ lɛɛrɛ yagɔ le irei bii ma be bɛrɛ selumaabe. Be saa, yaa naitege galaai, lɛɛrɛ turu waaru le goju ɔgu gɔ woi paju gin. 53 Yesu, ii womɔ yinwɛindolo ga yaa waaru wo bɛrɛ gi gɔ, lɛɛrɛ kɔɔ lei bee ga ii ba gɔ jugaabe. Wo Yesu le gawaabe. Kunrin, ginrun womɔ inɛw puu yaa gawaabɛin. 54 Yesu, Judea gana nɛ gowaa, Galile gana nɛ wo wɛi onu nɛ, taanrinyɛn lɛiye wo kanrun gɔ kɔɔ woi. 1 Sɔɔ kɔɔbe onu nɛ, Yahutunw janwan turu wo biyaa, Yesu iyaa pilemaa Jerusalɛmu yai. 2 Jerusalɛmu ana, peju murɔn aŋa gɛɛɲu gɔ le bɛrii, buro nɛ dii yatobe. Yahutunw sɔɔ le, yalu gɔ boi Bɛtɛjata gɛɛɲu. Togu numɔrɔn dɛmaa, yalu gɔ gɔŋaa yasɛbe. 3 Togu kɔɔbe doɲu nɛ jiungunw joo, girumuw lee, tegutegenw lee, goju sanu bɛɛnw lee yadiinyɛnbɛin. [Be dii gɔ jigeidoi dɔmɔbɛin. 4 Waaru le, waaru le, Inɛw Baŋa mɛlɛnkɛ sugaa ye, yalu kɔɔ dii gɔ jigemɔube. Dii gɔ jigaa wo kanran, inɛ laa dii gɔ nɛ dɔwaa biyaajɛ, jiun ingei woi sɛbe kanran, bajaube.] 5 Jiungunw kɔɔbe logoro nɛ ainɛ turu yatobe. Anranguju pɛtaanu gagarasigɛ baa, wo jiun le wɔɔ. 6 Yesu, ainɛ kɔɔi iyaa, kɔɔ nɛ wo diinyin tanwaan ga jugaa, wo le ɔn gin’ sɔi: «Ui baja ga ibɛɛ wɔu ma?» 7 Ainɛ jiunginɛ gɔ saa: «Mu baŋa, mu inɛ sɛlɔn. Dii gɔ jigaai kanran, inɛ mui jeɲu dii gɔ nɛ kunɔjɛ sɛlɔn. Kuu ma le maini ye yaanu mu wɔnu, waaru puu inɛ waja giru ma nɛ galayaajɛ.» 8 Yesu wo le kijɛ gi: «Ingele, pɛnrɛnpanran uwɔ jeɲɛ ye yaa.» 9 Ɔgu kɛu, ainɛ gɔi bajaai. Wo pɛnrɛnpanran womɔ jeɲaa, yaai tɔlu. Sɔɔ kɔɔ deeliye bai le bii. 10 Kɔɔ sabu dɛi Yahutunw inɛw giru toin gɔbe, ainɛ bajumi gɔ le kijɛ be gi: «Iye deeliye baii, pɛnrɛnpanran uwɔ u duiyɔun jaanla.» 11 Ainɛ gɔ be le ɔn gin’ sai: «Inɛ mui bajugu gɔ, maa pɛnrɛnpanran ma jeɲaa ye yaa wo gi.» 12 Be wo bɛrɛ selumaa pɛnrɛnpanran uwɔ jeɲɛ ye yaa u bɛrɛ gɛɛnɛ gɔ aai ma gin. 13 Kaa ainɛ gɔ aa woi bajugu ma inɛɛ bee. Mɔɔnu diyɛ yalu gɔ nɛ yabe gɔ digɛu, Yesu, mɔɔnu gɔ logoro nɛ yowaa yaabe. 14 Waja, Yesu, ainɛ gɔi Ama Ginrun Diyɛ kɔlɔ nɛ iyaa, wo le ɔn gin’ sɔi: «Yɛnɛ, ui bajaai, nɛɛ waja, mɔɲu kɔɔ dɛi sigɛ u bɛrɛ dɔdɔɔdo ma liyaajɛu ye, hakɛ paja.» 15 Ainɛ kɔɔ gowaa yaa, inɛ unruin bajugu gɔ Yesui ga Yahutunw inɛw giru toin gɔbe bɛrɛ tagu. 16 Kɔɔ sabu dɛi, deeliye bai le Yesu inɛ wo bajugu gɔ digɛu, Yahutunw woi digiyaa, ɔɲɔmɔubɛin. 17 Kaa Yesu be le sɔwaa kijɛ wo gi: «Mu Ba, waaru puu birɛ birɛuwɔ. Kɔɔ dɛi waajibi mu kanran birɛ nɛ yatoun.» 18 Yesu, deeliye bai gɔ taalu. Iyaa sigiyaa, Amai, unrun Ba tɔitɔii gɛɛu, wo le unruin kɛkɛu bojaa sɛɛ. Kɔɔ sabu dɛi, sɔɔ kɔɔ wo sɔi gɔ digɛu, Yahutunw inɛw giru toin gɔbe sigɛ le woi daa ga dɛnɛubɛin. 19 Yesu pilemaa be le sɔwaa kijɛ gi: «Mu naran go e bɛrɛ tagauwɔn, Aini gɔ, kuu womɔ diŋɛ le kijɛ turu kanran kanraanlɛ. Ba Ama kijɛ kanranjɛ wo iyejɛ gɔ, Aini gɔ wogɔi kanranjɛ. Ba Ama kijɛ kanranjɛ puu, Aini gɔ yaa wogɔi kanranjɛ. 20 Ba Ama, Aini gɔi ibɛɛ wɔɔ, iyaa kijɛ wo kanranjɛ puu Aini gɔ bɛrɛ tatagarajɛ. Wo nimɛ kanran birɛ e iyaabe kɔɔbe dɛi sigɛ, Aini gɔ womaa kanran giye wo bɛrɛ tatagarado. E bɛrɛ halu maunɛ biyɛdo. 21 Ba Ama, yiun bulomɔ ye, ɔnmɔi wo bojojɛ gin’, Aini gɔ yaa inɛw bɛrɛ ɔnmɔ obu wo ibɛ bɛrɛ, ɔnmɔ ohobojɛ. 22 Iyaa, Ba Ama, inɛ turu kanran saliyɛ kireidolo. Kaa inɛw puu Ba Amai bana be babajɛ gin’, Aini gɔi yaa kunrin baba ga, Ama, saliyɛ kiru sɔɔ gɔ sɛɛu, Aini gɔ numɔ nɛ pajaati. Inɛ aai kanran, Aini gɔi babaalɛ ye, Ba Ama, woi tiinɛ gɔi yaa babauwɔlɔ. 24 «Mu naran go e bɛrɛ tagauwɔn, inɛ aai kanran, sɔɔ ma keŋiyaan, mui tiinɛ gɔ le gawaajɛ ye, inɛ kɔɔbaŋa ɔnmɔsɔgɔ biyaajɛ. Baŋa saliyɛ kireidenɛ. Kaa wo yiun nɛ gowaa, ɔnmɔ nɛ taŋaai. 25 Mu naran go e bɛrɛ tagauwɔn, waaru yawɛɛjɛ. Kanɛ baa waaru wogɔ wiyaai, yiunbe, Ama Aini mii gɔ ɛhɛgɛdɛin. Inɛw mii womɔ ɛgɛidɛin gɔbe ɔnmɔi bibiyɛdɛin. 26 Yɛnɛi, ɔnmɔ gɔ, Ba Ama nɛ goojɛ. Wo nɛ ɔnmɔ bana too gin’, Aini gɔ womaa kanran ɔnmɔ siyɛ ga, wo bɛrɛ gɔnrɔn obaabe. 27 Iyaa, Inɛ Aini gɔ woi sabu dɛi, Ba Ama, saliyɛ kiru sɔɔ gɔ numɔ womɔ nɛ pajaabe. 28 Sɔɔ kɔɔ dɛi maunɛ biyɛnɔugi. Waajibi waaru turu wɛwɛɛdo, inɛw ɔnsain nɛ diin puu, Aini gɔ mii ɛhɛgɛdɛin. 29 Inɛw ɛju kanraanbɛin gɔbe, ɔnmɔsɔgɔ bɛɛ dɛi bulo goodɛin. Inɛw mɔɲu kanraanbɛin gɔbe kuu nɛ jarugu duurɔdɛin giye, be bulo goodɛin. 30 «Kaa kijɛ kɔɔbe nɛ mu kuu ma le kijɛ turu kanran kanrun bɛɛlɔn. Kaa kijɛ Ama mu bɛrɛ tagajɛ le digɛnu mu saliyɛ kiredɔn. Saliyɛ gɔ nɛ, mu kuu ma diŋɛ dɛnɛɛlɔn, mui tiinɛ gɔ diŋɛ dɛnɛjɔn. Kɔɔ sabu dɛi, saliyɛ kiru ma gɔ teitai wɔɔ. 31 Kuu ma le sɛɛrɛ ma mu goojɛ ye, sɛɛrɛ ma gɔ le gawa bɛɛmɔɔlɛ. 32 Kaa sɛɛrɛ ma inɛ waja goouwɔ. Mu dɛi sɛɛrɛ wo goojɛ gɔ narain ga mu igii wɔun. 33 E Jan Batise bɛrɛ inɛ tiyaabei. Wo naran le mu dɛi e bɛrɛ sɛɛrɛ gowaabe. 34 Kuu ma le, mu inɛ sɛɛrɛ kai sɛlɔn. Kaa ebaa yayabu gɔ bɛɛ ga sɔɔuwɔn. 35 Jan Batise, lanpa yaun tanugaa wijɛ obou gɛlɛ gin’ bee. E waaru turu sɔɔ womɔ wijɛ le kinɛ ɛɛliyɛmɔ ga, wogɔ yabaabei. 36 Kaa Jan sɛɛrɛ gɔ dɛi sigɛ, kijɛ waja mu dɛi sɛɛrɛ goojɛ yasɔn. Sabu mu Ba Ama, birɛ birɛ ga mu bɛrɛ wo tɔɔru gɔbe, birɛ kanɛ birɛu mu wɔɔ gɔbe, Ba Ama mui tii ga be sɛɛrɛ goouwɔin. 37 Iyaa, Ba Ama, mui tiinɛ gɔ, wo kuu womɔ le mu dɛi sɛɛrɛ gowaabe. Kaa e mii womɔ ɛgɛtɛli. Woi iyetɛli. 38 Iyaa, e inɛ wo tii gɔ le gawali gɔ digɛu, sɔɔ womɔ kinɛ ebe nɛ tolo. 39 Ama Dɔn sɔɔ gɔ le ɔnmɔsɔgɔ bɛbɛɛmɔjɛ ga gawaa, e sɔɔ gɔ ɛjii marun yɛnɛuwɔi. Kaa yɛnɛi, Dɔn gɔ mu dɛi sɛɛrɛ goojɛ. 40 Kaa kɔɔ wooi nɛ e mu bɛrɛ wɛi ye, ɔnmɔsɔgɔ bɛɛ ga wogɔ ibɛlai. 41 «Inɛw mui sɔmɔ ga, mu wogɔi dɛnɛuwɔlɔn. 42 Kaa mu ei igii wɔun. Kinɛ ebe nɛ, e Ama ibɛlai. 43 Yɛnɛi, mu, mu Ba Ama boi le wɛiun. E mui sɛgɛrɛ ga yabali. Kaa inɛ turu, kuu womɔ boi le wiyaai ye, e woi sɛsɛgɛrɛdei. 44 Nɛɛ kɔɔ gin’ wɔɔ biyaai ye, e tunmɔ sɔmui dɛnɛjɛi. Ama turu gɔ bɛrɛ sɔmu goojɛ gɔ, e wogɔ ibɛlai. Nɛɛ yani kanrun ye e mu le gawa bɛɛdei? 45 Mu Ba giru nɛ ei mu jarugado ma ajubanɔugi. Ei mu jarugaidolo. Kaa Mɔise, inɛ nɛ diyɛ ebe daanaa e gɛlɛ gɔ, Ba Ama giru nɛ ei jaruganɛ gɔ woi biyɛdo. 46 Mɔise sɔɔ wo tɔŋu gɔ, mu dɛi tɔŋaabe. Wogɔ digɛu, e naran go Mɔise le gawaa wɔi ye, mu le yaa gagawabei. 47 Kaa Mɔise sɔɔ tɔŋu gɔ le gawali ye, e sɔɔ ma le yani gawadei?» 1 Sɔɔ kɔɔbe onu nɛ Yesu, Galile dibe sibɛ waja go galu. Dibe kɔɔ boi waja gɔ Tiberiade dibe gɛɛɲu. 2 Yesu, taanrinyɛn kanraan ye, jiungunw bajamɔube inɛw iyeubɛin dɛi, mɔɔnu diyɛ, onu womɔ nɛ yadigɛbe. 3 Yesu, jaŋu unrunw womɔ be wooi tetemɛ turu kuu nɛ ulaa, dɛinyaanbɛin. 4 Yahutunw janwan, Taŋagalu gɔ bɛrii bee. 5 Tetemɛ kuu nɛ daaun, Yesu kuu jeɲaa, mɔɔnu diyɛ wo bɛrɛ wɛɛu wo wɔu iyaabe. Jaŋu ii womɔ Pilipe gɛɛɲu gɔ le kijɛ wo gi: «Inɛw ɔn puu, pana kayaɲu emɛ yago ɛbɛ bɛɛdɛin?» 6 Pilipe inge gɛɛdo ma ɛgɛdo ga Yesu kɔɔ sɔi. Kɔɔi laa ye, wo kijɛ wo kanraindo igii bee. 7 Yesu kɔɔ gin’ wo selumaa, Pilipe ɔn gin’ aŋa womɔ sai: «Sarudu buudu suŋu lɛi buru ɛbaaɲu kanran, inɛw ɔn tuturu bɛrɛ kijɛ kanma taŋaalɛ.» 8 Jaŋu ii waja, Andere gɛɛɲu gɔ, Simɔ Piɛru bainɛ gɔ, Yesu le ɔn gin’ sɔi: 9 «Ii dagi turu ɔn nɛ ɔruje buru numɔrɔn lee, iiju lɛi lee unsɛɛ. Kaa inɛw joo ɔn bɛrɛ kɔɔ inge niwɛin sɛɛ?» 10 Kaa Yesu saa, inɛw gɔbei dɛinyɛnmɔ gi. Yalu kɔɔ nɛ dɔgɔ wɛru ɛjii yabe. Inɛw gɔbe kunrin dɔgɔ gɔ nɛ dɛinyaanbɛin. Be anranw sai muɲu numɔrɔn gin’ bɛin. 11 Yesu, buru gɔbe jeɲaa, Amai birɛpoo tagaatiyaa, inɛw kɔɔ nɛ bɛin gɔbe bɛrɛ gamalaabe. Wo iiju gɔ yaa kɔɔ gin’ bei obaabe. Inɛ puu bana wo ibɛ gin’ biyaabe. 12 Pana kayaa, inɛw gɔbe puui waaru bai le, Yesu, jaŋu unrunw womɔ le ɔn gin’ sɔi: «Waju gɔbe turoi. Yanwan turu kanran biyɛmɔnɔugi.» 13 Kunrin inɛw buru kayaa, buru numɔrɔn gɔ nɛ buru kɛbɛlɛ waju turaa be kanran, taju pɛli lɛisigɛ joo bee. 14 Inɛw kɔɔbe, Yesu taanrinyɛn kanrun gɔ iyaa, naran go inɛ Ama titiyainɛ aduna nɛ wɛwɛɛdo gin gɔ, inɛ ɔn tee woi gin. 15 Nɛɛ, inɛw gɔbe woi bɛi ye, paŋa le ai ye ɔgɔ dadaanamɔ ga Yesu jugaa, wo wo turu sai yoboi gowaa, Sɔŋɔ go pilemaa ulu. 16 Digɛnai wo yɔraa, jaŋu unrunw womɔ gɔbe dibe diŋirun gɔ nɛ yaabɛin. 17 Be diikoro turu nɛ yowaa, sibɛ waja go Kapɛrunaumu ana nɛ taŋaɲu ga oju gowaabɛin. Kɔɔ waaru le giru kuraa yaabe, kaa Yesu nimɛ kanran be bɛrɛ wiyaa dɔɔlu bee. 18 Dii gɔ nɛ ooɲɔ diyɛ suyoube. Iyaa dii gɔ ɛjii jigeube. 19 Jaŋu unrunw gɔbe kilomɛtɛrɛ numɔrɔn ma kuloi ma gin’, dii gɔ nɛ yaatiyaa, be Yesu, dii gɔ kuu nɛ yoi yaau, diikoro gɔ nɛ wo wɛɛu iyaabɛin. Be liyaabɛin. 20 Kaa, Yesu be le kijɛ gi: «Mu Yesui, liyɛnɔugi.» 21 Nɛɛ be woi diikoro gɔ nɛ kunɔ ga yabaabɛin. Ginsɛsai, diikoro gɔ yalu be iŋiyɛnjɛ nɛ dɔwaai. 22 Nɛɛ, mɔɔnu gɔ dibe sibɛ waja gɔ nɛ yabii. Aga baa yaa gɔ, be dii gɔ diŋirun nɛ diikoro turu laa ye, waja bele ga iyaabɛin. Iyaa diikoro turu wogɔ nɛ, Yesu, jaŋu unrunw gɔbe le yoolu, kaa jaŋu unrunw gɔbe be sai yain ga, be iyaabɛin. 23 Kaa Tiberiade ana nɛ gowaa, diikoro wajabe wiyaabɛin. Inɛw Baŋa Yesu, Amai birɛpoo tagaa wo kilaa, pana yalu be kayi gɔ le bɛrii, diikoro gɔbe yalu wogɔ nɛ wiyaa iŋi. 24 Nɛɛ Yesu, yalu gɔ nɛ wɔlɔ, jaŋu unrunw gɔbe yaa wɔnɛ ga iyaa, be kuu bemɛ le diikoro Tiberiade gowaa wɛin gɔbe nɛ yowaa, Kapɛrunaumu ana nɛ Yesui dɛnɛi yain. 25 Kunrin mɔɔnu gɔ dibe sibɛ waja gɔ nɛ Yesui tɛmaa, wo bɛrɛ ɔn gin’ selumi: «Jaŋudeerenɛ, u waaru inge le ɔn nɛ wɛiu?» 26 Yesu be le ɔn gin’ sai: «Mu naran go e bɛrɛ tagauwɔn, e, taanrinyɛn birɛ mu biru gɔ iyaa, tiyɛ womɔ paamaabei dɛi mui dɛnɛuwɔlɔi. Kaa buru kayaa, ei baabe dɛi mui dɛnɛuwɔi. 27 Keŋiyɛin, pana asuu ei gɛliyɛidolo dɛi birɛ birɛnɔugi. Kaa ebaa asuu ɔnmɔi biyɛ ga pana ei gɛliyɛido gɔ, pana wogɔ dɛi birɛi. Inɛ Aini gɔ, pana wogɔ e bɛrɛ ohobodo. Sabu Ama, sɛɛrɛ womɔ inɛ nɛ kunaa wo sɛɛ gɔ woi.» 28 Inɛw gɔbe ɔn gin’ wo bɛrɛ selumi: «Ama, birɛ dɛnɛjɛ birɛ ga, kijɛ inge emɛ kanraun jaan?» 29 Yesu saa: «Ama e bɛrɛ birɛ wo dɛnɛjɛ gɔ unwɔ: Ama inɛ tii gɔ le gawai.» 30 Be kijɛ be gi: «Emaa u le gawu bɛɛ ga u taanrinyɛn inge emɛ bɛrɛ kanrun tagaradou? Birɛ u birɛjɛ gɔ yago wɔɔ? 31 Yɛnɛ, emɛ babe, olusolo nɛ buru manɛ gɛɛɲu gɔ kayaabɛin. Ama Dɔn nɛ bana tɔŋɔ le kɛukɛu, “Buru alagala goi gɔ, wo bei obaa kayamaabe.”» 32 Yesu be le ɔn gin’ sai: «Mu naran go e bɛrɛ tagauwɔn, buru alagala goi gɔ, inɛ e bɛrɛ obonɛ gɔ Mɔisei laa. Kaa buru alagala goi tɔitɔi gɔ inɛ e bɛrɛ obonɛ gɔ, wogɔ mu Ba Amai. 33 Ama buru gɔ, alagala gowaa inɛ sugu gɔi. Aduna inɛw puu bɛrɛ asuu ɔnmɔ gɔ wo obojɛ.» 34 Be saa gin: «Emɛ Baŋa, waaru puu buru wogɔ emɛ bɛrɛ obo.» 35 Yesu kijɛ gi: «Buru ɔnmɔ obojɛ gɔ, wogɔ mui. Inɛ mu bɛrɛ wɛɛjɛ asuu giyɛ woi aaidolo. Iyaa, inɛ mu le gawaajɛ, asuu diinɔɔrin woi aaidolo. 36 Kaa mu e bɛrɛ tagaabɔn, e mui iyaabei, kaa mu le gawali. 37 Kaa sɔɔ ɔn jugɔi. Mu Ba inɛ mu bɛrɛ wo obaajɛ gɔbe puu mu bɛrɛ wɛwɛɛdɛin. Iyaa inɛ mu bɛrɛ wiyaajɛ, bain go inɛ kamu mu pajaido turu kanran wɔlɔ. 38 Alagala gowaa, mu diŋɛ ma kanrandɔn ga sugolun. Kaa mui tiinɛ gɔ diŋɛ kanrandɔn ga sugun. 39 Nɛɛ, mui tiinɛ gɔ mu bɛrɛ kijɛ wo dɛnɛjɛ unwɔ. Mu bɛrɛ inɛw wo obu gɔbe, inɛ turu kanran manamɔlu go, bai dumɔ gɔ dɔwaai ye, maa bei bulogo ga wo ibɛɛ wɔɔ. 40 Nɛɛ mu Ba Ama diŋɛ gɔ unwɔ. Inɛ aai kanran, Aini gɔi iyaa, wo le gawaajɛ ye, kɔɔbaŋa ɔnmɔsɔgɔ bɛɛ ga wo ibɛɛ wɔɔ. Bai dumɔ gɔ dɔwaai ye, mu inɛ wogɔi bubulogodɔn.» 41 Alagala gowaa buru sugu gɔ, unruin Yesu wo gi gɔ digɛu, Yahutunw wo le guguun guunbɛin. 42 Kijɛ be gɛɛbe: «Ɔn Josɛpu ii Yesu, wo ba lee, wo na lee, emɛ jugɔjɛ gɔ woi laa ma? Unrun alagala gowaa sugu wo yani gɛɛuwɔ?» 43 Kunrin gɛɛu be wɔu, Yesu aŋa bemɛ saa ɔn gin’ sɔi: «Tunmɔ le gɛɛru gɛɛrɛnɔugi. 44 Inɛ turu kanran, Ba Ama, mui tiinɛ gɔ woi mu bɛrɛ gɔbaa jɛɛlɛlu ye, mu bɛrɛ wɛɛ bɛɛlɛ. Mu, bai dumɔ gɔ le, inɛ wogɔi bubulogodɔn. 45 Yɛnɛi, inɛw Ama titiyaanw dɔn nɛ sɔɔ tɔŋɔ unwɔ: “Inɛw wooi puu, Ama bei deeredo.” «Kɔɔi biyaa ye, inɛ aai kanran, Ba Ama mii ɛgaa, deeru womɔ le yabaajɛ ye, inɛ kɔɔbaŋa mu bɛrɛ wɛwɛɛdo. 46 Ba Amai inɛ iyaatɛli yɔɔ dɛi sɔɔ kɔɔ sɔɔlun. Ama bɛrɛ inɛ gowaa wɛi gɔ, wo turu sai Ba Amai iyaabe. 47 Mu naran go e bɛrɛ tagauwɔn, inɛ aai kanran, mu le gawaajɛ ye, ɔnmɔsɔgɔ gɔ yasɛ. 48 Buru ɔnmɔ obojɛ gɔ, wogɔ mui. 49 Yɛnɛi, e babe, olusolo nɛ buru manɛ gɛɛɲu gɔ kayaabɛin. Kaa be puu yinwaain. 50 Kaa, buru mu gɛɛjɛ gɔ, alagala gowaa sugu. Inɛ aai kanran, buru wogɔ kayaajɛ ye, yinwɛindolo. 51 Buru ɔnmɔi wɔɔ, alagala gowaa sugu gɔ, wogɔ mui. Inɛ aai kanran, buru wogɔ kayaajɛ ye, asuu ɔnmɔi bibiyɛdo. Buru mu oboido gɔ, wogɔ gojunawan mai. Aduna nɛ inɛw toin bemaa ɔnmɔ bɛɛ ga mu wogɔ kanrandɔn.» 52 Sɔɔ kɔɔ ɛgaa, Yahutunw tunmɔ le ɛjii jiireu, ɔn gin’ gɛɛbɛin: «Inɛ ɔn, gojunawan womɔ emi yani obu tɛnwɛnmɔdo?» 53 Yesu aŋa bemɛ saa kijɛ gi: «Mu naran go e bɛrɛ tagauwɔn, e Inɛ Aini gɔ gojunawan tɛnwɛnli ye, ili womɔ nɔɔli ye, ɔnmɔ gɔ e nɛ tolo. 54 Gojunawan ma gɔ naran go pana tɔitɔii. Ili ma gɔ yaa kijɛ nɔɔɲu tɔitɔii. Kɔɔ sabu dɛi, inɛ aai kanran, goju nawan ma tɛnwaan, ili ma nɔwaanjɛ ye, inɛ kɔɔbaŋa ɔnmɔsɔgɔ yasɛ. Bai dumɔ gɔ le mu woi bubulogodɔn. 56 Inɛ aai kanran, gojunawan ma tɛnwaan, ili ma nɔwaanjɛ ye, baŋa mu le yato, mu yaa wo le yatoun. Baŋa emɛ lɛi turu. 57 Mu Ba mui tiinɛ gɔ, wo ɔnmɔi wɔɔ. Mu wo le digɛu ɔnmɔi wɔun. Kɔɔ bana wɔɔ gin’, inɛ aai kanran gojunawan ma tɛnwɛnjɛ ye, baŋa mu le digɛnu ɔnmɔi bibiyɛdo. 58 Alagala gowaa buru sugu gɔ kɔɔ woi. Buru kɔɔ, e babe, olusolo nɛ be kayi gɔ gin’ wɔlɔ. Be yinwaain. Kaa inɛ aai kanran, buru ɔn kayaajɛ ye, asuu ɔnmɔi bibiyɛdo.» 59 Kapɛrunaumu ana nɛ Ama gɛɛn ginrun nɛ deeru obou, Yesu sɔɔ gi gɔ kɔɔ woi. 60 Yesu jaŋu unrunw joo sɔɔ kɔɔ keŋiyaan kijɛ be gi: «Sɔɔ ɔn keŋiyɛn ga nanau gabaai. Inɛ aa sɔɔ ɔn le yaba bɛɛjɛ?» 61 Jaŋu unrunw gɔbe tunmɔ le kɔɔ gin’ gɛɛrɛuwɔin ga, Yesu, kuu womɔ le jugaa, be le ɔn gin’ sɔi: «Sɔɔ ɔn e dɛi ire biyaa kinɛ ebe yanwanmɔuwɔ ma? 62 Kɔɔi ye, Inɛ Aini gɔ, yalu wo bee gɔ nɛ pilemaa ulou wo wɔu iyaajɛi ye, e bɛrɛ yani biyɛdo? 63 Yɛnɛi, Ama Kikinu, inɛ bɛrɛ ɔnmɔ wo obojɛ. Inɛ gɔnrɔn, wogɔ nɛ dɔɔlɛ. Sɔɔ e bɛrɛ mu sɔɔjɛ ɔnbe, Kikinu sɔɔi, iyaa ɔnmɔ sɔɔi. 64 Kaa logoro ebe nɛ inɛw gamuu yatoin, be sɔɔ gɔ le gawaanɛ.» Tɔlɔ gɔ le baa, inɛw gagawu sɛbenɛ gɔbe lee, inɛ woi numɔ nɛ kunɔido gɔ lee, Yesu igii bee. 65 Sɔɔ womɔ digiyaa sɔɔu, Yesu kijɛ gi: «Kɔɔ sabu dɛi, Ba Ama wo bɛrɛ wogɔ gɔnrɔn obolu ye, inɛ turu kanran mu bɛrɛ wɛɛ bɛɛlɛ ga e bɛrɛ sɔwaabɔn.» 66 Sɔɔ kɔɔ onu nɛ, jaŋu unrunw womɔ joo, onu go kɔnaai. Be Yesui dimi pajaatin. 67 Kɔɔ gin’ wo biyaa, Yesu, jaŋu unrunw pɛli lɛisigɛ gɔbe le kijɛ wo gi: «E kanran onu ma nɛ pilemu ibɛlai ma?» 68 Simɔ Piɛru, aŋa womɔ ɔn gin’ sai: «Inɛw Baŋa, ɔnmɔsɔgɔ nɛ inɛi sɔɔ jɛyaajɛ gɔ u sɛɛ. Nɛɛ emɛ inɛ aa bɛrɛ yaadɛin? 69 Emɛ sɔɔ wogɔ le gawaaɲu. Iyaa inɛ ɛjaai Ama bɛrɛ goi gɔ ui ga emɛ jugaaɲu.» 70 Piɛru kɔɔ gin’ wo sɔwaa, Yesu, aŋa bemɛ saa kijɛ gi: «E jaŋu unrunw pɛli lɛisigɛ gɔbe, ei mu yɛmu woi laa? Kaa logoro ebe nɛ inɛ turu gɔ jinruin.» 71 Yesu kɔɔ gin’ Simɔ Isukariɔte ii, Judasu sɔɔi sɔɔbe. Wo, jaŋu unrunw pɛli lɛisigɛ gɔbe logoro nɛ yatobe. Kaa inɛ Yesui numɔ nɛ kunɔido gɔ woi bee. 1 Sɔɔ kɔɔ onu nɛ, Yesu, Galile gana yalu dɛin dɛin gɔŋɔlɔube. Yahutunw inɛw giru toin, woi daa ga dɛnɛubɛin gɔ digɛu, wo Judea gana nɛ gɔŋɔlɔ ga ibɛla bee. 2 Yahutunw janwan, Kuru janwan gɔ bɛrii bee. 3 Yesu suŋɔw wo le ɔn gin’ sɔin: «Ɔn nɛ gowaa ye, Judea gana nɛ yaa ye, jaŋu unrunw uwɔ kɔɔ nɛ wɔin gɔbe yaa birɛ u birɛjɛ gɔ be iyemɔ. 4 Yɛnɛ, inɛ aai kanran, inɛ puu birɛ womɔ jugɔ ga ibɛɛ wɔɔ ye, wo baŋi ye birɛ womɔ birɛɛlɛ. Wogɔ digɛu, u birɛ kɔɔ tunmɔ birɛdou ye, daii inɛw puu giru nɛ kanraan ye aduna ui wo jugɔmɔ.» 5 Yesu suŋɔw gɔbe, wo le gawanɛ bɛin. 6 Kɔɔ gin’ be giyaa, Yesu kijɛ be le gi: «Waaru mu yaaun jaan gɔ nimɛ dɔɔlu. Kaa waaru ingei kanran e yai bɛbɛɛdei. 7 Yɛnɛi, aduna ei ibili bɛɛlɛ. Kaa birɛ womɔ ɛjula ga sɛɛrɛ mu goojɛ gɔ digɛu, aduna mui ibiliyaa wɔɔ. 8 Kɔɔ sabu dɛi, ebe janwan gɔ nɛ yaai. Mu kanɛ janwan kɔɔ nɛ yaaidolɔn. Waaru ma nimɛ dɔɔlu.» 9 Kɔɔ gin’ be le sɔwaatiyaa, Yesu, Galile gana nɛ biyaabe. 10 Wo ba unrunw, janwan gɔ nɛ yaa be yaa, Yesu wo kanran janwan gɔ nɛ yaabe. Kaa wo inɛw bɛrɛ unruin iyemɔlu. Baŋiyaan yai. 11 Yahutunw inɛw giru toin yaa janwan gɔ nɛ woi dɛnɛubɛin. Kijɛ be gɛɛbe: «Wo yago wɔɔ?» 12 Yesu dɛi mɔɔnu gɔ nɛ guguun joo yabe. Inɛw gamuu woi inɛ ɛjui gɛɛbɛin. Kaa gamuu ai womaa inɛwin manamɔuwɔ gɛɛbɛin. 13 Kaa kɔɔ wooi nɛ, inɛ turu kanran daii sɔɔ womɔ sɔɔbele. Inɛw puu Yahutunwin liyɛubɛin. 14 Nɛɛ, janwan gɔ pɛjɛrɛ womɔ nɛ yowaa gɛɛu be wɔu, Yesu, Ama Ginrun Diyɛ gɔ nɛ kɔɔ gin’ yai. Wo kɔɔ nɛ deeru oboube. 15 Deeru womɔ gɔ Yahutunwin maunɛ kanranmaabe. Kijɛ be gɛɛbe: «Wo jaŋu jaŋalu. Nɛɛ, Ama Dɔn ɔn gin’ yani jugɔjɛ?» 16 Kɔɔ gin’ gɛɛu be wɔu, Yesu, aŋa bemɛ saa kijɛ gi: «Deeru mu obojɛ ɔn, deeru mai laa. Kaa deeru gɔ mui tiinɛ gɔ bɛrɛ gowaa wɛi. 17 Wogɔ digɛu, inɛ aai kanran, Ama diŋɛ kanrun ibɛɛ wɔɔ ye, deeru ma gɔ Ama bɛrɛ goi ma, kuu ma le bɛiun ma jujugɔdo. 18 Yɛnɛi, inɛ aai kanran, kuu womɔ le sɔɔ wo bɛi sɔɔjɛ ye, wo kuu womɔ babai dɛnɛuwɔ. Kaa inɛ aai kanran, inɛ woi tii gɔ babai dɛnɛjɛ ye, inɛ kɔɔbaŋa naran le wɔɔ. Teitai laa wo le wɔlɔ. 19 Mɔise e bɛrɛ Tɔɔru obolu ma? Kaa e wooi logoro nɛ, inɛ tɔɔru gɛlɛ turu kanran wɔlɔ. Inge dɛi e mui daadei ga bana dɛnɛuwɔi?» 20 Mɔɔnu gɔ wo le ɔn gin’ sai: «Kuu uwɔ nɛ jinruin daan. Inɛ aa ui daado ga dɛnɛuwɔ?» 21 Yesu, aŋa bemɛ saa gi: «Mu, deeliye bai le birɛ taanrinyɛn koturu biraabɔn. E puu bɛrɛ wogɔ maunɛ biyaa wɔɔ. 22 Yɛnɛi, Mɔise, araa nɔɔmu tɔɔru e bɛrɛ obaabe. Wogɔ Mɔise kuu nɛ tɔlɔlu ga jugɔi. Tirɛ anranw diyɛnw kuu nɛ baa tɔlu. Aiwa, deeliye bai le e inɛi araa nɔnɔɔmɔɲu. 23 Deeliye bai le inɛ araa nɔɔmaa giye, Mɔise tɔɔru gɔ yanwaanlɛ. Nɛɛ kɔɔi ye inɛ sɛɛu, deeliye bai le mu bajugu gɔ dɛi, mu le kinɛ banranmaa e wɔɔ gɔ ingei? 24 Sɔɔ lubaa yɛnɛlu go, para go sai ai ye, inɛ kuu nɛ jarugu duurɔnɔugi. Kaa naran le saliyɛ kirɛi.» 25 Yesu kɔɔ gin’ sɔɔu wo wɔu, Jerusalɛmu inɛw gamuu ɔn gin’ sɔin: «Inɛ daa ga be dɛnɛjɛ gɔ ɔn woi laa ma? 26 Yɛnɛi, wo inɛw puu giru nɛ daii sɔɔ sɔɔu kowɔɔ. Kaa be inɛ saajɛ wɔlɔ. Koi ye, Ama Yabanɛ Diyɛ tii gɔ, woi ga inɛw giru toin emɛ gɔbe ajubaa yinwɔin ma? 27 Kaa inɛ ɔn yago goi ma emɛ igii wɔin. Ama Yabanɛ Diyɛ tiido gɔ, wo kai waaru wo wiyaa, yalu wo goi inɛ jugɔido wɔlɔ.» 28 Kɔɔ gin’ sɔɔu be wɔu, Yesu, Ama Ginrun Diyɛ gɔ nɛ deeru deereu wɔu, mii diyɛ le ɔn gin’ sɔi: «E mui igii wɔi, yalu mu goi yaa igii wɔi gi ma? Mu diŋɛ ma dɛi wɛɛlun. Kaa mui tiinɛ gɔ, wo naran baŋai. E woi inin. 29 Mu wo bɛrɛ gowaa wɛiun. Mui wo tii. Kɔɔ sabu dɛi, mu woi igii wɔun.» 30 Sɔɔ kɔɔ sabu dɛi, Yahutunw inɛw gɔbe woi aa ga dɛnɛubɛin. Kaa inɛ turu kanran numɔ wo nɛ dɔɔnɔlu. Waaru womɔ dɔɔlu bee. 31 Mɔɔnu gɔ logoro nɛ, inɛw joo Yesu le gawaabɛin. Kijɛ be gɛɛbe: «Ama Yabanɛ Diyɛ tiido gɔ wiyaa ye, ainɛ ɔn dɛi sigɛ birɛ taanrinyɛn bibirɛdo ma?» 32 Mɔɔnu gɔ Yesu sibɛ go kɔɔ gin’ gɛɛrɛu wo wɔu, Parisiɛnbe ɛgaabɛin. Kunrin, Ama bɛrɛ sadagadɔɔnɔw kuu bɛɛnw gɔbe lee, Parisiɛnbe lee, garidu tiyaa, Yesui aa gin. 33 Yesu kijɛ gi: «Nɛɛ, logoro ebe nɛ mu biyɛido bai gaila waju. Kɔɔ onu nɛ mui tiinɛ bɛrɛ pilemu yayaadɔn. 34 Kɔɔ waaru le e mui pilemu ye dɛdɛnɛdei, kaa mui iyeidelei. Iyaa, yalu mu biyɛido gɔ nɛ, e wɛɛ bɛɛidelei.» 35 Yesu kɔɔ gin’ wo sɔwaa, Yahutunw tunmɔ le ɔn gin’ sɔɔbɛin: «Emɛ woi dɛnɛ iyeidenɛ baa, wo yago yaado? Tɔgu wajabe logoro nɛ Yahutunw ginaa toin gɔbe bɛrɛ yai ye, inɛw Yahutunw tɔgui laain gɔbe bɛrɛ deeru womɔ obodo ma? 36 Emaa unruin dɛnɛ iyeidenɛ, iyaa yalu unrun biyɛido gɔ nɛ wɛɛ bɛɛidenɛ wo gɛɛjɛ gɔ, tiyɛ gɔ ingei?» 37 Janwan bai dumɔ gɔ, bai diyɛ gɔ, Yesu, mɔɔnu logoro nɛ iŋiyaan, ɔn gin’ sɔi: «Inɛ aai kanran, diinɔɔrin le wɔɔ ye, mu bɛrɛ wɛi ye dii wo nɔɔmɔ. 38 Ama Dɔn bana sɔɔjɛ le kɛukɛu, inɛ aai kanran, mu le gawaajɛ ye, ɔnmɔ dii dibebe kinɛ womɔ nɛ goi ye, bubumɔdɛin.» 39 Yesu le inɛw gawaidɛin gɔbe, Ama Kikinu bɛbɛɛdɛin. Yesu, Kikinu wogɔ sɔɔi sɔɔube. Waaru kɔɔ le Yesu nimɛ kanran dooro womɔ yalu nɛ yaalu bee gɔ digɛu, Kikinu gɔ obola bee. 40 Mɔɔnu gɔ logoro nɛ inɛw gamuu, Yesu sɔɔ gɔ ɛgaa, kijɛ be gɛɛbe: «Inɛ ɔn naran go, inɛ Ama titiyainɛ wɛwɛɛdo gin gɔ woi.» 41 Inɛw wajabe kijɛ gɛɛbe: «Ɔn Ama Yabanɛ Diyɛ tii gɔ woi.» Kaa inɛw gamuu iyaa, ɔn gin’ sɔɔubɛin: «Ama Yabanɛ Diyɛ tiido gɔ, naran go Galile gana nɛ goi ye wɛɛdo ma? 42 Ama Yabanɛ Diyɛ tiido gɔ, Ɔgɔnɛ Dawide tiruwɛnɛi, Dawide ana, Bɛtɛlɛhɛmu nɛ goodo ga, Ama Dɔn yinsɔɔlu ma?» 43 Kunrin, mɔɔnu gɔ logoro nɛ Yesu dɛi mii kabu biyaabe. 44 Inɛw gamuu woi aa ga ibɛi bɛin. Kaa inɛ turu kanran wo bɛrɛ numɔ dɔɔnɔlu. 45 Yesui aa ga garidu tiin gɔbe, Ama bɛrɛ sadagadɔɔnɔw kuu bɛɛnw gɔbe lee, Parisiɛn gɔbe lee bɛrɛ pilemaa be wiyaa, inɛw kɔɔbe be le ɔn gin’ sɔin: «E inge dɛi woi aa jɛɛlɛli kanrin?» 46 Garidu gɔbe saa: «Asuu kanran inɛ, ainɛ ɔn gin’ sɔɔ sɔɔtɛlu.» 47 Parisiɛn gɔbe aŋa bemɛ saa gin: «Wo sɔɔ womɔ le ei yaa lelemaa biyaajɛ ma? 48 Inɛw giru toin emɛ gɔbe logoro nɛ ma, Parisiɛnbe logoro nɛ ma, inɛ turu wo le gawaabe ma? 49 Mɔɔnu inɛw gɔbe, be kai Tɔɔru gɔ nɛ kijɛ be jugɔjɛ wɔlɔ. Bei kijɛ jɛbi.» 50 Kɔɔ gin’ be sɔwaa, ainɛ Yesu bɛrɛ giru nɛ wɛɛbe gɔ, Nikodɛmu, wo kanran Parisiɛnbe inɛ kɔɔ nɛ bee turui digɛu, ɔn gin’ be le sɔi: 51 «Baŋa sɔɔ laa keŋiyɛnlu go, sɔɔ wo kanrun laa jugɔlu go, saliyɛ womɔ kire ye, wo bɛrɛ jarugu duurɔ ga, tɔɔru emɛ yayabajɛ ma?» 52 Be wo le ɔn gin’ sain: «U yaa Galile gana bɛɛnnɛi ma? Ama Dɔn gɔ ɛjii yai lubo yɛnɛ. Galile gana nɛ inɛ Ama titiyainɛ goi ye wɛɛlɛ ga ihiyedou.» [ 53 Kɔɔ onu nɛ, inɛ kanma puu ginrun womɔ nɛ yai. 1 Yesu kai Oliwe tetemɛ nɛ yai. 2 Kaa aga, baa yaau wo digɛu, wo pilemaa Ama Ginrun Diyɛ gɔ nɛ wɛi. Inɛw gɔbe puu wo bɛrɛ wiyaabɛin. Wo dɛinyaan bei deereube. 3 Kɔɔ gin’ be wɔu, Ama tɔɔru deerenw gɔbe lee, Parisiɛnbe lee, yaanran turui dimu nɛ aa biyaa jɛɛlaabɛin. Be inɛw puu giru nɛ yaanran gɔi iŋiyɛnmaa, 4 Yesu le ɔn gin’ sɔin: «Jaŋudeerenɛ, yaanran ɔn dimu dimiyɛun wo wɔu tɛmɛmu. 5 Tɔɔru dɔn gɔ nɛ, Mɔise emaa yaanw ɔn tunmɔ, tibu le kama daa gi. Nɛɛ u wo bɛrɛ inge kanran gu?» 6 Be Yesu aŋa nɛ sɔɔ bɛi ye, wogɔ le woi jarugadɛin ga bɛin. Kaa, Yesu jimiyaan, numɔ ii le minɛ nɛ tɔŋu tɔŋɔube. 7 Nɛɛ selumu gɔ le be woi ɔɲɔmɔu be wɔu, Yesu jimɛraan, be le ɔn gin’ sɔi: «Logoro ebe nɛ, inɛ hakɛ kanrantɛlu gɔ, inɛ wogɔ baŋa laa, yaanran gɔ bɛrɛ tibu tii.» 8 Kɔɔ gin’ sɔwaatiyaa, wo pilemaa jimiyaan, minɛ nɛ tɔŋu tɔŋɔube. 9 Inɛw gɔbe Yesu sɔɔ gɔ ɛgaa, tuturu gowaa yaain. Diyɛnɛ gɔ nɛ gowaa, dagunɛ gɔ nɛ yai dɔɔ, be puu gowaa yaain. Yesu lee, yaanran giru womɔ nɛ iŋɛ gɔ lee sai waju bee. 10 Yesu jimɛraan, yaanran gɔ le ɔn gin’ sɔi: «Ui jaruganw gɔbe yago wɔin? Kuu uwɔ nɛ inɛ jarugu duuru turu kanran wɔlɔ ma?» 11 Yaanran gɔ saa: «Mu Baŋa, inɛ turu kanran jarugu mu bɛrɛ duurɔlu.» Yesu wo le kijɛ gi: «Mu yaa kuu uwɔ nɛ jarugu duurɔɔlɔn. Kaa waja hakɛ kanrannɔu. Koi, u yai bɛbɛɛdou.»] 12 Yesu iyaa, inɛw le sɔwaa kijɛ wo gi: «Aduna wijɛ gɔ mui. Inɛ mui dimiyɛnjɛ, asuu ɔlɔ nɛ yoi yaalɛ. Kaa baŋa, ɔnmɔ nɛ wijɛ woi jɛyaajɛ bɛbɛɛdo.» 13 Parisiɛnbe wo le kijɛ gin: «U turu sai kuu uwɔ sɛɛrɛ u goouwɔ. Kɔɔi biyaa ye, sɛɛrɛ uwɔ le gawaun jaanla.» 14 Yesu ɔn gin’ aŋa bemɛ sai: «Yalu gowaa mu wɛi gɔ mu jugɔjɛ. Iyaa yalu mu yaajɛ yaa mu jugɔjɛ. Wogɔ digɛu, kuu ma le sɛɛrɛ ma mu goojɛ kanran, sɛɛrɛ ma le gawa bɛbɛɛmɔjɛ. Kaa e yalu mu goi inin, yalu mu yaajɛ inin. 15 E Adama unrunw bana le kɛukɛu inɛ kuu nɛ saliyɛ kirejɛi. Mu inɛ turu kanran kuu nɛ saliyɛ kireelɔn. 16 Kaa mu inɛ kuu nɛ saliyɛ kiraatun ye, naran le kanrun ga jugɔi. Yɛnɛi, saliyɛ kire ga mu turu biyɛɛlɔn. Mu Ba, mui tiinɛ gɔ, wo mu le yɔɔ. 17 Tɔɔru ebe nɛ tɔŋaa, inɛw lɛi sɔɔ sɛgɛraa ye, sɛɛrɛ bemɛ le gawu bɛbɛɛmɔjɛ gɛɛnɛ ma? 18 Aiwa, mu kuu ma sɛɛrɛ goouwɔn. Iyaa, mu Ba mui tiinɛ gɔ yaa mu dɛi sɛɛrɛ goouwɔ.» 19 Be saa, womaa wo ba yago wɔɔ ma gin. Yesu saa kijɛ gi: «E mui inin, mu Bai yaa inin. E mui igii bei ye, mu Bai yaa jujugɔbei.» 20 Ama Ginrun Diyɛ gɔ nɛ deeru deereu, Yesu, sɔɔ kɔɔbe sɔi. Wo sin obu gelu kunɔɲu yalu gɔ nɛ bee. Waaru womɔ dɔɔlu bee gɔ digɛu, inɛ turu kanran woi aalu. 21 Yesu iyaa sɔɔ ɔn inɛw le sɔwaabe: «Mu yayaadɔn. E mui dɛdɛnɛdei. Yalu mu yaaido gɔ nɛ e wɛɛ bɛɛidelei. Kaa hakɛ ebe le wɔnu e kunrin yinwɛndei.» 22 Sɔɔ kɔɔ ɛgaa, Yahutunw ɔn gin’ sɔin: «Emaa yalu unrun yaaido nɛ wɛɛ bɛɛidenɛ wo yingi. Kɔɔi ye wo kuu womɔ dadaado ma?» 23 Kɔɔ gin’ be sɔwaa, Yesu kijɛ gi: «E doɲu bɛɛnwin. Mu daa bɛɛnnɛi. Ei aduna ɔn mɔi. Mui aduna ɔn mɔi laa. 24 Kɔɔ sabu dɛi, ebaa hakɛ ebe le wɔnu yinwɛndei ga ei tagaabɔn. Naran go mu mui ga e gawali ye, e hakɛ ebe le yiyinwɛndei.» 25 Be saa: «Ui aai?» Yesu saa kijɛ gi: «Tɔlɔ gɔ le baa sɔɔ e bɛrɛ sɔɔu mu gɛlɛ gɔ woi. 26 Yɛnɛi, mu e sibɛ nɛ sɔɔ sɔɔun joo yasɔn. Iyaa, kijɛ nɛ ei jarugaun joo yasɔn. Kaa mui tiinɛ gɔ, wo naran sɔɔnɛi. Wo bɛrɛ kijɛ mu ɛgu gɔ, aduna nɛ mu wogɔi sɔɔjɔn.» 27 Yesu kɔɔ gin’ wo sɔwaa, be womaa wo Ba Ama sɔɔi sɔɔjɛ ma jugɔnɛ. 28 Wogɔ digɛu, Yesu be le kijɛ gi: «Inɛ Aini gɔi, waaru baga nɛ e unaajɛ le, mu mui ga e jujugɔdei. Iyaa kuu ma diŋɛ le kijɛ turu kanran kanraanlɔn, mu Ba le sɔɔ mu bɛii sɔɔjɔn ga e jujugɔdei. 29 Mui tiinɛ gɔ mu le wɔwɔɔ. Mu waaru puu, kinɛ womɔ kijɛ aamɔjɛ kanranjɔn gɔ digɛu, wo mu sai pajalu.» 30 Yesu kunrin sɔɔ sɔɔu wo wɔu, inɛw joo wo le gawaabɛin. 31 Yahutunw inɛw wo le gawin gɔbe le, Yesu ɔn gin’ sɔi: «E sɔɔ ma nɛ yabiyɛjɛi ye, jaŋu unrunw ma tɔitɔi gɔ ei. 32 E naran gɔi jujugɔdei, wo ei gunɔ nɛ goonɔ ye hɔɔlɔi bojodo.» 33 Be saa gin: «Emɛ Abarahamu tɔgu nɛ goin. Nɛɛ, emɛ inɛ turu kanran gunɔ yootɛnɛ bai, emaa hɔɔlɔi biyɛdo u gɛɛjɛ gɔ inge dɛi?» 34 Yesu, aŋa bemɛ saa kijɛ gi: «Mu naran go e bɛrɛ tagauwɔn, inɛ aai kanran, hakɛ kanrannu biyɛjɛ ye, inɛ kɔɔ baŋa hakɛ gunɔ nɛ too. 35 Gunɔnɛi, ginrun inɛ gin’ jaa lugoonɛ. Kaa ginrun ii tɔitɔi gɔ wo asuu ginrun ii. 36 Aiwa, Aini gɔ ei hɔɔlɔi bojaati ye, e hɔɔlɔnw tɔitɔii biyɛdei. 37 E Abarahamu tɔgu nɛ goi ga mu igii wɔun. Kaa sɔɔ ma kinɛ ebe nɛ yalu toiyoɲu sɛlɛ gɔ digɛu, e mui daa ga dɛnɛuwɔi. 38 Mu kai mu Ba nɛ kijɛ mu iyi gɔ, wogɔi sɔɔjɔn. E yaa e ba le sɔɔ e bɛi gɔ, wogɔ sɔɔi kanranjɛi.» 39 Inɛw gɔbe saa, unrunbe ba, Abarahamui gin. Yesu, aŋa bemɛ saa kijɛ gi: «Ei Abarahamu unrunwin ye, Abarahamu gin’ biyɛi. 40 Yɛnɛi, kanɛ, e mui bɛi ye daadei ga wɔi. Kaa Ama aŋa nɛ naran mu ɛgu gɔ, e bɛrɛ mu tagajɛi laa ye, kijɛ waja mu kanranjɛ ingei? Abarahamu, kɔɔ tunmɔ turu kanran kanranlu. 41 E, e ba jigei sɛi.» Be saa gin: «Emɛ silɛ unrunwin laain. Emɛ Ba koturu. Wogɔ Amai.» 42 Yesu, aŋa bemɛ saa kijɛ gi: «Ama e Bai bee ye, e mui ibɛi bibiyɛbei. Yɛnɛi, mu Ama nɛ gowaa wɛiun. Kuu ma diŋɛ dɛi wɛɛlun. Ama mui wo tii. 43 Sɔɔ mu sɔɔjɛ gɔ paamaalɛ e wɔɔ gɔ inge dɛi? Kijɛ waja dɛi laa, deeru ma nɛ suguru ɛjii dɛɛru bɛɛlɛi e wɔɔ gɔ dɛi. 44 E ba gɔ, wogɔ jinrun puu kuu baŋai. E, e ba bɛrɛ kijɛ ɛju kanran ibɛi. Tɔlɔ gɔ le baa, wo kai inɛ daanɛi. Naran wo le wɔlɔ gɔ digɛu, wo naran nɛ iŋiyɛntɛlu. Wo kakalu maŋanɛi. Iyaa kakalu ba gɔ woi. Kɔɔ sabu dɛi, waaru kakalu wo maŋajɛ, wo sɔɔ gɔ kuu womɔ le bɛɛjɛ. 45 Kaa mu narain sɔɔjɔn dɛi e mu le gawaalɛi. 46 Yɛnɛi, maa hakɛ turu kanraanbe ga, logoro ebe nɛ inɛ iŋi bɛɛjɛ gɔ aai? Aiwa, nɛɛ mu narain sɔɔjɔn ye, mu le gawaalɛ e wɔɔ gɔ inge dɛi? 47 Inɛ Ama mɔi wɔɔ, Ama sɔɔ kekeŋiyɛnjɛ. Ei Ama mɔi laa. Kijɛ dɛi sɔɔ womɔ keŋiyɛɛnlɛ e wɔɔ gɔ woi.» 48 Yesu kɔɔ gin’ wo sɔwaa, Yahutunw wo le saa gin: «Yɛnɛ, u dɛi sɔɔ emɛ sɔi gɔ, emɛ naran yasin. Naran go u lee, Samari bɛɛnw lee kɛkɛu. Naran go jinrun, kuu uwɔ nɛ yadaan.» 49 Yesu saa: «Ai, jinrun, kuu ma nɛ daanla. Kaa mu, Ba Amai babauwɔn. Kaa e kai mui gailiyɛmɔuwɔi. 50 Mu babai dɛnɛuwɔn ma ajubanɔugi. Birɛ wogɔ birɛnɛ yɔɔ. Baba mu le dagaa ma, dagalu ma, kɔɔbaŋa saliyɛ sɛɛu kɛjɛdo. 51 Nɛɛ sɔɔ ɔn keŋiyɛin. Mu naran go e bɛrɛ tagauwɔn, inɛ aai kanran, sɔɔ ma yagɛlɛ ye, wogɔ baŋa asuu yinwɛindolo.» 52 Yahutunw wo le kijɛ gin: «Nɛɛ kai, jinrun, kuu uwɔ nɛ yadaan ga emɛ iyaaɲu. Yɛnɛ, Abarahamu yinwaain. Inɛ Ama titiyaanw wajunw gɔbe yinwaain. Kaa sɔɔ uwɔ inɛ gɛliyaajɛ asuu yinwɛɛnlɛ, u yingu ma? 53 Kɔɔi ye emɛ ba Abarahamu wo yinwaain laa, u wo dɛi sigɛu ma? Inɛw Ama titiyaanw gɔbe yaa yinwaain. Kɔɔi ye ui aai ga lugaa sɛu?» 54 Yesu saa kijɛ gi: «Kuu ma le mui mu sɔmɔjɛ ye, wogɔ kijɛ kanmai laa. Kaa mui sɔmɔnɛ gɔ, wogɔ mu Ba, Ama ebei e gɛɛjɛ gɔ woi. 55 E woi inin. Kaa mu woi igii wɔun. Mu woi inɔn giyaajɔn ye, mu yaa e gin’ kakalu maŋanɛi biyɛdɔn. Kaa mu woi igii wɔun. Sɔɔ womɔ yagɛlɛun. 56 E ba Abarahamu, aduna nɛ bai mu wɛɛido wo iyeido dɛi kinɛ ɛɛli le jowaa bee. Wo, bai wogɔ iyaa, kinɛ ɛɛliyɛmaabe.» 57 Yahutunw gɔbe saa: «U nimɛ kanran inɛ anranguju pɛnumɔrɔn bɛɛlu gɔ, u Abarahamui iyaabeu ma?» 58 Yesu saa kijɛ gi: «Mu naran go e bɛrɛ tagauwɔn, Abarahamu wo biyɛmɔ nɛ, mu yɔɔun. Mu mui.» 59 Kɔɔ gin’ wo sɔwaa, be tibu jeɲaa, woi kamadɛin ga bɛin. Kaa Yesu baŋiyaan, Ama Ginrun Diyɛ gɔ nɛ gowaai. 1 Oju nɛ yaau, Yesu, ainɛ abirɛ turu iyaabe. 2 Jaŋu unrunw womɔbe, ainɛ wogɔ kuu nɛ selumu selumaa, Yesu le kijɛ be gi: «Jaŋudeerenɛ, ainɛ ɔn abirɛi wo wɔɔ gɔ, woi hakɛ kanrun ma, woi naranwin hakɛ kanrin?» 3 Yesu saa kijɛ gi: «Wo ma, woi naranw ma hakɛ kanraanbɛin dɛi laa. Kaa, Ama wo le digɛnu, inɛw bɛrɛ gɔnrɔn unrunmɔ tagarado dɛi, woi abirɛi narin. 4 Nai wijɛ waaru le, mui tiinɛ gɔ birɛ emɛ birɛun jaain wɔɔ. Digɛ yawɛɛjɛ. Waaru wogɔ le inɛ turu kanran birɛ birɛ bɛɛidolo. 5 Nɛɛ aduna nɛ waaru mu too gɔ le, aduna wijɛ gɔ mui.» 6 Kɔɔ gin’ sɔwaatiyaa, Yesu, minɛ nɛ yuguja tɔwaa, yuguja gɔ le minɛ lɔɔraa, abirɛ gɔ giri nɛ jajaabe. 7 Kɔɔ onu nɛ, wo le kijɛ wo gi: «Silowe nɛ dii daan gɔ nɛ girupala uwɔ yai mɔŋɔ.» Silowe, tiyɛ gɔ tiyaaɲu. Abirɛ gɔ yaa, giru womɔ mɔŋaa, sɛɛu giru iyeu pilemaa wɛi. 8 Kɔɔ gin’ wo biyaa, wo bɔɔnw lee, inɛw pɔɔlɔ baa gɛɛn gɛɛun wo wɔu iyin gɔbe lee, ɔn gin’ sɔin: «Ainɛ ɔn, ainɛ gɛɛn gɛɛnnu kodɛinyɛnjɛ gɔi laa ma?» 9 Inɛw gamuu, ee, woi gin. Gamuu, ai, inɛ woi murin gɛɛbɛin. Ainɛ gɔ wo kuu womɔ le, ee, unrun tee unruin gɛɛbe. 10 Inɛw gɔbe wo bɛrɛ selumaa, giri womɔ yani pinulu ma gin. 11 Wo saa: «Ainɛ Yesu gɛɛɲu gɔ, minɛ lɔɔraa, giri ma nɛ jajaa, maa Silowe nɛ dii daan gɔ nɛ yai girupala ma mɔŋɔ gi. Kɔɔ gin’ yaa mu mɔŋaa, giri ma pinɛlaai.» 12 Inɛw gɔbe, inɛ wo gɛɛjɛ gɔ yago wɔɔ ma gin. Wo unrun inɔn gi. 13 Sɔɔ kɔɔ galaa wo yaa, inɛw gɔbe, ainɛ giruminɛi bee gɔi dimɛraan Parisiɛnbe bɛrɛ jɛɛlin. 14 Nɛɛ Yesu, minɛ lɔɔraa abirɛ gɔi bai wo bajugu gɔ, deeliye bai bee. 15 Kɔɔ sabu dɛi, Parisiɛn gɔbe, be yaa ainɛ giruminɛi bee gɔ bɛrɛ selumaa, giri womɔ yani pinulu ma gin. Wo aŋa bemɛ saa gi: «Wo minɛ lɔɔraa giri ma nɛ paraa wo kanran, yaa mu mɔŋaa, giri iyeuwɔn.» 16 Parisiɛn gamuu kijɛ gɛɛbe: «Ainɛ kɔɔ, deeliye bai emɛ taalɛ. Wo Ama bɛrɛ goolu.» Gamuu iyaa ɔn gin’ gɛɛbɛin: «Inɛ hakɛ kanrannɛ, taanrinyɛn ɔn tunmɔ yani kanrun bɛɛjɛ?» Kunrin logoro bemɛ nɛ mii kabu yatobe. 17 Pilemaa ainɛ gɔi selumaa kijɛ be gi: «Ainɛ giri uwɔ pinulu gɔ, u sibɛ nɛ woi inɛ inge tɔgui?» Wo saa, inɛ Ama titiyainɛi gi. 18 Sɔɔ kɔɔbe puu nɛ, Yahutunw inɛw giru toin gɔbe nimɛ kanran ainɛ gɔi naranw boonɔmɔ nɛ, woi giruminɛi wɔu giri womɔ pinulu ga gawanɛ bɛin. Be woi naranw gɔbei boonaa selumaabɛin: «Ɔn, ii ebei ma? Woi abirɛi narin e yingi ma? Nɛɛ, yani kanraan wo kanɛ giri iyeuwɔ?» 20 Abirɛi naranw gɔbe ɔn gin’ sain: «Ee, ɔn ii emɛi. Woi abirɛi narin ga emɛ igii wɔin. 21 Kaa, kanɛ wo yani kanraan giri iyeuwɔ ma, emɛ inin. Iyaa, inɛ aa, giri womɔ pinulu ma emɛ inin. Wo bɛrɛ selumu yɛnɛi. Nɛɛ wo ii laa digɛu, kuu womɔ sɔɔ sɔi bɛbɛɛdo.» 22 Yahutunw inɛw giru toin gɔbe tunmɔ le aaraa, inɛ aai kanran, Ama Yabanɛ Diyɛ tii gɔ, Yesui ga gawaa wɔɔ giyaajɛ ye, kɔɔbaŋa Ama gɛɛn ginrun nɛ unrunbe le bɛɛ mɔrinyɛindolo gin. Abirɛi naranw gɔbe, sɔɔ kɔɔ dɛi Yahutunwin liyaa, aŋasaara kɔɔ obin. 23 Womaa ii laa ga, wo bɛrɛ selumɛ kijɛ dɛi be gi gɔ kɔɔ woi. 24 Iyaa, Parisiɛn gɔbe, ainɛ giruminɛi bee gɔi, kubɔ lɛiye gɔ boonaa, ɔn gin’ sɔin: «U Ama dɛi naran sɔɔ. Ainɛ kɔɔ, Ama tɔɔru yamalauwɔ. Wo hakɛ kanrannɛi ga emɛ igii wɔin.» 25 Wo saa kijɛ gi: «Wo hakɛ kanrannɛi ma, hakɛ kanrannɛi laa ma, mu kai inɔn. Kaa kijɛ turu mu jugɔjɛ unwɔ: Mui giruminɛi bee. Kanɛ mu giri iyeuwɔn.» 26 Be iyaa selumaa kijɛ be gi: «Wo u bɛrɛ yani kanrun? Yani kanraan giri uwɔ pinulu?» 27 Ainɛ gɔ saa kijɛ gi: «Mu wogɔ e bɛrɛ tagaabɔn. Kaa e mui keŋiyɛnli. Nɛɛ pilemu ɛgɛ ye e inge kanrandei? Kɔɔi ye e yaa jaŋu unrunw womɔi taŋa ibɛi ma?» 28 Parisiɛn gɔbe woi duyaa, wo le ɔn gin’ sɔin: «Ainɛ kɔɔ jaŋu ii gɔ ui. Kaa, emɛ kai, Mɔise jaŋu unrunwin. 29 Ama, Mɔise le sɔɔ sɔwaabe ga emɛ igii wɔin. Kaa ainɛ kɔɔ yago goi ma emɛ inin.» 30 Ainɛ gɔ saa kijɛ gi: «Aa, ainɛ gɔ giri ma wo pinulu mu giyaa, e yalu wo goi inin gi ma? Kɔɔ taanrinyɛin. 31 Inɛ Amai babajɛ lee, Ama diŋɛ kanranjɛ lee, gɛɛn bemɛi laa ye, Ama, hakɛ kanranw gɛɛn saalɛ ga emɛ igii wɔin. 32 Iyaa aduna mɔii nɛ, inɛ turu abirɛ giri pinɛlaabe be giyaa, emɛ kai nimɛ ɛgɛtɛnɛ. 33 Nɛɛ, kɔɔi biyaa ye, ainɛ kɔɔ, Ama bɛrɛ goolu bee ye, kijɛ kanma kanrun bɛɛbele.» 34 Parisiɛn gɔbe wo le kijɛ gin: «Ui narin gowaa, iye wɛɛ dɔɔ, u inɛ hakɛ nɛ muiyaan too gɔ, u emi deeredou ga wɔu ma?» Be kunrin Yahutunw Ama gɛɛn ginrun gɔ nɛ woi nanaa gooni. 35 Parisiɛnbe, kɔɔ gin’ ainɛ kɔɔi bain nanaa gooni ga Yesu ɛgaabe. Yesu woi yaa tɛmaa, ɔn gin’ sɔi: «U Inɛ Aini gɔ le gawaa wɔu ma?» 36 Ainɛ gɔ saa kijɛ gi: «Mu baŋa, maa wo le gawa ga, inɛ wogɔ aai ma, mu bɛrɛ taga.» 37 Yesu saa kijɛ gi: «U woi iyaabeu. Inɛ kanɛ u le sɔɔ sɔɔu gɛlɛ gɔ woi.» 38 Ainɛ gɔ kijɛ gi: «Inɛw Baŋa, mu gawaa wɔun.» Kɔɔ gin’, wo Yesu giru nɛ tuŋiyaan, woi babaabe. 39 Sɔɔ kɔɔbe onu nɛ Yesu sɔɔ sɔwaa, kijɛ wo gi: «Mu saliyɛ dɛi aduna nɛ wɛiun. Kɔɔ gin’, inɛw girumuw gɔbe, giri ihiyedɛin. Iyaa, inɛw giri iyenw gɔbe, girumuwin biyɛdɛin.» 40 Parisiɛn gamuu wo le wɔu sɔɔ gɔ ɛgaa, wo le kijɛ be gi: «Emɛ yaa girumuwin ma?» 41 Yesu saa kijɛ gi: «Ei girumuwin bee ye, hakɛ jarugu e le biyɛbele. Kaa e unrunbe giri iyeuwɔi gɛɛuwɔi. Wogɔ digɛu, kuu ebe nɛ jarugu yɔɔ.» 1 «Mu naran go e bɛrɛ tagauwɔn, inɛ aai kanran, peju gonɔ nɛ yoonu, murɔn aŋa gɔ le yoolɛ, kaa yalu waja le kaaru yoojɛ ye, kɔɔbaŋa gugunyɔnnɛi, kuu numɔ numɔnɛi. 2 Inɛ murɔn aŋa le yoojɛ gɔ, pejugirɛnɛ gɔ woi. 3 Murɔn aŋa dɔmiyɛnnɛ gɔ inɛ wogɔ bɛrɛ peju gonɔ taan gɔ pipinɛlɛjɛ. Peju gɔbe yaa mii womɔ jujugɔɲu. Kunrin, wo peju womɔ gɔbe turu turu boi bemɛ le boonaa ye, goonɔjɛ. 4 Peju womɔ puu waaru goonaa wo biyaajɛ le, wo giru bemɛ nɛ yowaa ye yaajɛ. Peju womɔ gɔ, mii womɔ igii wɔin gɔ digɛu, onu womɔ nɛ sɛɛu dimi ye yayaaɲu. 5 Kaa peju gɔbe asuu yerunɛ onu nɛ dimiyɛindenɛ. Be yerunɛ mii gɔ inin digɛu, wo le wagee jɔbɔ ye yaaɲu.» 6 Yesu kɔɔ gin’ taanrinyɛn le sɔɔ wo sɔwaa, Yahutunw gɔbe, sɔɔ gɔ inge le digɛ ma jugɔnɛ. 7 Yesu iyaa gimaa be le ɔn gin’ sɔi: «Mu naran go e bɛrɛ tagauwɔn, mu peju gonɔ murɔn aŋai. 8 Inɛw giru ma nɛ wiyaa wɔin gɔbe puu gugunyɔnwin, kuu numɔ numɔwin. Kaa peju gɔbe bei keŋiyɛnnɛ. 9 Ɔnhɔn, murɔn aŋa gɔ mui. Inɛ aai kanran, mu le galaa ye yoojɛ ye, kɔɔbaŋa kuu gogoodo. Baŋa sɛɛu yoodo, sɛɛu goodo. Baŋa belu yalu mirɛnɲu yaa bɛbɛɛdo. 10 Yɛnɛi, gugunyɔnnɛ kai, peju gɔbe aa lee, daa lee, yamala lee dɛi tee wɛɛjɛ. Kaa mu peju gɔbe ɔnmɔi biyɛ ga wɛiun. Bemaa ɔnmɔi bii kale gɔ iye bɛɛ ga wɛiun. 11 «Pejugirɛnɛ ɛju gɔ mui. Pejugirɛnɛ ɛju, peju womɔbe dɛi kinrun womɔ papajajɛ. 12 Kaa samalu birɛnɛ, wo pejugirɛnɛi laa, peju gɔbe womɔi laa. Wogɔ digɛu, olunawan wɛɛnu wo wɔnu iyaajɛ ye, wo peju gɔbe pajaatiyaa ye jɔjɔbɔjɛ. Kunrin olunawan gɔ, peju gɔbei ahaajɛ. Bei giginɛgejɛ. 13 Samalu birɛnɛ kai, tujɔ womɔ gɔi laa ye peju gɔbe mai sɛlɛ. Kɔɔ sabu dɛi wo jɔjɔbɔjɛ. 14 Kaa mu kai, mu pejugirɛnɛ ɛjui. Mu Ba Ama mui igii wɔɔ. Mu yaa woi igii wɔun. Kɔɔ bana wɔɔ gin’, mu peju ma gɔbe igii wɔun, peju ma gɔbe yaa mui igii wɔin. Iyaa, mu peju ma gɔbe dɛi kinrun ma pajauwɔn. 16 Mu peju wajabe yasɔn. Be peju gonɔ ɔn nɛ tonɛ. Waajibi wogɔbei yaa mu jɛɛlɛun jaain wɔɔ. Be mii ma kekeŋiyɛndɛin. Kunrin, pejugirɛnɛ turu gɔ le, be peju kulɔ turu biyɛdɛin. 17 «Mu Ba Ama mui ibɛɛ wɔɔ, sabu mu kinrun ma pilemu ye bɛɛ giye sadaga obodɔn. 18 Mu yabalun ye, inɛ turu kanran kinrun ma goonu bɛɛlɛ. Kuu ma le kinrun ma mu obojɛ. Mu kinrun ma obo bɛbɛɛjɔn. Iyaa pilemu ye kinrun ma mu bɛrɛ wɛɛmɔ bɛbɛɛjɔn. Mu Ba bɛrɛ, tɔɔru mu bɛi gɔ kɔɔ woi.» 19 Sɔɔ kɔɔbe digɛu, iyaa Yahutunw logoro nɛ mii kabu biyaabe. 20 Logoro bemɛ nɛ inɛw joo, Yesu dɛi ɔn gin’ sɔɔubɛin: «Jinrun, kuu womɔ nɛ yadaan. Wo wejeginɛi. E inge dɛi woi keŋiyɛunwɔi?» 21 Gamuu ɔn gin’ gɛɛbɛin: «Ai, jinrun kuu womɔ nɛ inɛ daan sɔɔ ɔn gin’ sɔɔlɛ. Jinrun, giruminɛi bajamɔ bɛbɛɛjɛ ma?» 22 Kaali waaru wiyaa wo kanran, Jerusalɛmu nɛ Yahutunw janwan turu biyaabe. Ama Ginrun Diyɛ gɔ Ama numɔ nɛ pilemu sagu duuru janwain bee. 23 Janwan kɔɔ waaru le, Yesu, Ama Ginrun Diyɛ gɔ nɛ yaabe. Togu Salomɔ togui gɛɛɲu gɔ, wo togu wogɔ doɲu nɛ gɔŋɔlɔube. 24 Yahutunw woi wiyaa gɔŋaa, ɔn gin’ wo le sɔin: «Ama Yabanɛ Diyɛ tii gɔ ui ye, emɛ bɛrɛ wogɔ ɛjɛmɔ. Kɔɔi laa ye, kinɛ emɛ yagalajɛ.» 25 Yesu, aŋa bemɛ saa kijɛ gi: «Mu wogɔ e bɛrɛ tagaabɔn. Kaa e gawali. Mu Ba boi le birɛ mu birɛjɛ gɔbe, sɛɛrɛ ma goouwɔin. 26 Kaa e peju mabe logoro nɛ toloi dɛi, e gawali. 27 Peju mabe, mii ma kekeŋiyɛnɲu. Mu bei igii wɔun. Be yaa mui didimiyɛnɲu. 28 Mu ɔnmɔsɔgɔ gɔ be bɛrɛ ohobojɔn. Kunrin bei asuu suiyoidolo. Iyaa, inɛ turu kanran, numɔ ma nɛ bei ɛlɛidolo. 29 Mu Ba Ama, bei mu bɛrɛ wo obu. Wo kijɛ puu dɛi gaa. Inɛ turu kanran, mu Ba numɔ nɛ bei ɛlɛ goonu bɛɛlɛ. 30 Mu lee, mu Ba lee turu.» 31 Yesu kɔɔ gin’ wo sɔwaa, Yahutunw iyaa woi kamu ye daadɛin ga, tibu balaabɛin. 32 Yesu pilemaa be le ɔn gin’ sɔi: «Mu Ba kɔrumɔ le, mu birɛ ɛju ɛju, e bɛrɛ kanraan tagaraabɔn. Nɛɛ birɛ kɔɔbe nɛ, birɛ yagɔ dɛi mui tibu le kama daadei ga wɔi?» 33 Yahutunw gɔbe saa kijɛ be gi: «Ui tibu le kama daado ga emɛ wɔɔ gɔ, birɛ ɛju uwɔ dɛi laa. Kaa u Ama boi yamalauwɔu. U inɛ peere gɔ, ui jeɲaa Ama le kɛukɛu bojaa sɛu. Tibu le ui kama daado ga emɛ wɔɔ gɔ sɔɔ kɔɔbe dɛi.» 34 Yesu iyaa aŋa bemɛ saa ɔn gin’ sɔi: «Tɔɔru ebe dɔn gɔ nɛ sɔɔ ɔn Ama sɔɔlu ma? “Ei amabei.” 35 Ama Dɔn nɛ sɔɔ tɔŋaaɲu gɔ kɔɔlɔmɔ bɛɛmɔɔlɛ ga emɛ igii wɔin. Nɛɛ, inɛw Ama sɔɔ be bɛrɛ dɔi gɔbe, inɛw wogɔbei amai ga Ama Dɔn yingi. 36 Mu, Ba Ama inɛ yɛmaa dɛiin bojaa, aduna nɛ wo tiyaajɛ gɔ, mui Ama Ainii mu giyaajɛ gɔ dɛi, maa Ama boi yamalajɛ e yingi ma? 37 Aiwa, birɛ mu birɛjɛ gɔbe, Ama mu bɛrɛ birɛ tɔɔru gɔ woi laa ye, mu le gawanu doori. 38 Kaa birɛ ma gɔ Ama birɛi ye, halu e mu le gawa ibɛlai kanran, birɛ gɔ le gawai. Kunrin, mu Ba Ama mu le yato ga, mu yaa wo le yatoun ga, e jugɔ ye paamu kakanrandei. Emɛ lɛi koturu.» 39 Yesu, kɔɔ gin’ wo sɔwaa, Yahutunw iyaa woi aadɛin ga bɛin. Kaa wo ɛliyaa yaai. 40 Yesu pilemaa Jurudɛn dibe sibɛ waja go yai. Jan yalu laa batise kanraun wo bee gɔ nɛ, wo yalu kɔɔ nɛ yaa bii. 41 Inɛw joo, yalu kɔɔ nɛ wo bɛrɛ wiyaabɛin. Kijɛ be gɛɛbe: «Jan Batise, taanrinyɛn kanranlu narain. Kaa, ainɛ ɔn dɛi sɔɔ wo sɔi gɔ puu narain bee.» 42 Yalu kɔɔ nɛ, inɛw joo Yesu le gawaabɛin. 1 Ainɛ turu, Lasare gɛɛbɛin gɔ, jijinwɛnbe. Wo Betani ana bɛɛnnɛi bee. Betani gɔ Mari lee, wo bainɛ Mate lee anai. 2 Mari kɔɔ, Inɛw Baŋa Yesu nɛ lajukɔrɔ togaa kɔɔraa, kubɔ womɔbe kukuli unrunmɔ le sujɔu bee gɔ woi. Lasare jiunginɛ gɔ, wo sanrain bee. 3 Asanran gɔ jinwaan wo kanran, yasanw gɔbe Yesu bɛrɛ inɛ tiyaa, kijɛ be gi: «Inɛw Baŋa, u anrunge ɛju gɔ jinwaain.» 4 Yesu, kibɛru kɔɔ ɛgaa, ɔn gin’ sɔi: «Lasare jiun ɔn, woi jiun daajɛi laa. Kaa Ama boi sɔmi biyɛ dɛi jiun gɔ bii. Iyaa, Ama Aini womaa, jiun gɔ le digɛnu boi sɔmu bɛɛ dɛi bii.» 5 Yesu, Mate lee, wo bainɛ Mari lee, iyaa Lasare lee ibɛi bee. 6 Kaa Lasare jijinwɛnjɛ kibɛru gɔ, waaru wo ɛgu le, Yesu yalu tunmɔ gɔ nɛ bai lɛi baa yabii. 7 Kɔɔ onu nɛ jaŋu unrunw womɔ bemaa Judea gana nɛ pilemɛ ye yaamɔ gi. 8 Jaŋu unrunw gɔbe wo le saa kijɛ gin: «Jaŋudeerenɛ, tanwanlu, Yahutunw tibu le ui kama daadɛin ga bɛin u iyaabeu. Iyaa pilemɛ ye yalu wogɔ nɛ yaadou ma?» 9 Yesu saa be le kijɛ gi: «Nai tumɔ ye, yai numɔjɛ nɛ, lɛɛrɛ pɛli lɛisigɛ too woi laa ma? Aiwa, inɛ aai kanran, nai le yoi yaajɛ ye, aduna ɔn wijɛ iyeuwɔ digɛu, woi tomɔɔlɛ. 10 Kaa, inɛ aai kanran, digɛ yoi yaajɛ ye, wijɛ woi teeremɔjɛ wo le wɔlɔ gɔ digɛu, woi totomɔjɛ.» 11 Kɔɔ gin’ sɔwaatiyaa, Yesu ɔn gin’ gi: «Emɛ anrunge Lasare giri yeiyaai. Kaa mu woi yemɛlei yaadɔn.» 12 Jaŋu unrunw gɔbe ɔn gin’ sain: «Inɛw Baŋa, wo giri yeiyaai ye, kuu womɔ gowaai, wo babajado.» 13 Yesu, Lasare yinwaain sɔɔi sɔɔbe, kaa jaŋu unrunw gɔbe naran go, Yesu giri yeiyi sɔɔi sɔɔjɛ ga sɛbɛin. 14 Kɔɔ sabu dɛi, Yesu be le daii sɔwaa, kijɛ gi: «Lasare yinwaain. 15 Kɔɔ nɛ bele mu wɔɔ gɔ, e sibɛ nɛ ajubaa ye, mu bɛrɛ kinɛ ɛɛli sɔɔi. E mu le gagawadei. Kaa emɛ wo bɛrɛ yaamɔi.» 16 Kɔɔ waaru le, Tɔmasu, jaŋu unrunw wajunw gɔ le kijɛ wo gi: «Emɛ kanran yai ye Yesu le yinwɛnmɔi.» Tɔmasu wogɔ boi Jiŋɛ yaa gɛɛubɛin. 17 Betani ana nɛ Yesu waaru dɔi le, wo Lasarei ɔnsain nɛ kuni bai nai galaa yaabe tɛmu. 18 Betani ana gɔ Jerusalɛmu le wagela bee. Be lɛi logoro nɛ kilomɛtɛrɛ taanu baalu. 19 Wogɔ digɛu, Yahutunw joo, Lasare yiun gɔ dɛi, Mate lee, Mari lee poonɔi wiyaa yabɛin. 20 Yesu yawɛɛjɛ Mate ɛgaa, wo gowaa yaa woi sɛgɛraabe. Kaa Mari, ginrun nɛ dɛinyaan yabe. 21 Mate, Yesu le kijɛ wo gi: «Inɛw Baŋa, u ɔn nɛ yabeu ye, mu sanran yinwɛnbele. 22 Kaa halu kanɛ kanran, Ama bɛrɛ kijɛ u gɛɛindo wo u bɛrɛ ohobodo ga mu igii wɔun.» 23 Yesu wo le saa gi: «U sanran bubulodo.» 24 Mate saa: «Ɔnhɔn, bai dumɔ gɔ le yiunbe waaru buloɲu le, wo bubulodo ga mu igii wɔun.» 25 Yesu iyaa saa kijɛ gi: «Bulogu gɔ mui, ɔnmɔ gɔ mui. Inɛ aai kanran, mu le gawaajɛ ye, yinwaain kanran ɔnmɔi bibiyɛdo. 26 Iyaa, inɛ aai kanran, ɔnmɔi wɔu, mu le gawaajɛ ye, asuu yinwɛindolo. U sɔɔ kɔɔ le gawaa wɔu ma?» 27 Mate aŋa womɔ saa: «Ee, Inɛw Baŋa, Ama Yabanɛ Diyɛ tii gɔ ui ga, mu gawaa wɔun. Ama Aini, aduna nɛ wɛɛun jaan gɔ ui.» 28 Kɔɔ gin’ sɔwaatiyaa, Mate jɔbaa yaa, wo bainɛ Marii boonaa aŋa yooro le ɔn gin’ sɔi: «Jaŋudeerenɛ emɛ wiyaai, wo ui boonɔuwɔ.» 29 Mari, sɔɔ kɔɔ ɛgɛu digɛu, ɔgu kɛu ingelaa, Yesu bɛrɛ yai. 30 Yesu nimɛ kanran ana kɔlɔ nɛ yoolu bee. Mate woi yalu sɛguru gɔ nɛ bee. 31 Mari, kɔɔ gin’ ɔgu kɛu ingelaa wo gowaa, yiun poo dɛi Yahutunw wiyaa, ginrun gɔ nɛ wo le daanbɛin gɔbe, womaa ɔnsain gɔ nɛ pii pii yaajɛ ga sɛbɛin. Kɔɔ sabu dɛi, be woi dimiyaanbɛin. 32 Yesu yalu bee gɔ nɛ Mari waaru wo dɔi le, wo Yesui iyeu digɛu, kubɔsɔrɔ womɔ nɛ numaa sugaa, ɔn gin’ gi: «Inɛw Baŋa, u ɔn nɛ yabeu ye, mu sanran gɔ yinwɛnbele.» 33 Mari pii piiube. Yahutunw woi dimɛu wɛin gɔbe yaa pii piiubɛin. Yesu wogɔ iyaa, kinɛ womɔ ɛjii sɔmiyaanbe. Wo bɛrɛ saii nawin bee. 34 Kijɛ wo gi: «E woi yago boji?» Inɛw gɔbe saa kijɛ be gi: «Inɛw Baŋa, wɛɛ yɛnɛ.» 35 Yesu, pii piyaabe. 36 Yahutunw wogɔ iyaa, kijɛ be gi: «Bana Lasarei wo ibɛ gɔ yɛnɛi.» 37 Gamuu iyaa ɔn gin’ sɔin: «Wo giruminɛ gɔ giri inɛ pinɛlɛube gɔ, ainɛ kɔɔ yinwɛnnɔu ga gɔnrɔnbele ma?» 38 Yesu iyaa kinɛsɔmiyɛn le wɔu ɔnsain gɔ nɛ dɔi. Ɔnsain gɔ kɔmɔ ɔnsain bee. Aŋa gɔ tibu le pinaa sɛbɛin. 39 Yesu, tibu gɔ goonɔti gi. Lasare saa Mate, Yesu le ɔn gin’ sɔi: «Inɛw Baŋa, woi bojin iye bai nai wɔɔ. Nɛɛ ɔn baa jiɲu gooi tɔlaati.» 40 Yesu, Mate aŋa saa kijɛ gi: «Uwaa gawaa wɔu ye, Ama gɔnrɔn ihiyedou ga gɛɛlun ma?» 41 Kunrin, inɛw, tibu gɔ ɔnsain aŋa nɛ goonaabɛin. Yesu daa go dogiyaa wɔu ɔn gin’ sɔi: «Ba, u gɛɛn ma saatu gɔ digɛu mu ui birɛpoo tagauwɔn. 42 U waaru wooi gɛɛn ma sasaajɛu ga mu kai igii bɔun. Kaa mu mɔɔnu ɔn dɛi sɔiun. Inɛw ɔn nɛ unhiŋin gɔbe, uwaa mui tii bemaa jugɔ dɛi sɔiun.» 43 Kɔɔ gin’ sɔwaatiyaa Yesu, mii ɛɛn le kijɛ wo gi: «Lasare, wɛɛ goo.» 44 Kɔɔ gin’ wo giyaa, yiun gɔ gowaai. Kubɔ gɔbe lee, numɔ gɔbe lee, bojo le tɔnwaan sɛbɛin. Girupala gɔ sɔi le dɛbaa sɛbɛin. Yesu kijɛ gi: «Woi pagalaa ye, wo yaamɔi.» 45 Mari mɔ nɛ Yahutunw wɛin gɔbe logoro nɛ, joo Yesu sɔɔ kanrun gɔ iyaa, wo le gawaabɛin. 46 Kaa logoro bemɛ nɛ gamuu Parisiɛnbei yaa tɛmaa, Yesu kijɛ kanrun gɔ tagaabɛin. 47 Kunrin Parisiɛn gɔbe lee, Ama bɛrɛ sadagadɔɔnɔw kuu bɛɛnw gɔbe lee, badubadanw diyɛnw gɔbei mɔɔnaa, kijɛ be gi: «Inɛ ɔn taanrinyɛn joo kanraunwɔ. Emɛ yani kanrandɛin? 48 Emɛ woi yinpajaaɲu ye, inɛw gɔ puu wo le gagawadɛin. Kɔɔ waaru le kuu emɛ bɛɛnw, Rɔmɛ inɛw gɔbe, Ama Ginrun Diyɛ emɛ gɔi dadamadɛin, tɔgu emɛ gɔi kanran susuyodɛin.» 49 Kɔɔ gin’ be giyaa, logoro bemɛ nɛ turu baŋa kijɛ gi: «E sɔɔ paamaalɛi. Tɔgu gɔ puu suiyonɔu ga, inɛ turu tɔgu gɔ puu dilɛ nɛ yinwɛn e bɛrɛ ire ga jugɔuwɔlɔi ma?» Inɛ sɔɔ kɔɔ sɔɔnɛ gɔ boi, Kayipe gɛɛɲu. Waaru kɔɔ le, wo Ama bɛrɛ sadagadɔɔnɔnɛ kuu baŋai bee. 51 Kayipe, sɔɔ kɔɔ kuu womɔ le biyaa sɔɔlu. Anranguju kɔɔ, Ama bɛrɛ sadagadɔɔnɔnɛ kuu baŋa gɔ woi bee dɛi, wo sɔɔ wɛɛido sɔwaa, Yesu, Yahutunw tɔgu dɛi yiyinwɛndo gi. 52 Iyaa Yesu, Yahutunw tɔgu turu sai dɛi yinwɛindolo. Ama unrunw, yalu puu ginaa wɔin gɔbei yaa mɔɔnu ye, turu bojo dɛi yinwɛndo. 53 Bai kɔɔ le baa, Yahutunw inɛw giru toin gɔbe, Yesui dadaadɛin ga aaraa kilaain. 54 Wogɔ digɛu, Yesu, Yahutunw mɔɔnu nɛ daii unruin taguru pajaati. Wo yalu kɔɔ nɛ gowaa, olusolo le bɛrii, Eparayimu ana nɛ yai. Jaŋu unrunw womɔ be wooi ana kɔɔ nɛ bɛin. 55 Nɛɛ, Yahutunw Taŋagalu janwan gɔ bɛrii bee. Gana gɔ puu nɛ gowaa, janwan gɔ tɔlɔmɔ nɛ, inɛw joo Jerusalɛmu ana nɛ yaaubɛin. Inɛw kɔɔbe, tɔɔru bemɛ le kɛukɛu, unrunbei ɛjɛmɔi yaaubɛin. 56 Inɛw kɔɔbe, Yesui selumɛubɛin. Ama Ginrun Diyɛ gonɔ gɔ nɛ mɔrinyaan wɔu, tunmɔ le kijɛ be gɛɛbe: «E yani ajubauwɔi? Wo janwan gɔ nɛ wɛɛidolo ma?» 57 Ama bɛrɛ sadagadɔɔnɔw kuu bɛɛnw gɔbe lee, Parisiɛn gɔbe lee, inɛw bɛrɛ tagaa, inɛ aai kanran, Yesu yalu wɔɔ igii wɔɔ ye jugɔmɔ gin. Unrunbe woi ahaadɛin gin. 1 Taŋagalu janwan, bai kuloi waju wo wɔu, Yesu, Betani ana nɛ yaabe. Ainɛ yiun nɛ wo bulomu, Lasare ana bee gɔ woi. 2 Kɔɔ nɛ wo wiyaa, be wo dɛi jaa siraabɛin. Mate, pana oboube. Lasare, Yesu le inɛw wajunw be wooi pana kuu nɛ daanbe. 3 Kɔɔ gin’ wo wɔu, Mari, lajukɔrɔ, litere pɛjɛrɛ gin’ jeɲaa, Yesu kubɔ nɛ togaa kɔɔraa, kuu womɔ kukuli le kubɔ gɔ nɛ paraube. Lajukɔrɔ gɔ tiun naru gɛɛɲu nii tɔitɔii bee. Dɔnrun ɛjii yasɛ. Mari, kɔɔ gin’ wo kanraan, ginrun gɔ puu lajukɔrɔ jiɲu gɔ le jowaa bee. 4 Yesu jaŋu ii turu, Judasu Isukariɔte, Yesui numɔ nɛ kunɔido gɔ, ɔn gin’ sɔi: 5 «Inge dɛi lajukɔrɔ ɔn sarudu buudu suŋu taanu dɔnraan, kɛɛlɛ gɔ naugunw bɛrɛ obonɛ kanrin?» 6 Judasu, naugunw sɔɔ wo bɛrɛ maai bee dɛi sɔɔ kɔɔ gɛɛbele. Kaa wo gugunyɔnnɛi bee. Buudu gelu gɔ numɔ womɔ nɛ tobe digɛu, buudu kunɔɲu gɔ goonɔube. 7 Kaa Yesu, Judasu sɔɔ gɔ saa kijɛ gi: «Yaanran gɔi yoboi paja. Lajukɔrɔ gɔ wo yiun ma yegereidɛin bai dɛi gɛlɛbe. 8 Naugunw, bai puu e le kowɔin, kaa mu, bai puu e le kobiyɛidolɔn.» 9 Yahutunw joo Jerusalɛmu nɛ mɔrɔnbɛin gɔ, Yesu, Betani nɛ yɔɔ ga ɛgaa, kɔɔ nɛ yaabɛin. Be Yesui iye ibɛɛ bɛin sai dɛi yaanɛ, kaa be Lasare, Yesu ainɛ bulomu gɔi yaa iye ibɛɛ bɛin. 10 Yahutunw joo Lasarei be iye gɔ digɛu, Yahutunw inɛw gɔbe le gowaa ye, Yesu le gawaubɛin. Kɔɔ sabu dɛi, Ama bɛrɛ sadagadɔɔnɔw kuu bɛɛnw gɔbe, Lasarei yaa dadaadɛin ga tunmɔ le aaraabɛin. 12 Sɔɔ kɔɔbe galu aga baa yaa gɔ, janwan gɔ dɛi inɛw joo wɛin gɔbe, Yesu, Jerusalɛmu nɛ yawɛɛjɛ ga ɛgaa, 13 be, tamaro tiun liyɛ laraa, woi sɛgɛrɛi gowaabɛin. Be mii diyɛ le ɔn gin’ gɛɛbɛin: «Ama gana, Inɛw Baŋa Ama boi le Isɛrɛlu ɔgɔnɛ kowɛɛjɛ gɔ, duba wo le biyɛmɔ.» 14 Yesu, jandulu ii turu biyaa, wogɔ kuu nɛ dɛinyaanbe. Sɔɔ kɔɔ pɔɔlɔ baa Ama Dɔn nɛ bana tɔŋi ɔn le sɛgɛraa wɔɔ: 15 “Siɔn ana bɛɛnw, liliyɛ le biyɛnɔugi. Yɛnɛi, ɔgɔnɛ ebe, jandulu ii kuu nɛ yaŋiyaan yawɛɛjɛ.” 16 Sɔɔ kɔɔ waaru galabe le, Yesu jaŋu unrunw, Ama Dɔn sɔɔi kibeube ma paamu kanrannɛ bɛin. Kaa, Yesui jeɲaa dooro womɔ yalu nɛ waaru unin le, Dɔn gɔ nɛ Yesu dɛi sɔɔ kɔɔbe yatɔŋɔ ga, be naŋaraanbɛin. Wo dɛi Dɔn sɔɔ gi gɔ, kɔɔ gin’ kibemi. 17 Yesu, Lasarei boonaa, yiun nɛ waaru wo bulugu le, inɛw joo kɔɔ nɛ yabɛin. Be sɔɔ be iyi sɛɛrɛ gooubɛin. 18 Wogɔ digɛu, inɛw, Yesu, taanrinyɛn kɔɔ kanraanbe ga ɛgaabɛin digɛu, gowaa woi sɛgɛrɛi yinyain. 19 Kɔɔ gin’ wo biyaa, Parisiɛn gɔbe tunmɔ le ɔn gin’ sɔin: «Kijɛ e gɔnrɔnjɛ wɔlɔ ga nɛɛ kai iyaajɛi. Yɛnɛi, inɛw gɔ puu woi dimɛu yaain.» 20 Taŋagalu janwan gɔ le, Amai demɛniyɛnmɔ ga, Jerusalɛmu inɛw yain gɔbe logoro nɛ, Gɛrɛku tɔgu inɛw gamuu yatobɛin. 21 Be Yesu jaŋu ii, Galile gana Bɛtusayida bɛɛnnɛ Pilipe genɛ nɛ dɔwaa, womaa unrunbe baŋa, unrunbe Yesui iye ibɛɛ wɔin gin. 22 Kɔɔ gin’ be sɔwaa, Pilipe yaa Andere bɛrɛ tagu. Waja Andere lee, Pilipe lee yaa Yesu bɛrɛ tagin. 23 Yesu, aŋa bemɛ saa, ɔn gin’ gi: «Inɛ Aini gɔi jeɲɛ ye dooro womɔ nɛ unɔidɛin waaru dɔwaai. 24 Mu naran go e bɛrɛ tagauwɔn, dɛnrɛn ii, minɛ nɛ yowaa ɔmɔlu ye, tɛiyi ye ii kunɔ bɛɛlɛ. Wo turu sai biyɛjɛ. Kaa minɛ nɛ yowaa ɔmaai ye, ii gaai kunɔjɛ. 25 Kɔɔ bana wɔɔ gin’, inɛ aai kanran, kinrun womɔ ibiyaa galaai ye, kɔɔbaŋa kinrun womɔ susuiyodo. Kaa inɛ aai kanran, aduna ɔn nɛ kinrun womɔ mai sɛlɛ ye, wo ɔnmɔsɔgɔ dɛi kinrun unrunmɔ gɛliyaa wɔɔ. 26 Wogɔ digɛu, inɛ aai kanran, mu dɛi birɛ birɛjɛ ye, baŋa oju mu galu gɔ nɛ yagalado. Yalu mu wɔɔ gɔ nɛ, birɛbirɛnɛ ma yaa yalu wogɔ nɛ biyɛdo. Iyaa, inɛ birɛ ma birɛjɛ, mu Ba Ama woi bababado.» 27 Yesu iyaa gimaa kijɛ gi: «Kanɛ tee kinɛ ma ɛjii ɔɲaa wɔɔ. Nɛɛ mu inge gɛɛdɔn? Mu Ba Ama womaa waaru ɔn ɔɲɛ nɛ mui yaba gɛɛdɔn ma? Ai, mu ɔɲɛ gɔ ɔɲɔ ga wɛiun. 28 Wogɔ digɛu, Ba Ama, boi uwɔ baba le biyɛmɔ.» Kɔɔ gin’ wo sɔwaa, alagala gowaa mii ɛgɛmaabe. Mii gɔ kijɛ gi: «Mu woi babaatun. Iyaa waja woi bababadɔn.» 29 Yalu wogɔ nɛ inɛw bɛin gɔbe, mii gɔ ɛgaa, anrandagului gɛɛbɛin. Gamuu, mɛlɛnkɛ turui Yesu le sɔɔ sɔi gɛɛbɛin. 30 Kaa Yesu, inɛw gɔbe le sɔwaa kijɛ gi: «Mii kɔɔ mu sabu dɛi ɛgɛmɔlu, e dɛi ɛgɛmu. 31 Nɛɛ aduna, saliyɛ nɛ wo yooido waaru dɔwaai. Aduna ɔn ɔgɔnɛ, Setanui kanɛ bain go nana gogoonɔdɛin. 32 Kaa mu kai, daa nɛ waaru mui unaaɲu, inɛw puu mu sibɛ go gɔbɔ jɛjɛɛlɛdɔn.» 33 Yesu bana wo yinwɛindo jugɔmɔdo dɛi sɔɔ kɔɔ sɔɔube. 34 Yesu kɔɔ gin’ wo sɔwaa, mɔɔnu gɔ aŋa womɔ saa: «Tɔɔru dɔn nɛ bana emɛ ɛgu le kɛukɛu, Ama Yabanɛ Diyɛ tiido gɔ asuu ɔnmɔi biyɛdo gin. Nɛɛ Inɛ Aini gɔi minɛ daa nɛ uhunɔdɛin u yani gɛɛuwɔu? Kɔɔi ye Inɛ Aini gɔ aai?» 35 Yesu be le ɔn gin’ sɔi: «Nimɛ kanran waaru gaila le, wijɛ gɔ logoro ebe nɛ yato. Inɛ ɔlɔ nɛ yoi yaajɛ, yalu wo yaajɛ inɛɛ. Wogɔ digɛu, ajubaa sɛlɛ e wɔnu, ɔlɔ wɛi ye ei tɛmɛnɔu giye, mainiyaanjɛi ye, wijɛ, waaru e sɛɛ gɔ le yoi yaai. 36 Ee, waaru wijɛ e sɛɛ gɔ le, wijɛ gɔ le gawai. Kunrin e wijɛ unrunwin tataŋadei.» Yesu kɔɔ gin’ sɔwaatiyaa, yaa, be le wagee baŋiyaanbe. 37 Wo sɛɛrɛ taanrinyɛn joo giru bemɛ nɛ kanraanbe kanran, be wo le gawanɛ. 38 Kunrin inɛ Ama titiyainɛ Esayi sɔɔ ɔn kibaai: “Inɛw Baŋa Ama, inɛ aa, sɔɔ emɛ gɔ le gawaabe ma? Iyaa, Inɛw Baŋa Ama, gɔnrɔn womɔ, inɛ aa bɛrɛ jugɔmu?” 39 Esayi iyaa sɔɔ ɔn sɔwaabe dɛi, be Yesu le gawa bɛɛbenɛ. Esayi, Ama ɔn gin’ sɔi gi: 40 “Inɛw gɔbe maa bei bajuga giye, mu sibɛ go giru kikigelemɔdɛin ma liyaain. Wogɔ digɛu, bemaa giru iyenɔu dɛi, Ama bei girumiyɛnmaati. Iyaa sɔɔ paamu kanrannɔu dɛi, kinɛ bemɛ ɛɛnnaati.” 41 Sɔɔ kɔɔbe sɔɔu, Esayi, Yesu dooro bana wɔɔ, giru go wo iyi gɔ, wogɔ sɔɔi sɔɔbe. 42 Kaa kɔɔ wooi nɛ, halu Yahutunw inɛw giru toin gɔbe logoro nɛ, joo Yesu le gawaabɛin. Kaa Parisiɛnbei liyaain dɛi, be wogɔ daii sɔɔbenɛ. Ama gɛɛn ginrun nɛ bei nananamɔ ma be liyaain. 43 Ama, bei sɔmɔjɛ dɛi, inɛw bei sɔmɔjɛ be bɛrɛ ire biyaai. 44 Yesu, mii ɛɛn le ɔn gin’ sɔi: «Inɛ aai kanran, mu le gawaajɛ ye, wo mu le gawalu, mui tiinɛ le gawu. 45 Iyaa inɛ aai kanran, mu bɛrɛ giri dɛɛraajɛ ye, mui tiinɛ bɛrɛ dɛɛru. 46 Mu, wijɛi. Inɛ aai kanran, mu le gawaajɛ ye, ɔlɔ nɛ toiyonɔu ga, aduna nɛ kijɛ dɛi mu wɛi gɔ woi. 47 Wogɔ digɛu, inɛ aai kanran, sɔɔ ma ɛgaa, gɛliyɛlu ye, wo bɛrɛ jarugu mu duurɔuwɔlɔ. Mu aduna kuu nɛ jarugu duurɔi wɛɛlun. Kaa adunai yabai wɛiun. 48 Inɛ aai kanran, mu le yabalu, sɔɔ ma keŋiyɛɛnlɛ ye, saliyɛkirenɛ womɔ yɔɔ. Bai dumɔ gɔ le, sɔɔ aŋa ma nɛ goi gɔ, sɔɔ wogɔ saliyɛ womɔ kiredo. 49 Yɛnɛi, sɔɔ mu sɔɔjɛ ɔnbe kuu ma le bɛɛlun. Kaa Ba Ama mui tiinɛ gɔ, sɔɔ mu sɔɔun jaan lee, kijɛ mu gɛɛun jaan lee, mu bɛrɛ wo tɔɔrɔjɛ. 50 Iyaa tɔɔru womɔ ɔnmɔsɔgɔ inɛ bɛrɛ wo obojɛ ga mu igii wɔun. Wogɔ digɛu, Ba Ama mu bɛrɛ bana tɔɔru gin’, mu sɔɔ gɔbe yinsɔɔjɔn.» 1 Taŋagalu janwan gɔ yogoi gin’ wo wɔu, Yesu, aduna ɔn nɛ goi ye, wo Ba Ama mɔ nɛ wo yaaido waaru dɔwaai ga igii bee. Kɔɔ sabu dɛi, wo inɛw womɔbe, aduna ɔn nɛ toin gɔbe bɛrɛ, ihibɛ be sibɛ go pɔɔlɔ baa wo sɛɛ gɔ, yagɔ baa kale dɔwaa wɔɔ ma tagaraabe. 2 Be jaa kayau daanbɛin. Jinrun puu kuu baŋa, Yesui numɔ nɛ kunɔ ga, Simɔ ii, Judasu kinɛ nɛ sɔwaatiyaabe. 3 Yesu, Ama, kijɛ puu numɔ womɔ nɛ kunaajɛ ga igii bee. Iyaa, unrun Ama bɛrɛ goi, Ama bɛrɛ pilemaa yaajɛ ga yaa igii bee. 4 Kɔɔbe wooi jugaa wɔu, Yesu, baɲa kuu nɛ ingelaa, sɔi womɔ kolaatiyaa, sɔi turu jeɲaa jibiyaabe. 5 Kɔɔ onu nɛ, wo gelu turu nɛ dii kunaa, jaŋu unrunw womɔ kubɔ mɔŋaa ye, sɔi wo jibebe gɔ le sujɔube. 6 Kunrin kanraun, wo Simɔ Piɛru bɛrɛ dɔwaabe. Kɔɔbaŋa wo le kijɛ gi: «Inɛw Baŋa, u kubɔ ma mɔŋɔdou gai ma?» 7 Yesu saa: «Kijɛ kanraun mu wɔɔ ɔn inge le digɛ ma, kanɛ u inɛɛu. Kaa, dogo, u wogɔ paamu kakanrandou.» 8 Kaa Piɛru saa: «Ai, u asuu kubɔ ma mɔŋɔidolou.» Yesu wo le saa: «Mu ui mɔŋɔlun ye, u gamulu turu kanran mu le bɛɛidolou.» 9 Piɛru saa kijɛ gi: «Inɛw Baŋa, kubɔ gɔ sai laa, kaa numɔ gɔbe lee, kuu gɔ lee yaa mɔŋɔ.» 10 Yesu saa: «Inɛ aai kanran, dii iniyaan wɔɔ ye, woi ɛjaai, waja kubɔ womɔi laa ye, goju waju womɔ mɔŋɔmɔ ye kai sɛlɛ. E kai, e ɛjaa wɔi. Kaa e puui laa.» 11 Yesu, inɛ aa woi numɔ nɛ kunɔdo ma igii bee dɛi, be puui laa gi. 12 Kunrin Yesu, kubɔ bemɛ mɔŋaatiyaa, sɔi womɔ jeɲaa kunaa, pilemaa wiyaa baɲa nɛ dɛinyaan, ɔn gin’ sɔi: «Kijɛ e bɛrɛ mu kanrun gɔ e paamauwɔi ma? 13 Yɛnɛi, e mui jaŋudeerenɛ ma, Inɛw Baŋa ma boonɔuwɔi. Wogɔ ɛjii wɔɔ, naran go mu wogɔi. 14 Nɛɛ, mu Inɛw Baŋa gɔ, jaŋudeerenɛ gɔ, kubɔ ebe mɔŋaabɔn ye, e yaa, tunmɔ kubɔ e mɔŋɔu jaain wɔɔ. 15 Ebaa, bana mu kanrun gin’ kanran ga, mu bana ɛju gɔi e bɛrɛ tagurun. 16 Mu naran go e bɛrɛ tagauwɔn, gunɔnɛ wo baŋa dɛi gaala, titiyainɛ, woi tiinɛ dɛi gaala. 17 Kanɛ, e sɔɔ kɔɔ jugaajɛi, kanraunwɔi ye, Ama e yabu. 18 «Sɔɔ kɔɔ mu e wooi puu dɛi sɔɔlɔn. Inɛw mu yɛmu gɔbe, mu bei igii wɔun. Kaa Ama Dɔn sɔɔ ɔn gɔ kibe ga waajibi: “Mu le inɛ pana kayau gɛlɛ gɔ, kigelemaa, mu dɛi ingelaai.” 19 Sɔɔ kɔɔ wo dɔɔmɔ nɛ, mu kanɛ baa e bɛrɛ tagauwɔn. Kunrin, sɔɔ gɔ waaru dɔwaa, mu mui ga, e gawa bɛbɛɛdei. 20 Mu naran go e bɛrɛ tagauwɔn, inɛ aai kanran, inɛ mu tii ɛjii sɛgɛraajɛ ye, kɔɔbaŋa mui sɛguru. Iyaa, inɛ mui sɛgɛraajɛ, mui tiinɛ gɔi sɛguru.» 21 Yesu, kinɛsɔmiyɛn diyɛ le bee. Kijɛ wo gi: «Mu naran go e bɛrɛ tagauwɔn, logoro ebe nɛ, inɛ turu mui numɔ nɛ kukunɔdo.» 22 Yesu kɔɔ gin’ wo sɔwaa, jaŋu unrunw gɔbe tunmɔ yɛnɛu, kinɛ bemɛ nɛ aai ma selumɛubɛin. 23 Jaŋu ii turu gɔ, jaŋu ii Yesu ibɛ gɔ, wo tabalu jaa kayi gɔ nɛ, Yesu genɛ nɛ bee. 24 Simɔ Piɛru wo bɛrɛ numɔ gɔbuju kanraan, Yesu aa le gɛɛjɛ ma selumu yɛnɛ gi. 25 Kunrin, jaŋu ii wogɔ Yesu sibɛ nɛ unruin gɛŋɛrɛnmaa, ɔn gin’ selumu: «Inɛw Baŋa, inɛ aai?» 26 Yesu, aŋa womɔ saa kijɛ gi: «Numɔpɛru ɔn, niŋɛ nɛ soi ye inɛ bɛrɛ mu oboido gɔ woi.» Kunrin, wo numɔpɛru gɔ sowaa, Simɔ Isukariɔte ii Judasu bɛrɛ obu. 27 Numɔpɛru gɔ wo bɛi onu nɛ, Judasu kinɛ nɛ Setanu yowaai. Yesu wo le kijɛ gi: «Kijɛ kanrando ga u wɔɔ gɔ, ɔgiri kanran.» 28 Kaa baɲa nɛ inɛw daanbɛin gɔbe, Yesu, sɔɔ kɔɔ inge dɛi sɔi ma paamanɛ. 29 Buudu gelu gɔ, Judasu numɔ nɛ tobe dɛi, inɛw gamuu janwan dɛi kijɛ kai be sɛɛ womaa ɛbɛ gɛɛjɛ ga sɛbɛin. Maa naugunw bɛrɛ kijɛ gaila obo gɛɛjɛ ga sɛbɛin. 30 Numɔpɛru gɔ yabaa, Judasu ɔgu kɛu gowaai. Digɛi bee. 31 Judasu gowaa wo yaa, Yesu ɔn gin’ sɔi: «Nɛɛ kai, Inɛ Aini gɔ, dooro le wɔɔ. Iyaa, wo le digɛu Ama dooro yaa iyemaajɛ. 32 Wo le digɛu Ama dooro iyemaajɛ ye, wo yaa Ama le digɛnu dooro bɛbɛɛdo. Bɛrii dooro wogɔ Ama wo bɛrɛ ohobodo. 33 Unrunw mabe, nimɛ kanran mu e le kowɔn. Kaa nɛɛ kai e le waaru joo biyɛidolɔn. E mui dɛdɛnɛdei. Kaa Yahutunw bɛrɛ bana mu sɔi gin’, e bɛrɛ sɔɔuwɔn, yalu mu yaajɛ gɔ nɛ e wɛɛ bɛɛidelei. 34 Mu e bɛrɛ tɔɔru kana obouwɔn, tunmɔ ibɛi biyɛi. Ei bana ibɛi mu biyaabe gin’, e yaa kunrin tunmɔ ibɛi biyɛi. 35 E wogɔ gin’ tunmɔ ibɛɛ wɔi ye, ei jaŋu unrunw mabei ga inɛw puu kole digɛnu jugɔdɛin.» 36 Yesu kɔɔ gin’ wo sɔwaa, Simɔ Piɛru ɔn gin’ wo bɛrɛ selumu: «Inɛw Baŋa, u yago yaajɛu?» Yesu saa: «Yalu mu yaajɛ gɔ nɛ u kanɛ mui dimi bɛɛidolou. Kaa waja u wogɔ nɛ mui didimiyɛndou.» 37 Piɛru saa kijɛ gi: «Inɛw Baŋa, inge dɛi kanɛ mu ui dimi bɛɛidolɔn ma? Mu kinrun ma u giye paja ga yayabadɔn.» 38 Yesu saa kijɛ gi: «Naran go mu giye kinrun uwɔ paja ga yayabadou ma? Mu naran go u bɛrɛ tagauwɔn, kubɔ taanu mui inɛɛ gɛɛlu u wɔnu, ɛɲɛ kɔnwɔindolo.» 1 Kɔɔ onu nɛ Yesu, sɔɔ womɔ digiyaa kijɛ wo gi: «Kinɛ ebe yanwanmɔnɔugi, Ama le gawai, mu le kanran gawai. 2 Mu Ba Ama ginrun nɛ, ginrun joo yɔɔ. Kunrin bele bee ye, mu ei tatagabɔn. Mu e dɛi yalu yegerei yaajɔn. 3 Mu yaa, yalu e dɛi yegeraajɔn ye, pilemu ye kowɛɛdɔn. Ei mu le jɛyayaadɔn. Kunrin yalu mu wɔɔ gɔ nɛ, e yaa kɔɔ nɛ biyɛdei. 4 Yalu mu yaajɛ gɔ nɛ oju le wɛɛɲu e igii wɔi.» 5 Yesu, kunrin wo sɔwaa, Tɔmasu ɔn gin’ wo le gi: «Inɛw Baŋa, emɛ yalu u yaajɛ inin. Nɛɛ oju le yaaɲu gɔ yani jugɔdɛin?» 6 Yesu, aŋa womɔ saa kijɛ gi: «Oju gɔ mui, naran gɔ lee, ɔnmɔ gɔ lee. Mu le digɛnu laa ye, inɛ turu kanran Ba gɔ bɛrɛ wɛɛ bɛɛidolo. 7 E mui igii bei ye, mu Bai yaa igii bibiyɛbei. Kanɛ baa e woi igii wɔi, woi iyaajɛi.» 8 Pilipe wo le kijɛ gi: «Inɛw Baŋa, Ba Ama gɔ emi tagara, wogɔ emi babaado.» 9 Yesu wo le saa kijɛ gi: «Pilipe, e le biyaa, bana mu tanwaanjɛ ɔn, u nimɛ kanran mui inɛɛu ma? Yɛnɛ, inɛ aai kanran, mui iyaajɛ ye, Ba Amai iyaajɛ. Nɛɛ, Ba Ama emi tagara yani gɛɛjɛu? 10 Kɔɔi ye, Ba Ama emɛ lɛi turu, mu wo le toun, wo mu le too ga, u gawalu ma? E bɛrɛ sɔɔ mu sɔɔjɛ ɔnbe, kuu ma le bɛɛlɔn. Ba Ama mu nɛ too gɔ, birɛ womɔ wo birɛuwɔ. 11 Sɔɔ ɔn le gawai. Mu lee, Ba Ama lee, emɛ lɛi turu. Mu wo le yatoun, wo mu le yato. Halu, sɔɔ ma dɛi gawali kanran, mu le digɛu birɛ wo birɛjɛ gɔbe dɛi, sɔɔ kɔɔ le gawai. 12 Mu naran go e bɛrɛ tagauwɔn, inɛ aai kanran, mu le gawaa wɔɔ ye, birɛ mu birɛjɛ gɔbe bibirɛdo. Wogɔ dɛi sigɛ yaa bibirɛdo. Sabu mu, Ba Ama bɛrɛ yaajɔn. 13 Iyaa boi ma le kijɛ e gɛɛindo wooi, mu wogɔ kakanrandɔn. Kunrin, Aini gɔ le digɛnu, inɛw, Ba Ama dooro gɔ ihiyedɛin. 14 E boi ma le kijɛ turu gɛnyaanjɛi ye, mu wogɔ kakanrandɔn.» 15 «E mui ibɛɛ wɔi ye, tɔɔru mabe gɛgɛliyɛdei. 16 Mu, Ba Ama bɛrɛ gɛgɛɛndɔn, wo Baranɛ waja e bɛrɛ ohobodo. Kɔɔbaŋa asuu e le biyɛdo. 17 Wogɔ, naran Kikinu gɔ woi. Aduna bɛɛnw gɔbe, woi inin, woi iyeenɛ. Kɔɔ sabu dɛi be woi bɛɛidenɛ. Kaa Kikinu wogɔ e le yɔɔ, e le yatoiyodo dɛi, e woi igii wɔi. 18 «Mu, ei, baŋa sɛlɛ go laawagunw gin’ pajaidolɔn. Mu e bɛrɛ wɛwɛɛdɔn. 19 Waaru gaila kanraan ye, aduna bɛɛnw mui iyeidenɛ. Kaa mu asuu ɔnmɔi wɔun gɔ digɛu, e yaa ɔnmɔi bibiyɛdei. Wogɔ digɛu, e kai mui pilemaa ye ihiyedei. 20 Bai wogɔ dɔwaai ye, mu, mu Ba Ama le yatoun, e paamu kakanrandei. Iyaa, mu e le yatoun, e mu le yatoi ga e paamu kakanrandei. 21 «Tɔɔru mabe nɛ biyaa, inɛ gɛliyaajɛ baŋa gɔ, inɛ mui ibɛ gɔ kɔɔbaŋa woi. Inɛ mui ibɛɛ wɔɔ gɔ, mu Ba Ama woi ibɛi biyɛdo. Mu yaa woi ibɛi biyɛdɔn. Iyaa, mu inɛ wogɔ bɛrɛ mui jujugɔmɔdɔn.» 22 Yesu kunrin wo sɔwaa, Judasu, Judasu Isukariɔtei laa gɔ, wo bɛrɛ ɔn gin’ selumu: «Inɛw Baŋa, emɛ bɛrɛ ui jujugɔmɔdou, kaa, aduna bɛrɛ ui jugɔmɔidolou gɔ, kɔɔ yani wɔɔ?» 23 Yesu, aŋa womɔ saa kijɛ gi: «Inɛ aai kanran, mui ibɛɛ wɔɔ ye, sɔɔ ma le yayabado. Mu Ba Ama, inɛ wogɔ baŋai ibɛi biyɛdo. Mu lee, mu Ba lee, wo bɛrɛ wɛi ye, wo le yabiyɛdɛin. 24 Kaa mui inɛ ibɛla gɔ, sɔɔ ma le yabaalɛ. Sɔɔ aŋa ma nɛ goojɛ gɔ sɔɔ mai laa. Mu Ba Ama, mui tiinɛ gɔ sɔɔi. 25 Logoro ebe nɛ waaru mu too gɔ le, mu sɔɔ kɔɔbe e bɛrɛ tagaa wɔun. 26 Kaa, Baranɛ gɔ, Kikinu Pilu gɔ, Ba Ama, boi ma le wo tiido gɔ, wo e bɛrɛ kijɛ puu dedeeredo. Sɔɔ e bɛrɛ mu sɔi gɔ puu wo ei nanaŋaranmɔdo. 27 «Unrunw mabe, mu jamu e le pajauwɔn. Mu jamu ma e bɛrɛ obouwɔn. Jamu mu obojɛ gɔ aduna mɔ bana gin’ laa. Kɔɔ digɛnu, kinɛ ebe yanwanmɔnɔugi, kinɛ manu le biyɛnɔugi. 28 Mu yaaidɔn, kaa pilemɛ ye e bɛrɛ wɛwɛɛdɔn e le mu sɔwaa ɛgaabei. Yɛnɛi, mu Ba Ama mu dɛi gaa. Kɔɔ sabu dɛi, e mui ibɛɛ bei ye, mu Ba Ama bɛrɛ pilemu ye mu yaajɛ dɛi, kinɛ ebe ɛhɛɛliyɛmɔbei. 29 Aiwa, sɔɔ kɔɔbe waaru biyaa, ebaa gawa ga, be biyɛmɔ nɛ, mu kanɛ baa e bɛrɛ tagaa wɔun. 30 Kɔɔ sabu dɛi, nɛɛ kai, mu e le sɔɔ joo sɔɔidolɔn. Aduna ɔn ɔgɔnɛ gɔ yawɛɛjɛ. Mu bɛrɛ kijɛ wo gɔnrɔnjɛ turu kanran wɔlɔ. 31 Kaa mu, mu Ba Amai ibɛɛ wɔun, iyaa kijɛ puu bana mu bɛrɛ wo tɔɔru gin’ yinkanranjɔn ga aduna bɛɛnw be jugɔun jaain wɔɔ. Ingelei, ɔn nɛ goi ye, yaamɔi.» 1 «Resɛn tiun tɔitɔi gɔ, wogɔ mui. Mu Ba Ama, resɛn walanɛ gɔ woi. 2 Numɔ ii yagɔi kanran, mu le yadigɛnu ii naraanlɛ ye, mu Ba wogɔi kɛjɛ gogoonɔjɛ. Kaa numɔ ii ii naranjɛ gɔ, ii narun womɔ bariyɛ giye wo wogɔi jijibelejɛ. 3 E bɛrɛ sɔɔ mu tagu gɔ le digɛu, e kai kanɛ baa ei jibili wɔɔ. Ei ɛjaai. 4 Nɛɛ mu nɛ yadigi ye biyɛi. Mu yaa e nɛ yadigiyɛdɔn. Numɔ ii, bɔin gɔ nɛ digɛla go, tunmi ii narun bɛɛlɛ. Kɔɔ bana wɔɔ gin’, e yaa mu nɛ digɛlai ye, e wɔɔ gɔ woi, ii narun bɛɛlɛi. 5 «Resɛn bɔin gɔ mui, numɔ ii gɔbe ei. Inɛ aai kanran, mu nɛ yadigɛ, mu wo nɛ yadigɛun ye, kɔɔbaŋa ii gaai nanarando. Kaa mu le kabiyaai ye, e kijɛ turu kanran kanrun bɛɛidelei. 6 Kaa inɛ aai kanran, mu le kabiyaai ye, numɔ ii gin’ woi kamaatiyaa ye, mamaaŋiyɛnjɛ. Inɛw, wogɔ balaa ye, yaun nɛ kunɔ ye tɛtɛgɛrɛɲu. 7 Kaa e mu nɛ yabiyɛjɛi, sɔɔ ma e nɛ yabiyɛjɛ ye, kijɛ e ibɛ puu gɛɛin. Wogɔ e bɛrɛ kakanrandɛin. 8 E ii gaii naran ye, ei jaŋu unrunw mabei ga kunrin tagarajɛi ye, mu Ba Ama dooro, inɛw puu bana iyeidɛin gɔ kɔɔ woi. 9 Mu Ba Ama bana mui ibɛi biyaa wo wɔɔ gin’, mu yaa ei yinhibɛi biyaa wɔun. Aiwa, ihibɛ ma nɛ toi ye yabiyɛi. 10 Mu Ba Ama tɔɔru gɔbe gɛliyaa, ihibɛ womɔ nɛ biyaa mu wɔɔ gin’, e kanran tɔɔru mabe gɛgɛliyɛjɛi ye, e ihibɛ ma nɛ yabiyɛdei. 11 «Kinɛ ɛɛli bana mu sɛɛ gin’, ebaa yaa kinɛ ɛɛli wogɔ tunmɔ siyi ye, kinɛ ɛɛli ebe kale dɔwaai biyɛ ga, sɔɔ kɔɔbe wogɔ dɛi e le sɔwaabɔn. 12 Tɔɔru ma unwɔ: Bana ei ibɛi mu bii gin’, kunrin tunmɔ ibɛi biyɛi. 13 Inɛ, wo anrungebe dɛi kinrun unrunmɔ pajaajɛ ye, kɔɔ dɛi sigɛ ihibɛ wɔlɔ. 14 Kijɛ mu tɔɔru gɔ kakanranjɛi ye, mu anrunge gɔbe ei. 15 Mu ei birɛbirɛnw boonɔuwɔlɔn. Birɛbirɛnɛ wo baŋa kijɛ kanranjɛ inɛɛ. Kaa ei mu anrunge boonɔuwɔn. Sabu mu Ba mu bɛrɛ kijɛ tagu gɔ puu mu e bɛrɛ jugɔmaabɔn. 16 Ei, mui yɛmɛli. Ebaa yaai ye ii gaai kunɔ ye, ii ebe gɔ ii sɔgɔjɛi biyɛ ga, mu ei yɛmu. Kɔɔ biyaai ye, mu Ba bɛrɛ boi ma le kijɛ e gɛɛindo wooi, wo ei ohobodo. 17 Nɛɛ e bɛrɛ kijɛ mu tɔɔrɔjɛ gɔ unwɔ: Tunmɔ ibɛi biyɛi.» 18 «Aduna bɛɛnw ei ibiliyaa wɔin ye, be mui laa ibiliin ga jugɔi. 19 Ei aduna mɔi bee ye, aduna kijɛ womɔ ibɛi bibiyɛbe. Kaa ei aduna mɔi laa. Mu ei yɛmaa aduna ɔn nɛ goonaatun gɔ digɛu, aduna ei ibiliyaa wɔɔ. 20 E bɛrɛ sɔɔ mu tagu gɔ ajubu yɛnɛi. Birɛbirɛnɛ wo baŋa dɛi irela. Aduna bɛɛnw mui ɔɲɔmaabɛin ye, ei yaa ɔhɔɲɔmɔdɛin. Sɔɔ ma le yabaabɛin ye, sɔɔ ebe le yaa yayabadɛin. 21 Kaa, kɔɔbe puu be mu sabu dɛi e bɛrɛ kanrandɛin. Sabu mui aa tii ma be inin. 22 Mu wɛɛlun bɔun ma, be le sɔɔ sɔɔlun bɔun ma biyaa ye, hakɛ jarugu be le biyɛbele. Kaa kanɛ hakɛ bemɛ dɛi kijɛ poruparu turu kanran sɛnɛ. 23 Inɛ aai kanran, mui ibiliyaa wɔɔ ye, mu Bai yaa ibiliyaa wɔɔ. 24 Birɛ inɛ turu kanran birɛtɛlu gɔ, mu logoro bemɛ nɛ wogɔbe biraa tagaralun bɔun ye, hakɛ jarugu be le biyɛbele. Kaa kanɛ be birɛ gɔbe iyaaɲu. Kaa kɔɔ wooi nɛ mui ibiliyaa wɔin, mu Ba Amai yaa ibiliyaa wɔin. 25 Kaa Tɔɔru bemɛ dɔn nɛ sɔɔ tɔŋɔ ɔn gɔ kibe ga, kɔɔ bii: “Be tiyɛ sɛlɛ go mui ibiliyaa wɔin.” 26 «Aiwa, mu Ba bɛrɛ goi ye, Baranɛ e bɛrɛ mu tiido gɔ, naran Kikinu, mu Ba bɛrɛ gooido gɔ, waaru wo wiyaa, wo mu dɛi sɛɛrɛ goodo. 27 E yaa birɛ mu tɔlu le baa, mu le yɔɔi gɔ digɛu, mu dɛi sɛɛrɛ gogoodei. 1 «Gagawu ebe yanwannɔu ga, mu sɔɔ kɔɔbe e bɛrɛ tagun. 2 Be Ama gɛɛn ginrun nɛ ei nanu gogoonɔdɛin. Halu, waaru yawɛɛjɛ, inɛ aai kanran, ei daajɛ ye, unrun Ama birɛi birɛjɛ ga ajubado. 3 Be mu Ba Amai jugɔnɛ, mui yaa jugɔnɛ sabu dɛi, e bɛrɛ sɔɔ kɔɔbe kanrandɛin. 4 Sɔɔ kɔɔbe waaru biyaa, e bɛrɛ kɔɔbe sɔɔ sɔwaabɔn ebaa jugɔ bɛɛ dɛi, mu sɔɔ gɔ e bɛrɛ tagauwɔn.» «Birɛ tɔlɔ ma waaru le baa sɔɔ kɔɔbe e bɛrɛ tagalun mu kanrun gɔ, mu e le yabɔn dɛi gai. 5 Kaa kanɛ mu, mui tiinɛ bɛrɛ yaajɔn. Kaa ‘U yago yaajɛu ma’ inɛ selumɛjɛ e logoro nɛ wɔlɔ. 6 Kaa, sɔɔ kɔɔbe e bɛrɛ mu tagu gɔ digɛu, e kinɛ yanwan diyɛ le wɔi. 7 Mu naran go e bɛrɛ tagauwɔn, mu yaajɛ e bɛrɛ ire. Mu yaalun ye, Baranɛ gɔ e bɛrɛ wɛɛidolo. Kaa mu yaaun ye, woi e bɛrɛ titiidɔn. 8 Waaru wo wiyaa, wo aduna inɛw bɛrɛ hakɛ lee, teitai lee, Ama saliyɛ lee sibɛ nɛ lelu bemɛ bei paamu kakanranmɔdo. 9 Aduna inɛw mu le gawaanɛ gɔ dɛi, hakɛ sibɛ go lelaain. 10 Mu, mu Ba Ama bɛrɛ yaajɔn, iyaa waja e mui iyeidelei gɔ dɛi, aduna inɛw teitai sibɛ go lelaain. 11 Aduna ɔn ɔgɔnɛ gɔ saliyɛ kiraatin dɛi, aduna inɛw saliyɛ sibɛ nɛ lelaain. 12 «Mu nimɛ kanran e bɛrɛ sɔɔ tagaɲu joo yasɔn. Kaa, kanɛ e bɛrɛ tagaajɔn kanran, e tariyɛidelei. 13 Kaa, naran Kikinu, waaru wo wiyaa, wo oju naran kibaai gɔ nɛ ei dimɛrɛn ye yayaado. Sɔɔ wo sɔɔido gɔ wo kuu womɔ le bɛɛidolo, kaa sɔɔ wo ɛgui pilemu ye sɔɔdo. Wo sɔɔ wɛɛido e bɛrɛ tatagado. 14 Wo sɔɔ ma jeɲɛ ye e bɛrɛ wogɔi tagado. Wogɔ digɛu, birɛ womɔ le, wo mui dooromɔdo. 15 Mu Ba kijɛ sɛɛ puu mai. Kɔɔ sabu dɛi, Kikinu gɔ, sɔɔ ma jeɲɛ ye, e bɛrɛ wogɔi tagado mu gi gɔ woi. 16 Aiwa, gaila kanraan ye, e mui iyeidelei. Iyaa gaila kanraan ye, e mui ihiyedei.» 17 Yesu kunrin wo sɔwaa, jaŋu unrunw gamuu tunmɔ le ɔn gin’ gɛɛbɛin: «Emɛ bɛrɛ, sɔɔ wo sɔɔjɛ tiyɛ gɔ ingei? Gaila kanraan ye e mui iyeidelei gi, iyaa gaila kanraan ye e mui ihiyedei gi. Iyaa unrun Ba bɛrɛ yaajɔn dɛi gi. 18 Gaila kanraan ye wo gɛɛjɛ gɔ, sɔɔ ingei? Wo inge sɔɔi sɔɔjɛ ma emɛ inin.» 19 Be wo bɛrɛ selumu ibɛɛ bɛin ga Yesu jugaa, be le kijɛ wo gi: «Gaila kanraan ye e mui iyeidelei, gaila kanraan ye e mui ihiyedei mu gi gɔ, tunmɔ bɛrɛ kijɛ selumɛu e wɔɔ gɔ woi ma? 20 Mu naran go e bɛrɛ tagauwɔn, pii piinu, tɔɔnrɔn tɔɔnrɔnnu e wɔnu, aduna bɛɛnw kinɛ ɛɛliyɛmɔnu biyɛdɛin. E kinɛjiun bɛbɛɛdei. Kaa kinɛjiun ebe gɔ kinɛ ɛɛli tataŋado. 21 Yaanran, ii narun womɔ waaru dɔwaai ye, ɔɲɛ womɔ dɛi kinɛjiun le biyɛjɛ. Kaa ii gɔ waaru naraan wo biyaajɛ, inɛ turu aduna nɛ wiyaai kinɛ ɛɛli gɔ, ɔɲɛ womɔ wo bɛrɛ nanaŋamɔjɛ. 22 E sibɛ go yaa kunrin biyɛdo. Kanɛ e kinɛjiun le wɔi. Kaa mu pilemu ye ei yɛnɛi wɛwɛɛdɔn. Kɔɔ waaru le kinɛ ebe ɛhɛɛliyɛdo. Inɛ turu kanran kinɛ ɛɛli ebe goonu bɛɛidolo. 23 «Bai wogɔ dɔwaai ye, e kijɛ turu dɛi kanran mu bɛrɛ selumu selumɛidelei. Mu naran go e bɛrɛ tagauwɔn, mu Ba bɛrɛ, boi ma le kijɛ e gɛɛindo wooi, wo wogɔ e bɛrɛ ohobodo. 24 Iye bai dɔɔ, e boi ma le kijɛ turu kanran gɛɛnli. Gɛɛin, e bɛbɛɛdei. Kunrin, kinɛ ɛɛli ebe kibaai bibiyɛdo.» 25 «Sɔɔ kɔɔbe mu taanrinyɛn le e bɛrɛ sɔiun. Kaa waaru yawɛɛjɛ, mu taanrinyɛn le e le sɔɔ sɔɔidolɔn. Mu Ba sibɛ go mu sɔɔ puu ei daii sɔi ye, ɛhɛjɛmɔdɔn. 26 Bai wogɔ dɔwaai ye, e mu Ba bɛrɛ boi ma le gɛɛn gɛgɛɛndei. Mu e dɛi wo bɛrɛ gɛɛndɔn gɛɛlun. 27 Sabu mu Ba Ama ei ibɛɛ wɔɔ. Maa, Ba Ama bɛrɛ goi ga gawaa, e mui ibɛi biyaa wɔi digɛu, Ba Ama yaa ei ibɛɛ wɔɔ. 28 Mu, Ba Ama bɛrɛ gowaa, aduna nɛ wɛiun. Kanɛ, mu aduna nɛ goi ye, pilemu ye mu Ba bɛrɛ yaajɔn.» 29 Yesu kɔɔ gin’ wo sɔwaa, jaŋu unrunw womɔbe wo le kijɛ gin: «Nɛɛ kai sɔɔ uwɔ daii wɔɔ. U sɔɔ turu kanran taanrinyɛn le sɔɔuwɔlɔu. 30 U sɔɔ puu igii wɔu ga emɛ kanɛ iyaaɲu. Inɛ ui selumɛ ga kai sɛlɛu. Kɔɔ sabu dɛi, u Ama bɛrɛ goiu ga emɛ gawaa wɔin.» 31 Yesu be le kijɛ gi: «Nɛɛ, e kanɛ mu le gawaajɛi, woi laa? 32 Yɛnɛi, waaru yawɛɛjɛ, kanɛ baa waaru wogɔ dɔwaai. E wooi puu sibɛ ebe nɛ giginɛdei. E mu turu sai pajadei. Kaa mu turu sai wɔlɔ. Mu Ba Ama, mu le yɔɔ. 33 Mu le ebaa jamu bɛɛ ga, mu sɔɔ kɔɔbe e le sɔiun. Aduna nɛ e ɔɲɛ tɔgu dɛin dɛin bɛbɛɛdei. Kaa anrangaju le biyɛi. Mu, adunai gɔnraanjɔn.» 1 Kɔɔ gin’ sɔɔ sɔwaatiyaa, Yesu, daa go giri dɛɛraa, ɔn gin’ Ama gɛin: «Mu Ba, waaru gɔ dɔwaai. Aini gɔ womaa, dooro uwɔ inɛw bɛrɛ tagara ga, Aini uwɔ dooro, inɛw bɛrɛ tagara. 2 Kunrin, inɛw puu kuu nɛ wo bɛrɛ gɔnrɔn u obu le kɛukɛu, wo inɛw wo bɛrɛ sagu u duuru gɔbe wooi bɛrɛ ɔnmɔsɔgɔ ohobodo. 3 Nɛɛ, u turu sai Ama tɔitɔi wɔɔ gɔ, inɛw ui jugaa, inɛ u tii, Yesu Kirisitoi jugaaɲu ye, ɔnmɔsɔgɔ gɔ kɔɔ woi. 4 Mu Ba, aduna ɔn nɛ mu dooro uwɔ tagaraabɔn. Birɛ mu bɛrɛ u obu gɔ, mu biraa donugaatun. 5 Nɛɛ mu Ba, aduna maŋamɔ nɛ baa, giru uwɔ nɛ dooro le mu bee gɔ, pilemu ye giru uwɔ nɛ, mui dooro wogɔ le bojo. 6 «Aduna nɛ inɛw yɛmaa, numɔ ma nɛ u kunu gɔbe, mu bana u wɔɔ gɔ, be bɛrɛ jugɔmaabɔn. Inɛw kɔɔbe uwɔi bɛin, u bei mu bɛrɛ obaabeu. Be sɔɔ uwɔ gɛliyaabɛin. 7 Kijɛ mu bɛrɛ u obu gɔbe puu, naran go, u bɛrɛ goi ga, be kanɛ jugaaɲu. 8 Sabu, mu bɛrɛ sɔɔ u tagu gɔbe, mu sɔɔ wogɔbe be bɛrɛ tagaabɔn. Be sɔɔ gɔ le yabaaɲu. Naran go, maa u bɛrɛ goi ga, be jugaaɲu. Mui u tii ga, be wogɔ le gawaa wɔin. 9 «Ba, mu be dɛi u bɛrɛ gɛɛunwɔn, aduna dɛi gɛɛnlɔn. Kaa inɛw mu bɛrɛ u obu gɔ dɛi gɛɛunwɔn. Sabu bei uwɔi. 10 Ɔnhɔn, kijɛ ma gɔbe puu uwɔi, iyaa kijɛ uwɔ gɔbe puu mai. Inɛw kɔɔbe le digɛu inɛw, dooro ma iyaaɲu. 11 Mu nɛɛ kai aduna nɛ toloun. Mu u bɛrɛ wɛɛjɔn. Kaa be aduna nɛ kotoin. Mu Ba, u ɛjaa wɔɔ baŋa gɔ, u lee, mu lee, emɛ lɛi turu biyaa emɛ wɔɔ gin’, bemaa yaa kɔɔ gin’ turu bii ye biyɛ ga, gɔnrɔn mu bɛrɛ u obu sagu nɛ bei biyɛmɔ. Ɔnhɔn, boi mu bɛrɛ u obu gɔ nɛ tari ye be biyɛmɔ. 12 Be le waaru mu bii puu nɛ, mu gɔnrɔn mu bɛrɛ u obu gɔ sagu le bei gɛliyaabɔn. Mu bei kajubaabɔn. Ama Dɔn nɛ sɔɔ tɔŋɔ gɔ kibe ga waajibi dɛi, inɛ manau jaan gɔ wo manaai. Kɔɔi laa ye, logoro bemɛ nɛ inɛ turu kanran manalu. 13 Nɛɛ, mu u bɛrɛ wɛɛjɔn. Kaa kinɛ ɛɛli bana mu sɛɛ gin’ kinɛ ɛɛli bemɛ gɔ yaa kibaai biyɛ ga, aduna nɛ waaru mu too gɔ le, mu sɔɔ kɔɔbe be bɛrɛ tagauwɔn. 14 Mu sɔɔ uwɔ be bɛrɛ jugɔmaabɔn. Kaa mui aduna mɔi laa bana wɔɔ gin’, bei aduna mɔi laa gɔ digɛu, aduna bei ibiliyaa wɔɔ. 15 Aduna nɛ bei goonɔ dɛi u bɛrɛ gɛɛnlɔn. Kaa, Mɔɲu kuu baŋa numɔ nɛ bei yaba dɛi gɛɛunwɔn. 16 Mui aduna mɔi laa bana wɔɔ gin’, bei yaa aduna mɔi laa. 17 Mu Ba, sɔɔ uwɔ naran gɔ woi. Sɔɔ uwɔ le bei uwɔi tee be biyɛmɔ. 18 Mui aduna nɛ bana u tii gin’, mu yaa bei aduna nɛ tiyaajɔn. 19 Bemaa naran le kuu bemɛ u bɛrɛ obo ga, mu wogɔ dɛi kuu ma ui obaajɔn. 20 «Mu, be turu sai dɛi gɛɛunwɔlɔn. Sɛɛrɛ be gooido dɛi inɛw mu le gawaidɛin gɔbe dɛi yaa gɛɛunwɔn. 21 Ba, be puui turu bojo. U mu le yatou, mu u le yatoun. Kɔɔ wɔɔ gin’, aduna inɛw u mui tii ga gawa ga, bei kanran emɛ le yatoin bojo. 22 Bemaa emɛ gin’ turu biyɛ ga, mu bɛrɛ dooro u obu gɔ, mu dooro tunmɔ wogɔ bei obaajɔn. 23 Mu be le yatoun, iyaa u mu le yatou. Kɔɔ gin’ be sɛɛu turu bibiyɛdɛin. Iyaa aduna inɛw u mui tii ga jujugɔdɛin. Mui bana u ibɛ gin’ bei yinhibɛu ga jujugɔdɛin. Iyaa, mui bana u ibɛ gin’, bei yinhibɛu jugɔ ga, mu le mɔrinyaan turu uwɔ gin’, mu yaa be le mɔrinyaan turu yinbiyaa wɔun. 24 «Mu Ba, mu bɛrɛ inɛw u obu gɔbe, yalu mu wɔɔ gɔ nɛ bemaa mu le bii ye, dooro ma yɛnɛnu biyɛ ga, mu ibɛɛ wɔun. Aduna maŋamɔ nɛ baa, u mui ibɛɛ wɔu dɛi dooro mu bɛrɛ u obu gɔ, bemaa wogɔ yɛnɛnu biyɛ ga mu ibɛɛ wɔun. 25 Mu Ba, u teitai wɔu. Aduna ui jugɔtɛlu. Kaa mu ui igii wɔun, inɛw ɔnbe yaa uwaa mui tii ga jugaaɲu. 26 Bemaa bana mui u ibɛ gin’, tunmɔi ibɛi biyɛ ga, iyaa, mu be le yatoun ga bemaa jugɔ ga, mu bana u wɔɔ gɔ bei jugɔmaabɔn, iyaa jujugɔmɔdɔn.» 1 Sɔɔ kɔɔbe puu kɔɔ gin’ sɔwaatiyaa, Yesu, jaŋu unrunw womɔ be wooi gowaa, Sedurɔn ɔmɔjɔun kɛjaa taŋaabɛin. Kɔɔ nɛ sadiŋɛ turu yabe. Wo jaŋu unrunw womɔbe le wogɔ nɛ yowaabe. 2 Yesu lee, jaŋu unrunw womɔ lee, waaru joo yalu kɔɔ nɛ wɛɛubɛin dɛi, Judasu, Yesui numɔ nɛ kunɔido baŋa gɔ, yalu kɔɔ igii bee. 3 Kɔɔ dɛi, Judasu, Ama bɛrɛ sadagadɔɔnɔw kuu bɛɛnw lee, Parisiɛnbe lee garidu tiin gɔbe lee, Rɔmɛ bɛɛnw sɔludasu gɔbe lee giru nɛ yowaa, kɔɔ nɛ wiyaabe. Be lanpa lee, tɛlutin yaun lee, kɔmɔgelu bemɛ lee gɛliyaa kole wɛin. 4 Yesu, unrun bɛrɛ sɔɔ dɔɔido igii bee dɛi, genɛ bemɛ nɛ yadɔwaa, ɔn gin’ be le sɔi: «E aai dɛnɛuwɔi?» 5 Be saa, Yesu Nasarɛtu bɛɛnnɛ gɔi dɛnɛuwɔin gin. Yesu saa, wogɔ unruin gi. Judasu, Yesui numɔ nɛ kunɔnɛ gɔ, inɛw gɔbe le yahiŋɛbe. 6 Nɛɛ, Yesu, unruin ga waaru be bɛrɛ wo gi gɔ le, be puu onu dɔraa minɛ nɛ numaa sugaabɛin. 7 Yesu pilemaa be bɛrɛ selumaa, bemaa aai dɛnɛɲu ma gi. Be saa, Nasarɛtu bɛɛnnɛ Yesui gin. 8 Yesu be le kijɛ gi: «Wogɔ mui gun. E mui digɛi ye, inɛw ɔnbei pajaa ye, be yaamɔi.» 9 Giru nɛ sɔɔ turu wo sɔi kibe dɛi wo kɔɔ gin’ gi. Giru nɛ Yesu ɔn gin’ sɔi: «Mu Ba, inɛw mu bɛrɛ sagu u duuru gɔbe logoro nɛ, inɛ turu kanran manamɔlun.» 10 Nɛɛ Simɔ Piɛru, polukaaba turu sɛu, wogɔ bɔwaa, Ama bɛrɛ sadagadɔɔnɔnɛ kuu baŋa birɛbirɛnɛ gɔi tɛraa, suguru iin gɔi jabalaa goonaabe. Birɛbirɛnɛ gɔ boi Malukusu gɛɛbɛin. 11 Yesu, Piɛru le kijɛ gi: «Polu uwɔ kɔgɔ womɔ nɛ kunɔ. Ajubu uwɔ nɛ, mu Ba Ama, maa ɔɲɛ iye ga wo bojaajɛ gɔ, mu ɔɲɔu jaanla ma?» 12 Rɔmɛ sɔludasu gɔbe lee, kuu bemɛ baŋa lee, Yahutunw garidu gɔbe lee, kɔɔ waaru le Yesui aa, numɔ gɔ kɔmaabɛin. 13 Be woi Hanɛ bɛrɛ laa jɛyaabɛin. Anranguju wogɔ, Kayipe, Ama bɛrɛ sadagadɔɔnɔnɛ kuu baŋai bee. Nɛɛ Hanɛ gɔ wo anwain. 14 Kayipe gɔ Yahutunwin tinwɛnraan, tɔgu gɔ dilɛ nɛ inɛ turu yinwɛn ire gɛɛnɛ gɔ woi. 15 Simɔ Piɛru lee, jaŋu ii waja turu lee, Yesu onu nɛ yadigɛbɛin. Ama bɛrɛ sadagadɔɔnɔnɛ kuu baŋa gɔ jaŋu ii turu wogɔi igii bee. Jaŋu ii wogɔ Yesu le digiyaa, Ama bɛrɛ sadagadɔɔnɔnɛ kuu baŋa ginrun gonɔ gɔ nɛ yowaabe. 16 Kaa Piɛru, bain go murɔn aŋa genɛ nɛ iŋiyaanbe. Jaŋu ii waja gɔ gowaa, gunɔ iyaa murɔn aŋa dɔmiyɛnnɛ gɔ le sɔwaa, Piɛrui yoomaabe. 17 Gunɔ iyaa murɔn aŋa dɔmɔbe gɔ Piɛru le kijɛ wo gi: «U yaa ainɛ kɔɔ jaŋu ii turui laau ma?» Piɛru saa kijɛ gi: «Ai, mu jaŋu ii womɔi laaun.» 18 Birɛbirɛnw lee, garidube lee, yalu gɔ nɛ kaali yabe dɛi, yaun tanugaa ɛgɛu yabɛin. Piɛru yaa be le mɔrinyaan, yaun ɛgɛube. 19 Ama bɛrɛ sadagadɔɔnɔnɛ kuu baŋa gɔ, Yesu bɛrɛ jaŋu unrunw womɔ lee, deeru womɔ lee dɛi selumaabe. 20 Yesu, aŋa womɔ ɔn gin’ sai: «Mu daii, aduna puu giru nɛ sɔɔ ma sɔwaabɔn. Yahutunw puu yalu mɔrinyɛnɲu, Ama gɛɛn ginrun nɛ lee, Ama Ginrun Diyɛ gɔ nɛ lee, mu waaru puu deeru ma yalu kɔɔbe nɛ oboubɔn. Baŋiyaan, sɔɔ mu sɔi wɔlɔ. 21 Nɛɛ inge dɛi mui selumɛjɛu? Inɛw mui keŋii gɔbe bɛrɛ, mu inge sɔɔi sɔiun ma selumɛ yɛnɛ. Be kai sɔɔ mu sɔi igii wɔin.» 22 Yesu, kɔɔ gin’ sɔɔu wo digɛu, garidu turu yalu gɔ nɛ iŋɛu, mamana womɔ pejaatiyaa ɔn gin’ sɔi: «Ama bɛrɛ sadagadɔɔnɔnɛ kuu baŋa aŋa bana u saajɛ gɔ kɔɔ woi ma?» 23 Yesu, garidu gɔ aŋa saa kijɛ gi: «Mu sɔɔ dagiyɛlu sɔwaabɔn ye, yalu dagiyɛlu gɔ taga yɛnɛmɔ. Nɛɛ sɔɔ ma narain ye, inge dɛi mui lagajɛu?» 24 Kɔɔ onu nɛ Hanɛ, Yesui, Ama bɛrɛ sadagadɔɔnɔnɛ kuu baŋa, Kayipe bɛrɛ tiyaabe. Nimɛ kanran, Yesu numɔ kɔkɔmɔbe. 25 Simɔ Piɛru, ginrun gɔ nɛ yaun ɛgɛu yabe. Kɔɔ gin’ wo wɔu, inɛw wo le kijɛ gin: «U yaa inɛ kɔɔ jaŋu ii turui laau ma?» Piɛru saa: «Ai, mu jaŋu ii womɔi laaun.» 26 Ama bɛrɛ sadagadɔɔnɔnɛ kuu baŋa birɛbirɛnɛ turu kijɛ gi: «Sadiŋɛ nɛ wo le u wɔu mu iyelun ma?» Piɛru, ai, unruin laa ga gimaa sɔwaabe. Kɔɔ sɔɔu wo digɛu, ɛɲɛ turu kɔnwaanbe. Birɛbirɛnɛ kɔɔ gin’ selumu gɔ lee, Piɛru, birɛbirɛnɛ suguru wo jabulu gɔ lee, be lɛi mɛrɛin bee. 28 Kayipe mɔ nɛ gowaa, Yesui dimɛraan, sɛmɛginɛ ginrun diyɛ gɔ nɛ jɛyaabɛin. Kɔɔ waaru le, baa yaa yaabe. Yahutunw inɛw giru toin gɔbe, sɛmɛginɛ ginrun nɛ yoi ye, bei purɔ ye Taŋagalu janwan kaya bɛɛidenɛ ma liyaain. Kɔɔ dɛi, be ginrun gɔ nɛ yoonɛ. 29 Kunrin Pilate, sɛmɛginɛ gɔ, wo gowaa, be bɛrɛ selumaabe: «E ainɛ ɔn dɛi jarugu ingei sɛi?» 30 Be aŋa womɔ saa kijɛ be gi: «Wo mɔɲu kanrannɛi laa bee ye, emɛ woi numɔ uwɔ nɛ kunɔbenɛ.» 31 Kɔɔ gin’ be saa, Pilate bemaa kɔɔi ye, kuu bemɛ le, tɔɔru bemɛ le kɛukɛu, saliyɛ womɔ yai kire gi. Yahutunw inɛw gɔbe saa: «Emɛ inɛ daa ga kara sɛnɛ.» 32 Yesu, aŋai wo yinwɛindo sɔɔ bana wo sɔi gin’ tee biyɛ ga, Yahutunw aŋasaara kɔɔ obin. 33 Pilate pilemaa ginrun gɔ nɛ yowaa, Yesui boonaa, ɔn gin’ selumu: «Ui Yahutunw ɔgɔnɛi ma?» 34 Yesu saa kijɛ gi: «Selumu kɔɔ kuu uwɔ selumui maa, inɛw, mu dɛi kɔɔ gin’ u bɛrɛ sɔin?» 35 Pilate aŋa womɔ ɔn gin’ sai: «Mui Yahutunɛi ga sɛu ma? Tɔgu uwɔ lee, Ama bɛrɛ sadagadɔɔnɔw kuu bɛɛnw lee, numɔ ma nɛ ui be kunu. Aiwa, kijɛ u kanrun gɔ ingei?» 36 Yesu aŋa womɔ ɔn gin’ sai: «Diinɛ ma gɔ aduna ɔn diinɛi laa. Diinɛ ma aduna ɔn diinɛi bee ye, Yahutunw inɛw numɔ nɛ mui yoonɔu giye, birɛbirɛnw mabe mu dɛi jajaiyɛbɛin. Kaa diinɛ ma aduna ɔn diinɛi laa.» 37 Yesu kɔɔ gin’ wo saa, Pilate kijɛ gi: «Ui, ɔgɔnɛi gɔ, narain ma?» Yesu saa kijɛ gi: «U gi, mui ɔgɔnɛi. Mui naraan, aduna nɛ mu wɛi gɔ, mu naran gɔ dɛi sɛɛrɛ gooi wɛiun. Kɔɔ sabu dɛi, aai kanran, naran ibɛɛ wɔɔ ye, sɔɔ ma kekeŋiyɛnjɛ.» 38 Pilate sɔwaa gi: «Naran gɔ ingei?» Kɔɔ gin’ sɔwaatiyaa, Pilate pilemaa bain go Yahutunw inɛw gɔbe bɛrɛ yaa kijɛ wo gi: «Mu kai ainɛ ɔn kuu nɛ kijɛ dɛi jarugu duurɔɲu iyelun. 39 Kaa Taŋagalu janwan dɔwaai ye, mu kajuginɛ turu e dɛi pajauwɔn. Sɔɔ wogɔ e bɛrɛ atɛmui gin’ taŋaai. Aiwa, Yahutunw ɔgɔnɛ gɔi e dɛi paja ma?» 40 Kɔɔ gin’ wo sɔwaa, be pilemaa mii ɛɛn le saa, «Ai, kɔɔbaŋai laa, Barabasu emɛ dɛi paja» gɛɛubɛin. Barabasu wogɔ, kuu numɔ numɔnɛi bee. 1 Pilate, Yesui aa bɔɔniyɛn le lagamaabe. 2 Sɔludasu unrunw gɔbe, jijii le domɔ tiyaa, Yesu kuu nɛ kunaabɛin. Iyaa, arugoi diyɛ banrun wo bɛrɛ kunaabɛin. 3 Kɔɔ onu nɛ be genɛ womɔ nɛ dɔwaa ye, Yahutunw ɔgɔnɛ poo giyaa ye, mamana womɔ pejeubɛin. 4 Pilate iyaa pilemaa gowaa, Yahutunw inɛw gɔbe le ɔn gin’ sɔi: «Aiwa, ainɛ gɔ nɛ kijɛ dɛi jarugu duurɔɲu wo nɛ iyelun ebaa jugɔ ga, mu woi bain go e bɛrɛ jɛɛlɛdɔn.» 5 Kunrin, Yesu bain gowaabe. Jijii domɔ gɔ kuu womɔ nɛ yatobe. Arugoi banrun gɔ yaa yatobe. Pilate, Yahutunw gɔbe le kijɛ wo gi: «Yɛnɛi, ainɛ gɔ ɔn woi.» 6 Ama bɛrɛ sadagadɔɔnɔw kuu bɛɛnw gɔbe lee, garidu gɔbe lee, Yesui waaru be iye le, mii ɛɛn le kijɛ be gɛɛbe: «Baga nɛ woi pɛgɛ daa, baga nɛ woi pɛgɛ daa!» Kunrin gɛɛu be wɔu, Pilate be le ɔn gin’ sɔi: «Aiwa, kuu ebe le woi yai pɛgɛi. Mu kai inɛ ɔn kuu nɛ kijɛ dɛi jarugu duurɔun jaan iyelun.» 7 Yahutunw inɛw gɔbe, Pilate aŋa saa kijɛ be gi: «Emɛ tɔɔru turu yasin, inɛ ɔn unruin Ama Ainii gi digɛu, tɔɔru wogɔ le kɛukɛu woi daaun jaain wɔɔ.» 8 Sɔɔ kɔɔ ɛgaa, Pilate liliyɛ bariyaai. 9 Wo pilemaa ginrun nɛ yowaa, Yesu bɛrɛ ɔn gin’ selumu: «U yago bɛɛnnɛi?» Yesu aŋa womɔ saalu. 10 Pilate wo le ɔn gin’ sɔi: «U aŋa ma saalɛu ma? Mu baga nɛ ui pɛgɛ daaɲu gɔnrɔn yasɔn, iyaa ui pajaɲu gɔnrɔn yasɔn ga u inɛɛu ma?» 11 Yesu ɔn gin’ aŋa womɔ sai: «Ama bɛrɛ, daa go gowaa ui gɔnrɔn obin gɔi laa ye, u kuu ma nɛ gɔnrɔn turu kanran sɛlɛu. Kɔɔ sabu dɛi, inɛ mui numɔ uwɔ nɛ kunu gɔ, sigɛ le, hakɛ gɔ womɔ gaa.» 12 Kɔɔ waaru le baa, Pilate Yesui paju dɛnɛube. Kaa, Yahutunw inɛw gɔbe mii ɛɛn le sɔwaa, kijɛ be gi: «Inɛ aai kanran, unruin ɔgɔnɛi gɛɛjɛ ye, kɔɔbaŋa Rɔmɛ ɔgɔnɛ diyɛ le yabalu. Wogɔ digɛu, u Yesui pajaajɛu ye, ɔgɔnɛ diyɛ gɔ e lɛi anrungei laa.» 13 Sɔɔ kɔɔ ɛgaa, Pilate, Yesui bain go goonaa, wo kuu womɔ le saliyɛ kiru yalu womɔ, tibu le yegeraaɲu gɔ nɛ dɛinyaanbe. Yahutunw sɔɔ le yalu wogɔ boi Gabata gɛɛɲu. 14 Bai wogɔ, Taŋagalu janwan dɛi yeguru kunɔɲu bai bee. Naitegei bee. Pilate, Yahutunw gɔbe le kijɛ wo gi: «Ɔgɔnɛ ebe unwɔ.» 15 Kaa inɛw gɔbe ɔn gin’ gɛɛbɛin: «Woi daa, woi daa, baga nɛ woi pɛgɛ ye daa!» Pilate be le sɔwaa kijɛ gi: «Ɔgɔnɛ ebe gɔi baga nɛ pɛgɛ ye daa ma?» Ama bɛrɛ sadagadɔɔnɔw kuu bɛɛnw gɔbe saa gin: «Rɔmɛ ɔgɔnɛ diyɛi laa ye, emɛ ɔgɔnɛ waja sɛnɛ.» 16 Kunrin, Yesui pɛgɛ ye daa ga, Pilate woi numɔ bemɛ nɛ kunaabe. Be Yesui gɛliyaa yaabɛin. 17 Yesu, kuu womɔ le baga nɛ woi pɛgɛidɛin gɔ duiyaa, ana kɔlɔ nɛ gowaa, yalu Kuu Togolo gɛɛɲu gɔ nɛ yaabe. Yahutunw sɔɔ le yalu gɔ boi Gɔlugota gɛɛɲu. 18 Be yalu kɔɔ nɛ Yesui baga jai nɛ pɛgaabɛin. Inɛw lɛi benɛ benɛ womɔ nɛ pɛgaabɛin. Yesu logoro tobe. 19 Pilate tɔŋu tɔŋɔmaa, Yesu baga jai gɔ nɛ pɛgaabe. Tɔŋu gɔ ɔn gin’ gɛɛbe: «Nasarɛtu ana bɛɛnnɛ Yesu, Yahutunw ɔgɔnɛ.» 20 Yesui yalu pɛgin gɔ, ana le bɛrii bee dɛi, Yahutunw joo tɔŋu wogɔ jaŋaabɛin. Tɔŋu gɔ Yahutunw sɔɔ lee, Rɔmɛ sɔɔ lee, Gɛrɛku sɔɔ lee, sɔɔ kɔɔbe le tɔŋɔbe. 21 Kɔɔ gin’ wo biyaa, Ama bɛrɛ sadagadɔɔnɔw kuu bɛɛnw gɔbe, Pilate le kijɛ be gi: «Yahutunw ɔgɔnɛ tɔŋɔnɔu, kaa, wo unruin Yahutunw ɔgɔnɛi gi ga tɔŋɔ.» 22 Pilate aŋa bemɛ saa kijɛ gi: «Kijɛ mu tɔŋu gɔ, tɔŋaatun.» 23 Sɔludasu unrunw gɔbe Yesui baga nɛ pɛgaatiyaa, sɔi womɔ gɔbe gamulu nai gamalaabɛin. Sɔludasu ii tuturu puu, gamulu turu jeɲaabe. Be arugoi na womɔ gɔ yaa jeɲaabɛin. Arugoi wogɔ ajuru tolo, daa goi ye, doɲu sugo puu sɔi turu bee. 24 Sɔludasu unrunw gɔbe tunmɔ le kijɛ be gi: «Emɛ arugoi na ɔn kaaramɔnɔugin. Keri teŋɛ ye aa mɔi biyɛdo ma yɛnɛmɔi.» Kunrin sɔɔ kɔɔ le digɛu Ama Dɔn sɔɔ gi ɔn kibaai: “Be tunmɔ le sɔi ma gɔbe gamalaabɛin. Arugoi na ma kuu nɛ keri teŋaabɛin.” Sɔludasu unrunw gɔbe sɔɔ kɔɔ tee woi kanrin. 25 Yesu baga jai le bɛrii, wo na lee, yaanran wo na bainɛ lee, Kilopasu yaanran, Mari lee, Mari, Magudala ana bɛɛnnɛ lee yahiŋɛbɛin. 26 Yesu, wo na lee, wo na lee bɛrii, jaŋu ii, wo ibɛ gɔ wo iŋɛu iyaabe. Wo unrun na le ɔn gin’ sɔi: «Na, ii uwɔ kowɔɔ.» 27 Kɔɔ onu nɛ jaŋu ii gɔ le kijɛ wo gi: «U na kowɔɔ.» Yesu kɔɔ gin’ wo sɔi nɛ, jaŋu ii gɔ, Yesu nai ginrun unrunmɔ nɛ gɛliyaabe. 28 Kɔɔ onu nɛ, Yesu, kijɛ puu kanraan kibemaati ga jugaabe. Kunrin Ama Dɔn nɛ sɔɔ too kibemɔ ga, wo ɔn gin’ sɔi: «Diinɔɔrin mui aai.» 29 Yalu gɔ nɛ toroi turu le resɛndii ilɛ aaun yadaanbe. Inɛw, kijɛ turu resɛndii ilɛ gɔ nɛ sowaa, isɔpe tiun bagi nɛ pagaa, Yesu aŋa nɛ dɛɛraabɛin. 30 Resɛndii ilɛ aaun gɔ biyaa, Yesu kijɛ gi: «Sɔɔ puu kibaai.» Kɔɔ onu nɛ, wo kuu jimɛraan, kinrun gowaai. 31 Bai kɔɔ, deeliye bai dɛi yeguru kunɔɲu bai gɔ woi bee. Bai kɔɔ Taŋagalu janwan dɛi bai diyɛi bee. Nɛɛ, deeliye bai le yiun gɔbe baga nɛ biyɛnɔu dɛi, Yahutunw inɛw giru toin gɔbe, Pilate bɛrɛ gɛnyaan, inɛw gɔbe ɔgiri yinwaan ye baga jai nɛ bei sunugo ga, unrunbe bɛrɛ kubɔ gɔbe pɛɛlɛtiimɔ gin. 32 Kunrin, sɔludasu unrunw wiyaa, inɛw Yesu le pɛgin gɔbe, inɛ pɔlɔ gɔ lee, lɛiye gɔ lee kubɔ pɛɛlaabɛin. 33 Yesu mɔ nɛ be dɔwaa, wo kinrun gowaai ga iyaa, kubɔ womɔ pɛɛlɛnɛ. 34 Kaa, sɔludasu ii turu, benɛ womɔ saru le sɔbaabe. Ɔgu kɛu, dii lee, ili lee gowaabe. 35 Sɔɔ kɔɔ inɛ iyi gɔ, wo sɛɛrɛ gowaabe. Sɛɛrɛ womɔ gɔ narain. Ebaa kanran gawa ga, wo kuu womɔ le sɛɛrɛ wo goi gɔ narain ga igii wɔɔ. 36 Ama Dɔn nɛ sɔɔ tɔŋɔ ɔn kibe ga, sɔɔ kɔɔ biyaabe: “Kii womɔbe turu kanran pɛɛlɛidenɛ.” 37 Yalu waja nɛ yaa Ama Dɔn ɔn gin’ gɛɛjɛ: “Be saru le inɛ be sɔbu gɔ bɛrɛ giri dɛdɛɛrɛdɛin.” 38 Sɔɔ kɔɔ onu nɛ, Arimate bɛɛnnɛ, Josɛpu, Yesu yiun, unrun bɛrɛ paja ga, Pilate bɛrɛ selumaabe. Josɛpu, Yesu jaŋu ii bee, kaa Yahutunw inɛw giru toin liliyɛ dɛi, wo wogɔ daii jugɔmɔbele. Kunrin wo gɛnyaan, Pilate, Yesu yiun gɔ wo bɛrɛ paja ga yabaabe. Wo wiyaa, yiun gɔ jeɲaabe. 39 Ainɛ waja, yalu gɔ nɛ wiyaabe. Wogɔ Nikodɛmui, Yesu bɛrɛ, laa digɛ wɛɛube gɔ woi. Wo yiun yeguru dɛi kijɛ jiɲu ɛju, miire gɛɛɲu gɔ lee, aloɛsu gɛɛɲu gɔ lee mɔɔnaa gɛliyaa wiyaabe. Kijɛ wo jɛɛlu gɔ, kilo pɛtaanu gin’ baa bee. 40 Inɛw lɛi kɔɔbe Yesu yiun gɔ jeɲaa, Yahutunw bana yiun yegereɲu le kɛukɛu, kijɛ jiɲu ɛju gɔbe kunaa, goju gɔ puu, lɛn sɔi le tɔnwaanbɛin. 41 Nɛɛ, Yesui yalu pɛgin gɔ nɛ sadiŋɛ yabe. Sadiŋɛ gɔ nɛ ɔnsain kana, nimɛ inɛ duunɔtɛnɛ turu tɔgɔraa yegeraa yabe. 42 Deeliye bai yeguru kunu sabu dɛi, yalu kɔɔ bɛrii wɔɔ digɛu, be Yesui ɔnsain kɔɔ nɛ duuni. 1 Jugu bai pɔlɔ gɔ, yalu nimɛ ɛjɛlu wo wɔu, Mari, Magudala bɛɛnnɛ gɔ, ɔnsain gɔ nɛ yaabe. Kɔɔ nɛ dɔwaa, ɔnsain murɔn aŋa nɛ dumɔ bee gɔ, dunɔrɔnmaa goonaatin ga wo iyaabe. 2 Wo jɔbaa yaa, Simɔ Piɛru lee, jaŋu ii waja, Yesu ibɛ gɔ lee bɛrɛ ɔn gin’ sɔi: «Ɔnsain gɔ nɛ Inɛw Baŋa Yesui goonaaɲu. Woi yago kuni ma emɛ inin.» 3 Mari kunrin wo sɔwaa, Piɛru lee, jaŋu ii waja gɔ lee gowaa, jɔbaa ɔnsain gɔ nɛ yaaubɛin. 4 Be lɛi kɛu jɔbɔubɛin. Kaa jaŋu ii waja gɔ jɔbaa, Piɛru giru nɛ galaa, wo laa ɔnsain gɔ nɛ dɔwaabe. 5 Kɔɔ nɛ dɔwaa, wo kɔlɔ gɔ nɛ tebiyaa yɛnaa, lɛn sɔi bojo gɔ minɛ nɛ wo diiun iyaabe. Kaa wo ɔnsain gɔ nɛ yoolu. 6 Simɔ Piɛru, onu womɔ nɛ wiyaa dɔwaabe. Wo ɔnsain gɔ nɛ yowaa, lɛn sɔi bojo gɔ lee, Yesu kuu nɛ sɔi tɔnwaan bee gɔ lee yɛnaabe. Sɔi wogɔ, bojo gɔ le dɛiin, yalu turu nɛ munaa duunaa sɛbɛin. 8 Jaŋu ii waja wo laa dɔi gɔ, wo kanran ɔnsain gɔ nɛ yowaabe. Wo kijɛ gɔbe iyaa, gawaabe. 9 Yesu, yiun logoro nɛ bubulodo ga Ama Dɔn nɛ tɔŋaa yato. Kaa kɔɔ waaru le, jaŋu unrunw gɔbe Dɔn sɔɔ gɔ paamu kanrannɛ bɛin. 10 Kunrin jaŋu unrunw lɛi gɔbe pilemaa ginrun wiyaabɛin. 11 Kaa Mari kai, bain go ɔnsain gɔ genɛ nɛ pii piiu yahiŋɛbe. Pii piiu wɔu, wo tebiyaa, ɔnsain kɔlɔ gɔ yɛnaabe. 12 Mɛlɛnkɛ lɛi, sɔi pilu le, Yesu yiun yalu diinbe gɔ nɛ be daaun, wo iyaabe. Turu, kuutuŋɔ go daanbe. Waja gɔ, kubɔsɔrɔ go daanbe. 13 Mɛlɛnkɛ kɔɔbe Mari le kijɛ be gi: «Yaanran, u inge dɛi pii piijɛu?» Mari saa, Inɛw Baŋa unrunmɔi goonaaɲu, woi yago kuni ma inɔn dɛi gi. 14 Kunrin sɔɔu, wo kigelemaa, Yesu, kɔɔ nɛ iŋɛu wo wɔu iyaabe. Kaa kɔɔ Yesui bee ma wo inɛɛ bee. 15 Yesu wo le kijɛ gi: «Emɛ saa, u inge dɛi pii piijɛu? U aai dɛnɛuwɔu?» Mari, sadiŋɛ birɛbirɛnɛ gɔi unrun le sɔɔ sɔɔjɛ ga ajubaa, ɔn gin’ sai: «Mu baŋa, woi u jeɲu ye, yalu woi u kunu mui taga. Mu woi jejeɲɛdɔn.» 16 Kunrin wo sɔwaa, Yesu wo le kijɛ gi: «Mari.» Mari onu kigelemaa, Yahutunw sɔɔ le ɔn gin’ Yesui boonu: «Rabuni.» Tiyɛ gɔ jaŋudeerenɛ. 17 Yesu wo le kijɛ gi: «Mui ai gɛliyɛnɔu. Mu nimɛ kanran mu Ba bɛrɛ ulolun. Kaa, mu ba unrunw bɛrɛ yai taga, maa, mu Ba lee, e Ba lee bɛrɛ ulojɔn wa. Ama ma, iyaa Ama ebe gɔ bɛrɛ ulojɔn wa.» 18 Mari Magudala, kunrin ginrun wiyaa, unrun Inɛw Baŋa Yesui iyaabɔn, sɔɔ kɔɔbe unrun le gi ga, jaŋu unrunw gɔbei tagaabe. 19 Jugu bai pɔlɔ, bai kɔɔ tee, digɛnai gɔ le, jaŋu unrunw, ginrun kɔlɔ nɛ mɔrinyaan, taan puu pinaa tobɛin. Be Yahutunwin liliyɛbɛin. Yesu kowiyaa, logoro bemɛ nɛ iŋiyaan kijɛ wo gi: «Jamu e le biyɛ.» 20 Kɔɔ gin’ sɔwaatiyaa, Yesu numɔ womɔbe pɛgin gɔ lee, benɛ womɔ sɔbin gɔ lee, bei tagaraabe. Jaŋu unrunw gɔbe Inɛw Baŋa Yesui be iyi gɔ dɛi kinɛ ɛɛli le bɛin. 21 Yesu iyaa be le ɔn gin’ sɔi: «Jamu e le biyɛ. Mu Ba bana mui tii gin’, mu yaa ei tiiuwɔn.» 22 Kɔɔ gin’ sɔwaatiyaa, wo kuu bemɛ nɛ aŋa uju womɔ puyaa tiyaa, kijɛ wo gi: «Kikinu Pilu gɔ bɛɛi. 23 Hakɛ bemɛ inɛw bɛrɛ yaabu e kanraindo gɔ, wogɔ bɛɛnw bɛrɛ yaabu kakanrandɛin. Inɛw bɛrɛ hakɛ bemɛ yaabu e kanranlu gɔ, hakɛ bemɛ yaabu kanraindenɛ.» 24 Yesu, jaŋu unrunw womɔ bɛrɛ waaru unruin wo taguru le, pɛli lɛisigɛ gɔbe logoro nɛ jaŋu ii Tɔmasu gɛɛɲu gɔ, ginrun gɔ nɛ tobele. Tɔmasu, boi waja womɔ Jiŋɛ gɛɛɲu. 25 Tɔmasu pilemaa wo wiyaa, wajunw gɔ wo le sɔwaa, unrunbe Inɛw Baŋa Yesui iyaabɛin gin. Kaa wo aŋa bemɛ ɔn gin’ sai: «Yesu numɔ pɛgu sɛɛrɛ iyelun go, numɔ ma nanawanran gɔ nɛ kunaa yɛnɛlun go, iyaa, benɛ womɔ sɔbin nanawanran gɔ nɛ numɔ ma kunaa yɛnɛlun go, mu gawaidolɔn.» 26 Tɔmasu, kɔɔ gin’ sɔi, bai gagara wo galaa, Yesu jaŋu unrunw gɔbe iyaa ginrun gɔ nɛ yamɔrɔnbɛin. Tɔmasu be le yabe. Taan gɔbe sɔsɔgɔ bee. Kaa Yesu wiyaa, logoro bemɛ nɛ iŋiyaan, ɔn gin’ sɔi: «Jamu e le biyɛ.» 27 Kɔɔ onu nɛ, Tɔmasu le kijɛ wo gi: «Numɔ uwɔ ɔn nɛ dɔɔnɔ ye, numɔ ma nanawanran gɔ taba yɛnɛ. Benɛ ma nɛ yaa numɔ uwɔ kunɔ yɛnɛ. Gawalu go biyɛnɔu, kaa gawa.» 28 Yesu kɔɔ gin’ wo sɔwaa, Tɔmasu, aŋa womɔ saa kijɛ gi: «Ui Inɛw Baŋa mai, iyaa Ama mai.» 29 Yesu wo le kijɛ gi: «Mui u iyi gɔ dɛi gawu woi laa? Mui iyelu go inɛw gawaɲu gɔbe, Ama be yabu.» 30 Yesu, jaŋu unrunw womɔ giru nɛ taanrinyɛn wo kanrun joo, dɔn ɔn nɛ tɔŋɔla. 31 Kaa Ama Yabanɛ Diyɛ tii gɔ, iyaa, Ama Aini gɔ, Yesu woi ga ebaa gawa ye, iyaa, gagawu wogɔ le wɔnu, boi womɔ le ɔnmɔ bɛɛmɔjɛ ebaa jugɔ dɛi, sɔɔ ɔnbe tɔŋi. 1 Sɔɔ kɔɔbe onu nɛ, Yesu iyaa, Tiberiade dibe diŋirun nɛ, jaŋu unrunw womɔ bɛrɛ unruin tagaraabe. Bana unruin wo taguru gɔ unwɔ: 2 Simɔ Piɛru lee, Tɔmasu, Jiŋɛ gɛɛɲu gɔ lee, Galile gana, Kana ana bɛɛnnɛ, Natanayɛlu lee, Sebede unrunw gɔ lee, iyaa, Yesu jaŋu unrunw waja lɛi lee, be wooi puu, yalu turu nɛ bɛin. 3 Konɛ wɔu, Simɔ Piɛru be le sɔwaa, unrun iiju aa yaajɔn gi. Be yaa saa, unrunbe wo le yayaadɛin gin. Kunrin, be gowaa, diikoro nɛ yowaa yaabɛin. Digɛ wogɔ, be iiju turu kanran bɛɛnɛ. 4 Nɛɛ aga, baa wo yaa, Yesu, dii diŋirun gɔ nɛ yabe. Kaa jaŋu unrunw gɔbe, Yesui ma inin bɛin. 5 Yesu be le sɔwaa kijɛ gi: «Hei unrunw, e iiju aa kijɛ turu kanran bɛɛli ma?» Be saa, unrunbe bɛɛnɛ gin. 6 «Aiwa, jɔɔ gɔ diikoro numɔ iin sibɛ go kama kunɔi, e iiju bɛbɛɛdei.» Kunrin, be jɔɔ gɔ kamaa kunaabɛin. Iiju bana jowaa tobe gɔ, be jɔɔ gɔ biɲɛ goonɔ bɛɛbenɛ. 7 Jaŋu ii Yesu ibɛ gɔ, Piɛru le ɔn gin’ sɔi: «Yɛnɛ, Inɛw Baŋai.» Inɛw Baŋai ga ɛgɛu digɛu, Simɔ Piɛru, sɔi tobele bɔɔi gɔ dɛi, sɔi unrunmɔ jeɲaa kunaa, dii gɔ nɛ kiliyaa yowaabe. 8 Jaŋu unrunw wajunw gɔbe diikoro gɔ nɛ tou, jɔɔ gɔ iiju joo, bumɔu kunrin wɛin. Dii gɔ nɛ yalu be bee, numɔlagu suŋu lɛi dɛi sigɛ minɛ le wagee bele. 9 Diikoro gɔ nɛ gowaa, minɛ nɛ waaru be sugu le, be yaun iyaabɛin. Iiju, yaun gɔ kuu nɛ yadiinbe, buru yaa yabe. 10 Yesu be le sɔwaa kijɛ gi: «Iiju kanɛ e ai gɔ gamuu ɔn nɛ jɛɛlɛi.» 11 Simɔ Piɛru, diikoro gɔ nɛ yowaa, jɔɔ gɔ biɲaa minɛ nɛ sunugaabe. Iiju poo poo, suŋu le pɛnumɔrɔn taanusigɛ wogɔ nɛ tobe. Iiju kɔɔ baa jɔɔ gɔ nɛ tobe kanran, jɔɔ gɔ pulolu. 12 Yesu be le sɔwaa, kijɛ gi: «Wɛɛ pana kayai.» Jaŋu unrunw gɔ logoro nɛ inɛ turu kanran woi aai ma wo bɛrɛ selumɛ ga daariyɛlu. Inɛw Baŋa woi ga, be puu igii bɛin. 13 Yesu yadɔwaa, buru gɔ jeɲaa be bɛrɛ obaabe. Wo iiju gɔ yaa bei obaabe. 14 Yesu, yiun logoro nɛ bulaa wo goi nɛ, jaŋu unrunw womɔ bɛrɛ unruin wo taguru, kɔɔ kubɔ taaniye gɔi bee. 15 Pana kayaa kilaa, Yesu, Simɔ Piɛru le kijɛ gi: «Jan ii Simɔ, u inɛw wajunw ɔnbe dɛi sigɛ, mui ibɛu ma?» Piɛru saa: «Ee, Inɛw Baŋa, mu ui ibɛɛ wɔun ga u igii wɔu.» Yesu kijɛ wo le gi: «Peju mabei kajuba.» 16 Yesu, kubɔ lɛiye gɔ Piɛru le sɔwaa: «Jan ii Simɔ, u mui ibɛɛ wɔu ma?» Piɛru saa: «Ee, Inɛw Baŋa, mu ui ibɛɛ wɔun ga u igii wɔu.» Yesu iyaa kijɛ wo gi: «Peju mabei kajuba.» 17 Yesu, kubɔ taaniye gɔ Piɛru bɛrɛ selumaa: «Jan ii Simɔ, u mui ibɛɛ wɔu ma?» Kubɔ taaniye kɔɔ, woi ibɛɛ wɔɔ ma, Yesu selumu gɔ dɛi, Piɛru kinɛ jinwaain. Wo ɔn gin’ sai: «Inɛw Baŋa, u kijɛ puu igii wɔu. Mu ui ibɛɛ wɔun ga u igii wɔu.» Yesu wo le kijɛ gi: «Peju mabei kajuba.» 18 Yesu, sɔɔ kɔɔ kuu nɛ gimaa Piɛru le kijɛ gi: «Mu naran go u bɛrɛ tagauwɔn, sagatarai waaru u bee le, u turu sai dɔin uwɔ pagaa yegeraa ye, yalu u dɛnɛjɛ nɛ yaaubeu. Kaa waaru u pɛyaajɛ, numɔ uwɔ jeɲaa u jɛ ye, inɛ waja dɔin uwɔ paga ye, yalu yai u dɛnɛɛlɛ nɛ ui dimɛrɛn ye yaado.» 19 Sɔɔ kɔɔ le digɛu, Yesu, Piɛru bana yinwɛindo sɔɔi jugɔmɔube. Yiun womɔ le digɛnu, Piɛru Amai bana wo dooromɔido jugɔmɔube. Kunrin sɔwaatiyaa, Yesu, Piɛru le kijɛ gi: «Mui yadimiyɛn.» 20 Piɛru onu gɔnaa yɛnaa, Yesu, jaŋu ii wo ibɛ gɔ, onu bemɛ nɛ wo dimɛu iyaabe. Digɛ pana kayau, Yesu sibɛ go gɛŋiyaan, numɔ nɛ inɛ woi kunɔido gɔ aai ma, selumɛnɛ gɔ woi. 21 Piɛru, jaŋu ii kɔɔi iyaa, Yesu le ɔn gin’ sɔi: «Inɛw Baŋa, inɛ ɔn dɛi yani biyɛdo? Wo bɛrɛ kijɛ inge dɔɔdo?» 22 Yesu saa kijɛ gi: «Pilemu ye mu wɛɛido baa, womaa ɔnmɔi biyɛ ga wɔun kanran, u le ingei digɛ? U kai, mui yadimiyɛn.» 23 Kɔɔ gin’ Yesu wo sɔi gɔ digɛu, jaŋu ii kɔɔ yinwɛindolo ga, ba unrunw logoro nɛ ginaa bee. Kaa Yesu, Piɛru womaa jaŋu ii kɔɔ yinwɛindolo gɛɛlu. Kijɛ wo gi: «Pilemu ye mu wɛɛido baa, womaa ɔnmɔi biyɛ ga wɔun kanran, u le ingei digɛ?» 24 Jaŋu ii tunmɔ wogɔ, sɔɔ ɔnbe sɛɛrɛ gowaa, wo tɔŋu. Iyaa sɛɛrɛ womɔ narain ga, emɛ igii wɔin. 25 Yesu, kijɛ waja joo kanraanbe. Tuturu puu digu le digu le tɔŋɔ gin ye, ajubu ma nɛ, aduna nɛ, wogɔ dɔn gɔbe yalu kunɔɲu bɛɛmɔidolo. |